غفلت از حق، را نجوییم

امام رضا (علیه السلام) در حدیثی می فرمایند: «السَّفِلَةُ مَنْ کَانَ لَهُ شَیْ‏ءٌ یُلْهِیهِ عَنِ اللَّهِ تَعَالی [1] «فرومایه کسی است که  چیزهایی دارد که باعث غفلت او از یاد خدا می شود»
شخص فرومایه در این حدیث، کسیست که ارزش قابلیتها و نعمتهایی را که خدا به او عطا فرموده نداند.این قدر ندانستن نعمتهای خدا طبعا باعث غفلت و کم توجهی نسبت به خدا می شود و چه بسا باعث گناهان بسیاری هم گردد.
نکته مهم: چه بسا انسانهایی که برو بیاهایی هم دارند ولی چون وظیفه خدایی خود را انجام نمی دهند؛ بنا بر مفاد این آیه فرومایه حساب می شوند، یعنی نزد خدا مایه و ارزشی ندارند.
ممکن است کسانی توانایی مالی نداشته باشند ولی از لحاظ جسمی در وضعیت مطلوبی باشند و از این قبیل تواناییها، باید اینها هم مواظب باشند که توانایی جسمی و دیگر خصوصیاتشان، باعث غفلتشان نشود.
اقوام عاد و ثمود اینگونه بودند. به سبب قدرت جسمی که داشتند برای خود در دل کوه خانه می ساختند و ... ولی چون قدر این نعمتهایی که خدا بهشان داده بود را ندانسته و حرف پیامبرشان را که آنها را به قدر دانستن این نعمتهای خداوندی و ایمان به او دعوت می کرد؛ گوش نکردند، خداوند هم آنها را عذاب کرد.[2] 
امام رضا (علیه السلام) در حدیث دیگری ما را به قدر دانستن نعمتها و استفاده  ننمودن از آنها در راه معصیت سفارش می کند. «یَا اَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللهَ فِی نِعَمِ اللهِ عَلَیْکُمْ فلاتُنْفِرُوهَا عَنْکُمْ بِمَعَاصِیهِ» ای مردم تقوا را درباره ی نعمت های الهی رعایت کنید و نعمت ها را به گناه و معصیت از خود مرانید» [3]
کم نیستند انسانهایی که دارایی خود را به رخ دیگران کشیده و فخر می فروشند (غافلند)  و در همان حال اگر کسی به آنها بگوید: خمس و زکات بدهید، اظهار تنگدستی می کنند و می گویند: ما به نان شب محتاجیم حالا شما داری می گویی ...
خدا نکند انسانی که خدا روحیه شاد و بانشاطی به او عطا کرده، این روحیه را در مجالس غیبت و تهمت و این جور جاها (مجالس غفلت) خرج کند.
خدا نکند کسی که نعمت علم و دانش دارد، معرفت خدایی پیدا نکند و فقط به فکر مادیات باشد.
حضرت می گوید: اگر داشته هایت را چه مادی و چه روحی، در راه گناه و معصیت خرج کنی، غفلت تو را در بر گرفته و ارزش  و سرمایه خود را در درگاه خدا پایین آورده ای.
خدا به همه ی ما رحم کند.

قرآن ما را از غفلت باز می دارد.
قرآن کتاب آسمانی ما مسلمانان، ما را از فراموشی روز قیامت منع می کند. «إِنَّ الَّذينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنا وَ رَضُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا وَ اطْمَأَنُّوا بِها وَ الَّذينَ هُمْ عَنْ آياتِنا غافِلُونَ»
«آنها كه ايمان به ملاقات ما (و روز رستاخيز) ندارند، و به زندگى دنيا خشنود شدند و بر آن تكيه كردند، و آنها كه از آيات ما غافلند». [4]
قرآن ما را از غفلت و فراموشی روز قیامت بر حذر می دارد. روزی که روز حسابرسی و نتیجه ی اعمال است و توجیه کردن کارها (آنگونه که در دنیا معمول است)کاری از پیش نمی برد.
این آیه گر چه فراموشی روز قیامت را یادآور می شود ولی باید توجه داشت غفلت از یاد خدا سبب غفلت از قیامت و روز بازخواست اعمال می شود.
قرآن در سوره ی دیگری خطاب به آنان که روز قیامت را فراموش کرده بودند؛ می گوید: «فَذُوقُواْ بِمَا نَسِيتُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَذَا إِنَّا نَسِينَاكُم»  [سجده/14] (و به آنها مى‏گويم:) بچشيد (عذاب جهنم را)! بخاطر اينكه ديدار امروزتان را فراموش كرديد، ما نيز شما را فراموش كرديم» [5]
یعنی شما ما را (یاد خدا و قیامت را) فراموش نمودید، ما هم امروز کاری برای شما نمی توانیم انجام دهیم. این نتیجه طبیعی کار غافلان است و مقتضای عدل خداوند هم همین است. کسی آن روز از لطف خدا بهره مند می شود که نسبت به احکام خدا و دین خدا کم لطفی ننموده باشد.

غفلت از خدا زمینه غفلت از خود
از منظر قرآن، غفلت از خدا سبب غفلت از خود است. «وَ لَا تَكُونُواْ كاَلَّذِينَ نَسُواْ اللَّهَ فَأَنسَئهُمْ أَنفُسَهُمْ أُوْلَئكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» [حشر/19] «و همچون كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كردند و خدا نيز آنها را به «خود فراموشى» گرفتار كرد، آنها فاسقانند». [6]
یعنی اگر کسی خدا را فراموش کرد و دلش دچار غفلت از خدا شد، خودش را هم فراموش می کند.
توضیح بیشتر: اینکه در آیه آمده خدا آنها را دچار خود فراموشی می کند؛ این نتیجه طبیعی کارهاست. داشتن دین، و پاک و پاکیزه بودن، در وجود هر انسان هست (فطری است)، اگر انسان کار بدی انجام دهد در حقیقت بر خودش ظلم کرده است و خودش را (فطرتش را) به حیطه فراموشی سپرده است
خیلی از مشکلات و درگیریها و ناامنی ها در جامعه مثل سرقتها و قتلها و ... که به علت غفلت از دستورات خدای متعال و احکام اسلام بوجود می آید؛ باعث غفلت جامعه از خود می شود. به عبارت دیگر این غفلت از دستورات دین، گریبان خود جامعه را می گیرد.
کسی که خدا را فراموش می کند در حقیقت خود را از نور و روشنایی، محروم کرده است.
قرآن می فرماید: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» [نور/35] «خداوند نور آسمانها و زمین است»
نتیجه گیری
امام رضا (علیه السلام) شخص فرومایه را کسی می داند که اگر امکانات و قابلیتهایی دارد (نعمت) با عدم سپاس از آنها و استفاده نمودنشان در مسیر گناه و معصیت، غفلت از یاد حق را برای خود به ارمغان می آورد.
خداوند در قرآن به این نکته اشاره می نماید که آنها که مرا فراموش کردند خود را هم فراموش کردند. ما این را در جامعه می بینیم که هر چه جامعه به احکام خدا بی اعتناتر باشد، گرفتاریهایش بیشتر می شود چون خداوند احکام دین را برای پاک ماندن جامعه و انسانها تشریح نموده است.

پی نوشتها
[1] مستدرک‏الوسائل،ج 13، ص 269
[2] آیات 6 تا 9 سوره فجر
[3] عیون اخبار الرضا علیه السلام ، ج2، ص 169
[4] ترجمه مکارم، ص209
[5] همان، ص416
[6] همان، ص548