چه فريب خورده هايي را بايد سرزنش كرد؟

10:10 - 1394/04/04

چکیده: گاهي سبب گرفتاري از جانب خود انسان است مانند جهل بسيط و يا جهل مركب و گاهي به سبب ديگري است كه مقدّر شده و معلوم و نامعلوم مي باشد افرادي به خاطر گرفتاريشان قابل سرزنشند كه وسايل گرفتاري يا مقداري از آن، از جانب خودشان باشد، مانند گرفتاري به علت دوستي با بدكاران و نظاير آن. اين در صورتي است

طبق حكمت 15 نهج البلاغه، چه فريب خورده هايي را بايد سرزنش كرد؟

پاسخ:

امام علي ـ عليه السلام ـ در نهج البلاغه مي فرمايد: «ما كل مفتون يعاتب. هر فريب خورده اي را سرزنش نكنيد».
فتنه (فتن) يفتن و مفتونا، يعني گمراه كرد او را، فتن في دينه يعني او از دينش منحرف شد.(1)
((من أوقع نفسه في فتنة باختياره، فهو يدام و يعاتب، والا فلا.
هر كسي كه خودش را با اختيار در فتنه بياندازد مستحق سرزنش است وگرنه مستحق سرزنش نيست)).(2)
برخي گفته اند مقصود از مفتون در اينجا انجام كاري است كه سزاوار نيست.(3)
واژه يعاتب: عاتب، يعاتب، معاتبه و عتابا، به معناي «لام» مي باشد يعني ملامت و سرزنش و نكوهش كرد.(4)
گفته شده اين جمله را علي ـ عليه السلام ـ به سعد بي ابي وقاص و محمد بن مسلمه و عبدالله بن عمر گفته است زماني كه اين سه نفر از همراهي علي ـ عليه السلام ـ در جنگ جمل خودداري كردند و تبعيت نكردند و با حضرت خارج نشدند. اينها گروهي بودند كه سرزنش در آن ها اثر نمي كرد زيرا آنان حقيقت را شناخته بودند و با توجه به شناخت و آگاهي، منحرف شدند بنابراين سرزنش در آنها اثر نمي كند و مرحوم علامه مجلسي مي فرمايد دو علت دارد چرا نبايد عتاب شوند؟ 1. شايد از روي غفلت به اين فتنه افتادند و وجه دوم اين كه منظور حضرت از بعضي از افراد كه به فتنه افتادن چون گفتگو با اينها فايده ندارد از اين جهت نبايد عتاب كرد.(5)
اگر فتنه را در اين كلام حضرت به معناي امر نامشروع و انحراف ديني بگيريم براي اين جمله حضرت، سه احتمال داده مي شود:
1. وقتي مي بيني كسي كه در كار نامشروعي وارد شده است، بلافاصله او را سرزنش نكن، زيرا چه بسا با عذر، وارد آن كار شده است.
2. كسي را كه سرزنش در او اثر ندارد، سرزنش نكن. (6)
3. منحرف از دين زماني مستحق ملامت است كه امر بر او مشتبه شده باشد. نه آن كه خود شخص باعث و باني آن باشد.(7)
چنين نيست هر كس به فتنه افتاد ملامت شود يعني نه اين كه تقصير كرده كه خود را در آن فتنه انداخته ولي بسيار اتفاق مي افتد كه آدمي بي تقصير در فتنه مي افتد غفلت زده مي شوند تا كسي عيب او را نبيند او را شماتت نكند و به رخ او نكشد لذا در اين جا يعني امر به معروف و نهي از منكر و دلسوزي مي شود شماتت كردن.(8)
اگر فتنه را در اينجا به معناي بلا و گرفتاري بگيريم نيز دو معنا براي مقصود حضرت احتمال داده شده است.
1. گرفتاري، گاهي ديني و گاهي دنيوي و گاهي هر دو مورد است، و به هر تقدير، گاهي سبب گرفتاري از جانب خود انسان است مانند جهل بسيط و يا جهل مركب و گاهي به سبب ديگري است كه مقدّر شده و معلوم و نامعلوم مي باشد افرادي به خاطر گرفتاريشان قابل سرزنشند كه وسايل گرفتاري يا مقداري از آن، از جانب خودشان باشد، مانند گرفتاري به علت دوستي با بدكاران و نظاير آن. اين در صورتي است كه ما لفظ را به همان معناي ظاهرش حمل كنيم.(9)
2. سرزنش با هر گرفتاري، سودمند نيست.(10)

پاورقی:

1. هاشمي، منهاج البراعه في شرح نهج البلاغه آيت الله خويي، تهران، مکتبة الاسلاميه.
2. سرخسي، علي بن ناصر، أعلام نهج البلاغه، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، انتشارات عطارد.
3. محمد جواد، في خلال نهج البلاغه، ناشر دارالعلم للملايين.
4. مهيار، رضا، فرهنگ ابجدي عربي (لسان العرب)، بيروت، دارصادر، چاپ سوم.
5. موسوي، سيد عباس، شرح نهج البلاغه، دارالرسول الاکرم.
6. نهج الهباغه في شرح نهج البلاغه، نويسنده محمد تقي شوشتري، ناشر، انتشارات امير کبير.
7. قطب الديني، محمد بن حسين، حدائق الحقائق في شرح نهج البلاغه، بنياد نهج البلاغه، انتشارات عطارد.
8. شرح آقا جمال خوانساري بر غرر الحکم، ج6، ص53.
9. ترجمه شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ناشر بنياد پژوهش هاي اسلامي، آستان قدس رضوي.
10. همان.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

کلمات کلیدی: 

با عضویت در خبرنامه مطالب ویژه، روزانه به ایمیل شما ارسال خواهد شد.