مفهوم ذكر (سبوح قدوس و ربنا و ربّ الملائكة و الروح) چيست؟

12:29 - 1394/04/01

چکیده:سبوح در لغت به معني چيز و كسي كه از هر گونه زشتي مبرا و پاك باشد يكي از اسماء يا صفات خداوند تبارك و تعالي مي باشد. قدّوس در لغت به معني طهارت و پاكي است و از ريشة قدس مي باشد و يكي از صفات خداوند متعال مي باشد به معني پاك و مبرا بودن خداوند متعال از عيب ها و نقص ها استعمال مي شود.

سبوح در لغت به معني چيز و كسي كه از هر گونه زشتي مبرا و پاك باشد يكي از اسماء يا صفات خداوند تبارك و تعالي مي باشد.(1)

قدّوس در لغت به معني طهارت و پاكي است و از ريشة قدس مي باشد و يكي از صفات خداوند متعال مي باشد به معني پاك و مبرا بودن خداوند متعال از عيب ها و نقص ها استعمال مي شود.(2)
هر چند در ادبيات عرب هر اسم بر وزن فَعّول مي باشد ولي در دو صفت الهي «سبوح و قدوس» اكثر قريب به اتفاق بر وزن «فُعّول» يعني با ضمه اول خوانده مي شود البته به فتح خواندن نيز اشكال ندارد.
ابن منظور مي نويسد چون خداوند متعال همواره از سوي فرشتگان و مومنان تسبيح و تقديس مي شود، لذا به معني سبّوح و قدّوس گفته مي شود.(3)
ملائكه در لغت از «ألك» است به معني رسالت.(4) و به فرشتگان ملائكه گفته مي شود چرا كه مأموريت دارند بعضي چيزها را به مردم برسانند مانند جبرئيل كه رسالتش رساندن وحي به پيامبران به دستور خداوند است و امروزه ملائكه همان فرشتگان الهي مي باشند كه مامور انجام دادن دستورات الهي هستند.
روح در لغت به معني نسيم است و باد و امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ به استعاره براي يقين استعمال كرده است و فرموده: روح يقين و گاهي براي سرور و شادي نيز استفاده مي شود و در روايتي از رسول گرامي اسلام آمده است باد روح الهي است.كه رحمت مي آورد و لذا برخي گفته روح يعني رحمت.(5)
اين جمله از امام باقر ـ عليه السلام ـ نقل شده در هنگام سحر كه معمولاً خروس بانگ بر مي دارد بگو: سبوح قدوس ربنا و ربّ الملائكة و الروح... تا آخر دعا.(6)
در روايتي ديگر امام صادق ـ عليه السلام ـ فرموده است وقتي رسول گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به معراج رفت ملائكه الهي به سجده افتاده و عرضه داشتند. سبوح قدوس ربنا و رب الملائكه و الروح ما اشبه هذا النور بنور ربنا...(7) البته در بين دعاهاي ديگري نيز آمده است كه به خاطر طولاني شدن مقاله از ذكر آن ها خودداري مي شود، با توجه به ترجمه اي كه از لغات اين جمله آمده است مي توان مفهوم چنين ذكري را اين گونه ترسيم كرد:
سبوح قدوس يعني خداي متعال از هر عيبي و نقصي و نارساي اي و ناتواني و محدوديتي پاك است و اوست فرمان رواي مطلق و دائمي و قدرت لايزال كه نه از اجزاء مركب است .اعم از اجزاء خارجيه مانند اجسام، و نه اجزاء ذهنيه مانند اجناس و انواع و نه از اجزاء وهميه مثل مجردات عالم معقول و نفوس و منزه است از لوازم آن ها مثل حال، محل، اعراض، كم و كيف . خداوند از هر ناشايستي پاك است و همه كمالات در او جمع شده و اوست واجب الوجود كه همه كائنات تحت سيطره و مديريت او اداره مي شود و فراموشي ندارد و تغييري در ساحت قدسي او روا نيست.(8)
و چنين خداوندي شايسته عبادت و بندگي است. «ربنا» او پروردگار و پرورش دهنده ي ماست چه پرورش جسمي كه رزاق است و روحي كه پيامبران را براي هدايت و پرورش جان ما فرستاده و عقل و فهم را براي شناخت انبياء ، به ما عنايت نموده تا به كمال برسيم و رضايت او را بدست آوريم. «و رب الملائكه و الروح» و پرورش دهنده و اداره كننده فرشتگان است تا مأموريت شان را به نحو احسن انجام دهند و همه اين ها براي هدايت بشريت و سعادت وي و رسيدن به اوج كمال مي باشد.
ابرو باد و مه خورشيد و فلك در كارند تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري
چنين خداوندي رب روح است يعني ملك اعظم الهي وجبرئيل.

پاورقی:

1. بصری، خلیل بن احمد. کتاب العین، بی جا، بی نا، بی تا، ج2، ص 472.
2. ابن منظور، لسان العرب، بی جا، نشرادب الحوزه، اول، 1405، ق، ج6، ص 168.
3. همان، ج2، ص 473.
4. همان، ج1، ص 393.
5. لسان العرب، ج2، ص 462
6. شیخ طوسی، التهذیب، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365هـ.ش، ج2، ص 122، ب8، ح 235.
7. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404هـ.ق، ج18، ص 354، ب3، ح 66.
8. ر.ک: طباطبائی، محمدحسین، المیزان، ترجمه: موسوی همدانی، محمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، پنجم، 1374هـ.ش، ج8، ص 460، و رک: طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، دوم، 1378هـ.ش، ج6، ص 260 و ج9، ص 92 و ص154.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

کلمات کلیدی: 

با عضویت در خبرنامه مطالب ویژه، روزانه به ایمیل شما ارسال خواهد شد.