چکیده: حضرت خدیجه نقش ویژه‌ای در پیشبرد اهداف اسلام و فرهنگ دینی داشت. در این نوشتار به برخی از ویژگی‌های این بانوی آزاده می‌پردازیم؛ باشد که با درس گرفتن از آن حضرت ما هم نقشی در تبلیغ و گسترش دین مبین اسلام داشته باشیم.
حضرت خدیجه سلام‌الله علیها فرزند خویلد بن اسد در ۶۸ سال قبل از هجرت در مکه متولد شد و آن‌قدر صاحب کمالات مختلف بود که حتی پیش از اسلام با صفاتی چون «طاهره» و «سیده قریش» و یا «إمرأه القریش; ملکه قریش» توصیف می‌شد. [۱] همگان او را بازرگانی با اموال بسیار می‌شناسند که تمامی اموالش را درراه اسلام خرج نموده است. توفیقی که نشان از روح بلند و آزاده این بانو دارد. ازاین‌رو حضرت خدیجه نقش ویژه‌ای در پیشبرد اهداف اسلام و فرهنگ دینی داشت. در این نوشتار به برخی از ویژگی‌های این بانوی آزاده می‌پردازیم؛ باشد که با درس گرفتن از آن حضرت ما هم نقشی در تبلیغ و گسترش دین مبین اسلام داشته باشیم.
الف ـ نگاهی همراه باانصاف
برخی با سیاه بینی شرایط اطراف خویش را آن‌قدر منفی می‌دانند که یا قابل‌تغییر نیست و یا تغییر را در توان خویش نمی‌دانند. برخی نیز به دلیل تعصبات قومی ـ قبیلگی و گاهی برای رفع مسئولیت، شرایط موجود را بهترین شرایط می‌دانند و هیچ‌گاه درصدد تغییر برنمی‌آیند. اما حضرت خدیجه با نگاهی منصفانه رسم‌های سیاه جاهلیت را شناختند و با منطقی استوار شرک را ناشی از جهل و خرافه دانسته و هیچ‌گاه در زمره بت‌پرستان قرار نگرفت. سبک زندگی و عملکرد وی با مردم زمانش بسیار متفاوت بود. آن حضرت سخت مخالف جریان تاریخ و روند جامعه بود؛ به همین دلیل به آیین حق‌گرای ابراهیم ایمان داشت، و همواره در اندیشه رهایی مردم از بلای جهل و شرک و ظلم ظالمان بود. [۲]
این نوع برخورد را می‌توان مقدمه‌سازی اجتماعی برای توحید و اسلام دانست. وجود چنین دیدگاهی کار را برای قیام و بروز اسلام آسان کرد.
ب ـ آبرو و اعتبار در خدمت حق و حقیقت
حضرت خدیجه پس از ظهور اسلام، وقتی پی به عقلانیت و حقانیت اسلام برد؛ با شجاعتی تحسین‌برانگیز از پیشگامان در پذیرش اسلام گشت. اینکه فردی چون خدیجه با آن اعتبار و موقعیت اقتصادی رو به اسلام بیاورد و دین جدیدی را قبول سازد؛ یعنی متزلزل ساختن دیگر تفکرها و کاستن از اعتبار آنها.
البته ایشان نه تنها اسلام را پذیرفتند، بلکه در مقام دفاع عملی از آن نیز برآمدند و با شجاعتی بی‌نظیر به حمایت از اسلام و پیامبر خاتم پرداختند. برخی از سخنان مدافعانه آن حضرت در تاریخ ماندگار شده و از آن میان یک سخن ایشان چنین است که به‌عنوان یک حامی از پیامبر خاتم فرمودند: «ای محمّد! آنکه با تو سر ناسازگاری داشته باشد، رستگار نخواهد شد. [۳]»
ج ـ قهرمانی در میدان صبر و شکیبایی
زخم‌زبان، تمسخر و خشونت‌ها مواردی بود که برای تمام مسلمانان صدر اسلام بارها و بارها اتفاق می‌افتاد. دراین‌بین کسانی که بیشترین نزدیکی و حمایت را نسبت به پیامبر اکرم داشتند؛ بیشتر هم مورد هجوم مشکلات و تهدیدات بودند. حضرت خدیجه هم از نزدیک‌ترین و پایدارترین افراد نسبت به رسول اکرم به شمار می‌رفت. وی در چنین شرایطی نه تنها خودشان صبر کردند؛ بلکه برای رفع مشکلات دیگران وارد عمل شدند و از هیچ کوششی دست نکشید. آن حضرت آسایش و تمام سرمایه خویش را وقف گسترش اسلام و رفع مشکلات مسلمانان نمود.
د ـ یاوری بی‌نظیر برای پیامبر
حضرت خدیجه سلام‌الله علیها علاوه بر آنکه وظیفه مسلمانی‌اش ایجاب می‌کرد به یاری دین حق و رسول اکرم بپردازد؛ بلکه ازآنجاکه همسر رسول‌الله بود نیز یک نقش ویژه و بی‌نظیری داشتند. ایشان بودند که با مهربانی و آغوشی باز به کمک و یاری پیامبر می‌پرداختند و در مشکلات و موانع غمخوار ایشان بودند. این نقش حضرت خدیجه آن‌قدر مهم و حیاتی بود و وی آنها را به بهترین وجه انجام داد؛ که پیامبر در تعبیرهای مختلف و به مناسبت‌های گوناگون از همسر بی‌نظیر خویش یادکرده و به وصف ایشان پرداخته‌اند. درجایی او را بانوی خرد و کمال، سرمشق ایمان و پروا، آراسته به ارزش‌های انسانی، نمونه آزادگی و سمبل حق‌طلبی و سالار زنان رشد یافته خواند و از جانب خدا به او سلام آورد، و نوید بهشت و پاداش پرشکوه داد، و بهشت خدا را در شور و شوق دیدار او وصف نمود و خبر داد که خدا بر فرشتگانش از ایمان و ایثار او مباهات می‌کند. [۴] درجایی دیگر او را شریک دغدغه‌ها و وزیر کار آمد فرهنگی و اجتماعی خویش توصیف نمودند. [۵] پیامبر فقدان چنین بانویی را فاجعه‌بار خواندند و پس از رحلت ایشان چند روزی خانه‌نشین شدند. [۶]
حضرت خدیجه سلام‌الله علیها نمونه و الگویی کامل برای افراد جامعه است. اگر فردی دارای اعتبار و جایگاه خاصی در خانواده، شهر، کشور و حتی جهان است؛ بخواهد در مسیر زندگی مانند این بانوی آزاده عمل کند و کسب رضایت پیامبر از خویش را تضمین نماید باید به بررسی دقیق زندگی حضرت خدیجه و درس گرفتن از وی و البته عملی ساختن این درس‌ها بپردازد. چنین فردی باید انصاف را رعایت کند و هرگاه حق را تشخیص داد به دفاع از حق بپردازد و در مقابل دیگران مسئولیت‌پذیر بوده و در مسیر حل مشکلات دیگران کوشش نماید.
------------------
پی‌نوشت
[۱] - ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفه الأصحاب، دار الجیل، ج ۴، ص ۱۸۱۸
[۲]- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۳
[۳] - مناقب آل ابی طالب، ج ۱، ص ۵۸
[۴] - بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۷۸.
[۵] - بحارالانوار، ج ۳۸، ص ۸۵
[۶] - بحارالانوار، ج ۹، ص ۶۳