چکیده: حقیقتا ليلة المبيت شب بسيار حسّاس، خطرناك و سرنوشتسازى براى اسلام بود و فقط علی(علیهالسلام) بود که با شجاعت، عقل، قدرت و... پیامبر را از کانون خطر دور میسازد و بدین ترتیب خداوند متعال نیز خریدار جان او میشود.براستی چه فضیلتی بالاتر از اين كه مالك همه جهان هستى، جان انسانى را به بالاترين قيمت بخرد؟
حضرت امیرالمومنین(علیهالسلام) اولین انسانی بود که پیش از همه به پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهواله) ایمان آورد و از تمام وجود خویش حتی جان خود برای پیشبرد اهداف مقدس حضرت گذشتند و در هیچ حادثه و جنگی از یاری پیامبر(صلیاللهعلیهواله) و دین خدا فرو گذاری نکرد. جای جای تاریخ و در سیره و زندگی رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) ردپایی از فداکاریها و رشادتها و جانگدازیهای امیرالمؤمنین(علیهالسلام) است.
قرآن کریم نیز در آیات متعددی این فداکاریها را بازگو کرده است؛ یکی از این آیات، آیه «لیلة المبیت» میباشد که از مهمترين آيات در فضايل اميرالمؤمنيین(علیهالسلام) مىباشد، فضيلتى كه نظير آن در اسلام براى هيچ كس ثابت نشده است. قرآن کریم در این باره میفرماید:« وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ[بقره/207]بعضى از مردم جان خود را به خاطر خشنودى خدا مىفروشند؛ و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».
تمام مفسران و علمای شيعه و سنّى، اتفاق نظر دارند كه این آيه در شأن فداكارى و ايثار بینظير امیرالمومنین(علیهالسلام) نازل گشته است.[1]
خلاصه شأن نزول این است که خداوند به وسيله پيك وحى پيامبرش را از توطئه مشركين مبنی بر قتل ایشان آگاه كرد؛ پيامبر(صلیاللهعلیهواله) نیز تصميم گرفت تا از مكّه خارج شود و برای این کار میبایست به طور مخفیانه خارج شود، به همین جهت بايد شخصى به جاى پيامبر اسلام(صلیاللهعلیهواله) در بستر او میخوابید، تا دشمن متوجّه غيبت و خروج ایشان از مكّه نگردد. به همین منظور علی بن ابیطالب(علیهالسلام) تمام خطرات را به جان خرید و به جای پیامبر(صلیاللهعلیهواله) در بستر او خوابید و هنگامى كه حضرت به سمت مدينه حركت مىكند، خداوند متعال در بين راه مكّه و مدينه این آيه را نازل کرد.[2]
حقیقتا ليلة المبيت شب بسيار حسّاس، خطرناك و سرنوشتسازى براى اسلام بود و فقط امیرالمومنین(علیهالسلام) بود که با شجاعت تمام، پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهواله) را از کانون خطر دور ساخت و بدین ترتیب خداوند متعال نیز خریدار جان او میشود. به راستی چه فضیلتی بالاتر از اين كه مالك همه جهان هستى، جان انسانى را به بالاترين قيمت بخرد؟
از آن طرف خلیفه اول زمانی که همراه پيامبر اکرم(صلیاللهعلیهواله) در غار ثور پناه گرفته است-برفرض بپذیریم که ابوبکر همراه پیامبر بوده-[3] به هنگامى كه صداى پاى دشمنان اسلام كه در تعقيب پيامبر(صلیاللهعلیهواله) از مكّه خارج شده بودند، را مىشنود، ترس سراسر وجودش را فرا مىگيرد و پيامبر دلدارىاش مىدهد تا مقدارى از وحشت او كاسته شود.
«بخارى» در «صحيح» خود به نقل از ابوبكر مىنويسد:«سراقة بن مالك ما را دنبال كرد، گفتم: اى رسول خدا به دنبال ما آمدند، فرمود: نترس كه خداوند با ماست».[4] همچنین «ابوبكر هيثمى» و «محمد بن على شوكانى» مىنويسند: «قريشيان به غاری كه رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) و ابوبكر در آن بودند، رسيدند و تا دهانه غار نیز پیش رفتند و رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) صدای آنها را شنيد، در اين هنگام ابوبكر ترسيد و بيم و ترس به او روی آورد، رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) به او فرمود: نترس كه خداوند با ماست».[5]
قابل توجه و تأمل است که چه طور اکثر مفسران اهل سنت ادعا كردهاند كه حزن ابوبكر براى رسول خدا بوده است! در حالی که برخى از بزرگانشان اصرار مىكنند كه پيامبر خدا(صلیاللهعلیهواله) همواره در سكينه و آرامش است و نياز به نزول دوباره آن از جانب خداوند نيست؛ ولى در اينجا كه سخن از اندوه و حزن ابوبكر مىشود، ادعا مىكنند كه چون پيامبر خدا(صلیاللهعلیهواله) مصون از ضرر مشركان نبود، ابوبكر براى او نگران شد! و نکته دیگر آنکه آنان برای گفته خود هیچ سند و مدرکی ارائه نکردهاند.
از طرفی اگر وی فقط بر جان رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) ترسيده بود، رسول خدا مىفرمود: «لا تحزن ان الله معی؛ تو نگران من نباش كه خدا با من است» نه اين كه به صورت جمع بفرمايد: خدا با ماست.
اصلا حتى اگر بپذيريم كه نگرانى ابوبكر براى رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) بوده است، پس چرا وقتی پیامبر(صلیاللهعلیهواله) به وى يادآورى كرد كه خداوند با ماست و او را از حزن و اندوه منع كرد؛ او با اين سخن پیامبر(صلیاللهعلیهواله) اطمينان پیدا نکرد و نگرانی او همچنان ادامه داشت. آیا اين عدم اطمينان به سخن رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) نقيصه بزرگى براى وى محسوب نمیشود.
بنابراین یک بار دیگر شاهد فضیلت و برتری امیرالمومنین(علیهالسلام) بر شیخین هستیم و همین یک آیه بر ولایت و خلافت و جانشینی حضرت کفایت میکند؛ چرا که کسی سزاوار جانشینی رسول خدا(صلیاللهعلیهواله) است که درگذشته شاهد فداکاری و شجاعت و مهمتر از همه اعتماد پیامبر به او، بوده باشیم. و امیرالمومنین(علیهلسلام) تنها شخصی است که دارای همه این صفات میباشد.
_______________________________________
پینوشت
[1]. تاريخ الطّبرى، ج 2، ص 99 تا 101؛ سيره ابن هشام، ج 2، ص 291 ؛ السيرة الحلبيّة، ج 2، ص 29؛ تاريخ اليعقوبى، ج 2، ص 29؛ مسند احمد، ج 1، ص 348 ؛ تذكرة ابن الجوزى، ص 21؛ فصول ابن صباغ المالكى، ص33؛ شرح نهج البلاغه ابن أبي الحديد، ج 13، ص 261.
[2]. مشروح داستان ليلة المبيت را در فروغ ابديّت، جلد اوّل، صفحه 417 به بعد مطالعه فرماييد.
[3].در این مسأله که آیا ابوبکر در غار ثور همراه پیامبر بوده یا خیر، اختلافات فراوانی بین شیعه و سنی وجود دارد. امّا شواهد بسیاری دلالت میکند که خلیفه اول در غار ثور حضور نداشته. برای مطالعه بیشتر به« ابوبکر و غار ثور+سند»با این لینک http://www.sonnat.net/article.asp?id=713&cat=77 مراجعه شود.
[4]. صحيح البخاري، ج 3، ص 3418، ناشر: دار ابن كثير، اليمامة – بيروت.
[5]. مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج 6، ص 52، ناشر:دار الكتاب العربي بيروت؛ فتح القدير الجامع بين فني الرواية والدراية من علم التفسير، ج 2، ص 364، ناشر: دار الفكر – بيروت.