آیه تطهیر و پاسخی محکم به «این تیمیه»

یکی از آیات قرآن کریم که در فضیلت اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) نازل شده است آیه 33 سوره احزاب است که به آیه «تطهیر» معروف است؛ خداوند متعال در فرازی از این آیه می‌فرماید: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرا [احزاب/33] خداوند فقط مى‏‌خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملا شما را پاك سازد». این آیه بدون شک در شان خمسه طیبه که به پنج تن آل عبا معروفند یعنی «پیامبر اکرم، امیرالمومنین، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین(صلوات‌الله‌علیهم‌اجمین)» نازل شده است؛ این مطلب از روایات بسیاری که در منابع اهل سنت و شیعه وارد شده برداشت می‌شود.[1]

شیعه بالاتفاق معتقد است که این آیه دال بر عصمت این پنج تن بزرگوار است، با این بیان که واژه «رجس» به معنى شى‏ ناپاك است، خواه ناپاك از نظر طبع آدمى، يا به حكم عقل يا به حکم شرع و يا همه اين‌ها. و اين‌كه در برخی از آیات رجس به معنى «گناه» يا «شرك» يا «بخل و حسد» و يا «اعتقاد باطل» و مانند آن تفسير شده، در حقيقت بيان مصداق‌هايى از آن است، و گرنه مفهوم اين كلمه، مفهومى عام و فراگير است، و همه انواع پليدي‌ها را به حكم اين‌كه الف و لام در اين‌جا به اصطلاح «الف و لام جنس» است شامل مى‏‌شود.
«تطهير» نیز به معنى پاك ساختن است و در حقيقت تاكيدى است بر مساله «اذهاب رجس» و نفى پليدی‌ها، و ذكر آن به صورت مفعول مطلق در اين‌جا نيز تاكيد ديگرى بر اين معنى محسوب مى‌‏شود.

بعضى از مفسران «رجس» را در آيه فوق، تنها اشاره به شرك و يا گناهان كبيره‌ای هم‌چون «زنا» دانسته‌‏اند، در حالى كه هيچ دليلى بر اين محدوديت وجود ندارد، بلكه اطلاق «الرجس» هر گونه پليدى و گناه را شامل مى‌‏شود، چرا كه گناهان همه رجس‌اند، به خاطر همین عمومیت معناست که اين كلمه در قرآن به شرك، مشروبات الكلی، قمار، نفاق، گوشت‌هاى حرام و ناپاك و مانند آن اطلاق شده است.(حج/30؛ مائده/90؛ توبه/125؛ انعام/145)
و با توجه به اين‌كه اراده الهى تخلف ناپذير است، و جمله «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْس» دليل بر اراده حتمى او مى‌‏باشد، مخصوصا با توجه به كلمه «انما» كه براى حصر و تاكيد است، روشن مى‏‌شود كه اراده قطعى خداوند بر اين قرار گرفته كه اهل بيت از هر گونه رجس و پليدى و گناه پاك باشند، و اين همان مقام «عصمت» است.[1]

بنابراین، این آیه با این تفسیر، دال بر فضیلت اهل بیت و خصوص امیرالمومنین(علیه‌السلام) است، بلکه باید گفت بزرگ‌ترین فضیلت آنان محسوب شده و عصمت آنان را اثبات می‌کند. 

اما «ابن‏ تيميه» پدر فکری وهابیت که تنها هدف او مقابله و نفی فضائل اهل بیت(علیهم‌السلام) به خصوص آقا امیرالمومنین(علیه‌السلام) است و به هر چیزی چنگ می‌زند تا فضیلتی که برای حضرت بیان شده را نفی کند؛ این‌جا نیز مانند سایر آیات و روایاتی که در شان امیرالمومنین(علیه‌السلام) است، می‌گوید: «این آیه هیچ دلالتی بر فضیلت و برتری آنان ندارد، زیرا آیه دال بر اراده تشریعی خداوند متعال است یعنی تنها پيامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دعا كرد خداوند رجس و پليدى را از آنان دور ساخته و پاك‌شان گرداند و اين مطلب دلالتی بر عصمت ندارد». 
او می‌گوید: «اراده خداوند در این آيه، متضمن تحقق مراد نيست؛ بلكه خداوند متعال گاهی چيزى را اراده مى‌‏كند كه تحقق نمى‌‏يابد. به طور مثال قرآن مى‌‏فرمايد: «وَ اللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُم [نساء/27] و خداوند مى‏‌خواهد شما را ببخشد (و از آلودگى پاك نمايد)» در حالى‏‌كه برخى توبه مى‏‌كنند و برخى نمى‌‏كنند. خداوند اراده كرده مردم را از شرك پاك كند، اما بعضى مى‌‏خواهند بر شرك باقى بمانند. 
اشکال دوم این‌که: مقصود از رجس در آيه «شرك» است، خداوند شرك و خباثت را از اهل بيت پيامبر(علیهم‌السلام) دور كرده است، ولى این مطلب دال بر عصمت آنان نیست.[2]

پاسخ به ابن تیمیه
با توجه به مطالبی که در بالا گفته شد، پاسخ این دو اشکال داده شد؛ زیرا گفته شد که تعبير «انما» براى حصر است، لذا دليلی بر اين است كه اين موهبت تنها به اهل بیت پيامبر(علیهم‌السلام) اختصاص دارد. حال اگر آیه را به معنای اراده تشریعی بگیریم، دیگر اختصاصی به خاندان پیامبر(علیهم‌السلام) نخواهد داشت؛ خداوند متعال از همه مردم خواسته است که دستورات او را رعایت کنند و مرتکب گناه نشود و پاک زندگی کنند. بنابراین به هیچ وجه این بیان با ظاهر آیه سازگاری ندارد.

در پاسخ اشکال دوم هم می‌گوییم: رجس معنای عامی دارد و همه نوع پلیدی را در بر می‌گیرد، و اختصاصی به شرک ندارد، موید این سخن این است که در آیات زیادی در گناهانی غیر از شرک به کار رفته است، که دال بر این است که معنای معنای رجس تنها شرک نیست.

در نتیجه: با توجه به اختصاص تطهیر به اهل بیت(علیهم‌السلام) و معنای عام رجس، و زدودن آن از این خاندان، این آیه دال بر عصمت آنان است و بهترین فضیلت برای اهل بیت پیامبر(علیهم‌السلام) محسوب می‌شود.
-------------------------------------------------------
پی‌نوشت
[1]. تفسير نمونه، ج‏17، ص 293.
[2]. منهاج السنه، ج 4، ص 20.