بنابراین، بر اساس مبنایی که بین مجتهدان پذیرفته شده، اعلام روز عید فطر باید بعد از رؤیت ماه شوال در غروب آخرین روز ماه رمضان صورت گیرد تا اعلام کنند فردا اوّل ماه شوال و عید فطر است.
شرع اسلام در بعضي از احكام، همان گونه كه حكم را معيّن و بيان می‌كند، موضوعات احكام و برخی از شرایط دیگر آن را نیز مشخص مي كند، مثلاً همان گونه كه روزه را واجب دانسته، زمان آن را نيز معيّن كرده كه از اذان صبح تا اذان مغرب است.
علاوه بر اين در برخي از مسايل، راه دست يابي به آن موضوع را نيز مشخص كرده، مثلا در همین مسئله ( تعيين اوّل ماه) راه دست يابي و شناخت اوّل ماه را هم مشخص كرده و فرموده است كه با رؤيت هلال ماه، روزه رمضان آغاز مي شود و با رؤيت ماه شوال، روزه تمام مي شود و راه فهميدن آن ديدن ماه است: «صُمْ للرؤیة وافطرْ للرؤیة(1)».
در همین مورد اگر دو نفر عادل به دیدن ماه شهادت دهند، در حکم رؤیت است.(2) هم چنین راه هاي ديگري كه در توضيح المسائل همه مراجع آمده است.
بنابراين در شرع اسلام در تکلیف روزه ماه رمضان هم حكم و هم موضوع تعيين شده، هم راه رسيدن به آن مشخص است.
حال اگر برای شخصی (خواه مجتهد یا مقلد) از راه‌هایی که شرع مشخص کرده، اوّل ماه ثابت شد، روزه و افطار بر او واجب می‌شود و اگر ثابت نشد، تکلیفی ندارد و از این جهت مشکلی پیش نمی‌آید.
بنابراین، بر اساس مبنایی که بین مجتهدان پذیرفته شده، اعلام روز عید فطر باید بعد از رؤیت ماه شوال در غروب آخرین روز ماه رمضان صورت گیرد تا اعلام کنند فردا اوّل ماه شوال و عید فطر است؛ زیرا بر اساس روایت مذکور (که مورد پذیرش همه است) باید ماه دیده شود، تا اعلام اوّل ماه شود.
اما این که چرا در اعلام روز عید فطر اختلاف است، بر اساس یکی از موارد ذیل است:
1ـ برای برخی از مراجع،رؤیت ماه اثبات می‌شود، مثلاً دو شاهد عادل از نمایندگان آنها در شهرهای مختلف ماه را ببینند یا افرادی که به نظر آنها معتبر و عادل هستند، می‌گویند ماه را دیده‌ایم. این موجب می‌شود که آنها روز عید فطر و اوّل ماه را اعلام کنند.
2ـ اختلاف مبنایی در رؤیت ماه: بعضی از مراجع دیدن ماه در نیمکره زمین را برای تمام کسانی که در یک نیمکره هستند، حجت می‌دانند، مثلاً به فتوای بعضی از مراجع مانند آیات عظام: خویی، تبریزی، سیستانی و فاضل لنکرانی اگر در عراق یا عربستان ماه دیده شود، برای تمام کشورهای اسلامی خاورمیانه حجت است و برای ایران نیز اثبات می‌شود.
اما بنابر نظر برخی مراجع دیگر، دیدن ماه در یک منطقه، باعث می‌شود برای مردم آن منطقه و یا برای مردم مناطقی که با آن منطقه هم افق هستند اوّل ماه ثابت شود.
3ـ اختلاف مبنایی در موضوع رؤیت، بدین معنا که آیا رؤیت (دیدن) باید با چشم معمولی بدون وسائل پیشرفته مثل تلسکوپ یا دوربین باشد، یا رؤیت با این وسائل هم اعتبار دارد؟ اخیراً تعدادی از مراجع دیدن ماه را با وسائلی از قبیل تلسکوپ و دوربین معتبر دانسته‌اند، مانند: آیات عظام، خامنه‌ای و فاضل.
4ـ باز اختلاف در موضوع رؤیت: بدین معنا که آیا تولّد ماه در سطح افق، اوّل ماه را اثبات می‌کند یا خیر؟ به نظر کارشناسان علم نجوم ، گاهی ماه متولد می شود ، اما امکان رؤیت به دلایل علمی نیست.
بحث در این است که آیا تولد ماه در سطح افق، اوّل ماه را اثبات می‌کند؟ ظاهراً بعضی از علمای اهل سنّت تولد ماه را معتبر می‌دانند، اگر چه ماه دیده نشود.
بنابراين مسئله تنها در استفاده يا عدم استفاده از ابزارها و تكنولوژي نيست، بلكه مبناي اختلاف متعدد است . حتي اين امكان وجود دارد كساني كه استفاده از تلسكوپ و ابزارهاي پيشرفته را در رؤيت ماه جايز مي دانند، در اعلام اوّل ماه اختلاف داشته باشند ، مثلا یک مرجع اعلام اوّل ماه می کند و مرجع دیگر اعلام نمی‌کند، در حالي كه هر دو استفاده از چشم مسلح را جايز مي دانند.
پی‌نوشت‌ها:
1. وسائل الشیعه، باب 2، از ابواب احکام ماه رمضان، حدیث 7.
2 . توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئله 1730.