علامه شیخ یحیی نوری را چقدر می شناسیم؟

01:37 - 1394/06/16

چکیده: 17 شهریور 1357 بیش از هر عالم دینی ساکن تهران با نام شیخ یحیی نوری گره خورده است.

علامه شیخ یحیی نوری

اشاره
قدردان بزرگان و مشاهیر بودن و معرفی افرادی که جان و مال و هستی خود را برای سرفرازی ایرانیان مسلمان و پیروان مکتب اهل بیت(علیهم السلام) صرف نموده اند، امری شایسته و بلکه بایسته است. در این نوشتار که البته طولانی است و ممکن است موجب ملال شود، به بهانۀ حادثۀ 17 شهریور 57 قصد معرفی یکی از مفاخر ایران زمین را داریم. کسی که اغلب ما وی را نمی شناسیم یا اطلاعاتمان از خدمات و فعالیت های وی اندک است،و او کسی نیست جز عالم ربانی و فقیه توانا مرحوم علامه شیخ یحیی نوری مازندرانی.

سیری کوتاه در تبار و تحصیلات
17 شهریور 1357؛ جمعه ای خونین در تاریخ مبارزات مردم شریف ایران اسلامی است. این روز که قبل از هر چیز، یادآور میدانی به نام ژاله و شهادت بسیاری از مردم ایران و دژخیمی رژیم طاغوتی و شیطانی پهلوی است، با نام یک روحانی مبارز و البته مجهول القدر هم گره خورده است.
شیخ احمد نوری در قرن سوم هجری می زیست و با تبلیغات دینی خود موفق شد بسیاری از مردم غیر مسلمان را به مکتب تشیع و آیین اسلام گرایش دهد. وی جد اعلای ملا نصیر بن عبداللطیف نوری از علمای قرن سیزدهم هجری است که خاندانش به نصیری و نوری شهرت یافته اند،[1] در سال 1311ش خداوند به نوه ملا نصیر، پسری داد که نام او را یحیی نهاد. یحیی در سال 1323ش راهی قم و سپس نجف اشرف شد و به تحصیل علوم دینی مشغول گردید. سپس به تهران بازگشت و تا انتهای زندگی در همین شهر به تدریس و تبلیغ و نگارش آثار علمی پرداخت. این فقیه مجتهد و مجاهد همچنین در سال 1339ش مدرك دكتراي خود را از دانشگاه تهران دریافت نمود. از اساتید برجسته وی در قم، نجف و تهران می توان به حضرات آیات شیخ محسن احمدی نوری(جد مادری شیخ یحیی[2])، حجت كوه كمري، آیت الله بروجردي، سید عبدالهادی شیرازی، شیخ عماد رشتی، شیخ محمد تقی آملی، میرزا باقر آشتیانی، ابوالحسن شعراني و رفیعی قزويني اشاره نمود. مرحوم نوری دیدی روشن نسبت به قضایای سیاسی و اجتماعی داشت و در مسیر نشر معارف اسلامی و استفاده از نوآوری در این زمینه دارای ابتکاراتی نیز بود.

نگاه بین المللی به تبلیغ معارف اسلامی
به مقتضای دستور قرآن کریم باید زبان مبلغ هر قوم با گویش آن قوم تناسب داشته باشد.[3] علامه نوری به این نکته واقف بود که تنها با داشتن توان علمی نمی توان به تبلیغ احکام و نشر معارف پرداخت. بلکه باید از ابزار های نوین استفاده نمود و زبان های خارجی را فرا گرفت و در صورت توان در ممالک خارجی حضور یافت تا بدون واسطه به تبلیغ دین و شریعت دست یازید. از این رو علاوه بر تمایل به تبلیغ در ایران و دیگر کشورهای جهان و بحث با ارباب سایر مکاتب و ادیان، مقید بود که با زبان خارجی به بحث با دیگران پرداخته و آثار علمی پیرامون مکتب تشیع و حقیقت اسلام را به زبان های دیگر به مردم ارائه نمود. او بارها برای تبلیغ به کشورهای دیگر مانند هندوستان و ژاپن و پاکستان و... می رفت و بسیاری از آثار خود را علاوه بر زبان فارسی و عربی، با زبان انگلیسی و ژاپنی و بعضا فرانسه و اردو برای آن مناطق ارسال می داشت. معروف ترین اثر علامه نوری که در جوانی آن را نوشته کتاب مشهور «اسلام و عقاید و آرای بشری یا جاهلیت و اسلام» است که به دو زبان فارسی و انگلیسی بارها منتشر شده است. چنانکه کتاب های حکومت اسلامی و تحقیقی درباره نهضت حاضر، تحقیقی در تشیع امامت و مهدویت؛ شناخت تحلیلی اسلام و برخی از مسلک‌ها و ادیان، خاتمیت پیامبر اسلام و ابطال تحلیلی بابی‌گری، بهایی‌گری و قادیانی­ گری به زبان انگلیسی هم چاپ شده اند. همچنین کتاب رساله نماز و ترجمه نماز و اصول دین علاوه بر انگلیسی به فرانسه هم منتشر گشته و کتاب شناخت عقاید و احکام و نظام تعالیم اسلام نیز به زبان ژاپنی انتشار یافته است.[4]
شیخ یحیی نوری پیرامون تبلیغ آموزه های دینی و همگرایی با فرقه های اسلامی به شرکت در همایش ها و کنگره های بین المللی و ایراد سخنرانی و خطابه و نشست و برخاست با اندیشمندان دیگر مذاهب و ادیان همت می گماشت. وی در کشورهای مختلفی چون هند، پاکستان، ژاپن و برخی کشورهای دیگر در کنگره ها شرکت می جست و از همایش های مشهوری که در آن حاضر گشت کنگره بيت‌المقدس بود. حضور مرحوم نوری در عرصه های بین المللی نه تنها دارای اثر سریع و در حد خود مطلوب بود که آثار بعدی دیگری همچون اشتیاق افراد متمایل به بحث پیرامون اسلام برای حضور در ایران و دیدار با علامه نوری را در پی داشت. تعدادی از هزاران نفری که به واسطه و به دست مرحوم نوری مشرف به دین اسلام و مذهب تشیع گشته اند، به سبب حضور مرحوم نوری در خارج از کشور و آشنایی با افکار و اندیشه های ایشان راهی تهران شده و در حضور ایشان و معمولا بعد از بحث های علمی و مناظره ای دیانت اسلام را می پذیرفتند. تصویر تعدادی از راهیافتگان به اسلام توسط مرحوم نوری در کتاب شناخت تحلیلی اسلام و برخی از مسلک‌ها و ادیان؛ که به دو زبان انگلیسی و فارسی منتشر شده، آمده است. همچنین علت گرویدن به اسلام را که با خط خود می نوشته اند، در این کتاب می توان دید.

ستیز با استعمار و صهیونیزم جهانی
مرحوم شیخ یحیی نوری نظام پهلوی و استبداد حاکم بر آن را در استمرار همان سنت ایجاد حکومت های وابسته توسط استعمار جهانی می دید. چنانکه به قضیه اسرائیل و ایجاد یک کشور یهودی-صهیونیستی نیز با همین منظر می نگریست. لذا مبارزه با استعمار و استکبار و استبداد و صهیونیزم را وظیفه خود و دفاع از مظلوم و ستمدیده و به صورت مصداقی ملت ایران و فلسطین را امری حتمی می دانست که هیچ مسلمان نباید از آن شانه خالی کند. قضیه نهم و هفدهم شهریور در تهران و جنایت شاه در میدان ژاله با نام مرحوم نوری به شدت گره خورده است. اگر چه او معتقد بود با اقدامات فرهنگی و اجتماعی و به دور از خشونت باید با طاغوت پهلوی مبارزه نمود و حتی دیدار با برخی مسئولان حکومتی وقت نیز از همین دید اثرگذاری فرهنگی توجیه می شود: «با اجتهاد و تشخیص خود در سرنگونی رژیم، اقدامات فرهنگی می‌نمودم... فعالیت‌ها به اجمال عبارت بودند از: افشاگری‌ها و صدور بیانیه‌ها و خطابه‌ها و تبلیغات علیه رژیم و نوشتن کتاب‌ها و تحریک اجتماعات و روشن ساختن جامعه به جنایات رژیم و بیان عدل و آزادی و قانون‌مندی و نظام جامعه‌ داری در حکومت اسلامی که به امثال این اقدام‌ها معتقد بودم. یعنی «اقدامات و مبارزات فرهنگی اجتماعی روشن» و نه «اقدامات مسلحانه»...» مرحوم نوری به سبب مخالفت با رژیم پهلوی مدتی زندان انفرادی و غیر انفرادی را چشیده بود و حادثه خونین 17 شهریور از عوامل سرعت بخشی به پیروزی انقلاب اسلامی بود.[5] مرحوم نوری معتقد به لزوم ایجاد حکومت اسلامی بود[6] و کتاب «سيستم حكومت اسلامي» وی که در اصل بخشی از کتاب؛ «اسلام و عقايد و آراء بشري» بود به صورت جداگانه چاپ شده و در قبل از انقلاب جزو کتاب های ممنوعه بود. وی موضوع پایان نامه دکترای خود را نیز حکومت اسلامی قرار داده و در آستانه پیروزی انقلاب، دولتمردان را از سنگ اندازی در مسیر پیروزی نهایی انقلاب نهی نمود.[7] از نگاه او غرض از ایجاد حکومت «مساوات، عمران و آبادي، نشر و تعميم دعوت و فرهنگ اسلام، نظارت شديد بر سلامت محيط و رشد اخلاقي، فراهم آوردن امكانات زندگي بهتر و رفاه جامعه و تامين آزادي و عدالت اجتماعي» بود.[8]
قضیه میدان ژاله و نماز عید فطر سال 1357ش در تهران، و سخنرانی مرحوم نوری پیرامون پوسیدگی نظام شاهنشاهی و نفی صلاحیت شاه در مملکت داری، همان زمان حتی در روزنامه‌های کشورهای خارجی همچون روزنامۀ الازهر مصر انعکاس داشت. چنانکه ذکر شد مرحوم نوری با زاده های استعمار مبارزه می کرد و اسرائیل را از فرزندان همواره نامشروع استعمار خوانده و آن را ساخته غرب و انگلیس برای ضربه زدن به وحدت اسلامی و از بین بردن دین اسلام می دانست. وی در کتاب «پيام به جهان اسلام، درباره وجوب مقابله با اسرائيل» به صورت مفصل از نقشه های استعمار در ایجاد و پرورش این غده سرطانی سخن گفته و عقیده خد را بیان می دارد. او همچنین از مسلمانان مظلوم فلسطین و مردم ستمدیده لبنان که توسط اسرائیل مصائب بسیاری را دیده و می بینند، دفاع می کرد و حتی عواید بیمارستانی را که ساخته بود برای کمک به شیعیان گرامی لبنان قرار داده بود. لذا این روحیه مرحوم نوری در راستای همگرایی جهان اسلام تفسیر شده و او وجود همین دشمن مشترک صهیونیستی را از عوامل لزوم اتحاد مسلمین بر می شمرد.

تاسیس موسسه با رویکرد جهانی
مرحوم نوری به مانند استاد خود آیت الله بروجردی معتقد بود که از عوامل رشد مذهب تشیع و دین اسلام انجام کارهای گروهی و ایجاد نهادهای منظم و قانونمند است. از این رو یکی از اقدامات وی تأسیس مدرسه ای علمیه با نام بنیاد علمی و اسلامی مدرسة الشهداء و ایجاد دو مجمع با نام‌های مجمع معارف اسلامی و مجمع مطالعات و تحقیقات اسلامی بود. اگر چه این نهادها در روشنگری سیاسی جوانان و مردم در قبل از انقلاب موثر بود و همین باعث مخالفت ساواک با فعالیت های مرحوم نوری بود،[9] ولی نسبت به ترویج معارف اسلامی در بلاد کفر به زبان های خارجه نیز فعالیت داشت و افرادی که در محضر وی به بحث می نشستند، در نهادهای یاد شده حاضر شده و مسلمان گشته و بعدها نیز ارتباط خود را برای دریافت کتب علمی مناسب و تقویت روحیه ایمانی خود حفظ کردند. اهمیت فعالیت های مرحوم نوری و شهرت وی در میان مردم بسیاری از کشورهای جهان باعث شد که انستیتو بیوگرافی آمریکا(موسسه بین المللی شناسایی و انتخاب شخصیت‌های علمی و فرهنگی جهانی؛ ABI) در سال 1997 از وی تجلیل نموده و نام وی را در مجلدات بیوگرافی خود ذکر کند. این موسسه از چند ده سال قبل نسبت به انتخاب «5000 نفر از شخصيت هاي علمي» در چهار رده آمریکایی، غربی، شرقی و کل جهان و هر رده به تعداد 5000 نفر فعالیت دارد. مرحوم علامه شیخ یحیی نوری در رستۀ پنج هزار شخصیت برجسته جهانی قرار دارد. نامه موسسه مزبور به ایشان بدین قرار است: «جناب آقاي آيت الله علامه نوري؛ بنياد علمي مدرسه الشهدا، ميدان شهدا-تهران– ايران/جناب آقاي نوري؛ با عرض تبريکات فراوان نام جنابعالي با توجه به خدمات و عملکرد برجسته شما به هيات عالي سردبيري براي درج شرح احوال شما در ششمين مجلد از کتاب جهاني«WORD THE OF PERSONALITIES THOUSAND FIVE (5000 شخصيت هاي جهاني» پيشنهاد شده است. اين مجلد يک کتاب مرجع مورد توجه و اعتماد بين المللي است که معدودي از رهبراني را که سوابق خدماتي، تخصصي و دستاوردهايشان، تاثير فراوان و بسزائي بر روي جامعه داشته و ارزش مطرح شدن در سطح جهان دارند، بر مي گزينند، نسخ اين کتاب ها توسط کتابخانه ها در سطح جهان، گروه هاي تخصصي، دانشگاه ها، ناشرين و محققين و کساني که به تهيه مجموعه هاي ABI اشتغال دارند، جمع آوري مي گردد... انتخابات صرفا براساس شايستگي خواهد بود و من به جنابعالي که نمونه اي براي اقران و جامعه شديد، تبريک صميمانه عرض مي کنم. آقاي نوري، بهترين آرزوهاي شخص اينجانب بدرقه کوشش هاي آينده تان باد. به اميد اين که بيش از پيش شاهد فعاليت هاي سازنده جنابعالي باشيم. با کمال احترام؛ Evans.M.J؛ Ebitors of Boarb » اینگونه است که شیوه علمی و روش مناسب تبلیغ آموزه های علمی و نگرش متمدنانه و تاثیر وافر مرحوم نوری در مجامع دینی جهانی باعث می شود که حتی اغیار هم او را مدح و تحسین نمایند و از باب «گفته شدن سر دلبران در حدیث دیگران» این نوع ستایش ها را افتخاری برای جامعه علمی حوزوی ایران و تشیع و مدحی بر نگاه بین المللی مرحوم نوری بر شمرد.

نگاه تقریبی و توجه به بحث های مقارن
مرحوم نوری اتحاد مذاهب اسلامی و تقریب ادیان و مذاهب را فقط در حیطه عملی دنبال نمی کرد. وی عقیده داشت که در هر دو عرصه نظری و عملی می توان نگاه تقریبی داشت و از این جهت در نوشته های خود آثاری پیرامون تقریب دارا می­باشد. او در کتاب «الفقه علي المذاهب الخمسة» فقه اسلامی را در 5 حیطه شیعه امامی و چهار مذهب رایج اهل تسنن بررسی کرده و در عین حالی که مزایا و قدرت فقه مجتهدانه شیعه را نشان می دهد، از نگاه تقریبی خود خبر می دهد. چنانکه در باب حدیث نیز همین رویکرد را داشته و کتاب «التطبيق بين الاحاديث من مصادر اهل السنة و الشيعة» را نوشته است. وی همچنین در تفسیر المنیر خود که 22 جلد پیرامون 22 سوره از قرآن کریم می باشد نیز نگاه های تقریبی و وحدت گرایانه ای دارد. مرحوم نوری حتی در اواخر زندگی که در بستر بیماری بود مشغول نوشتن این تفسیر بود و سوره یاسین را به پایان رسانده بود که دار فانی را وداع گفت.[10] وی اعتقاد داشت که اصل اولیه در انسان بر آزادی است و از این رو با حرکت های افراطی و تکفیری و غالیانه و برائتی حاد، مخالف بود و می گفت که باید حقایق ادیان و مذاهب را در اختیار مردم قرار داد تا آنان بر اثر آزادی ذاتی خود به تحقیق پرداخته و به انتخاب بهترین دین و مذهب دست بزنند.

ارتباط با اندیشمندان جهان
شیخ یحیی نوری در طی ده ها سال از زندگی خود هزاران مناظره علمی و دینی و اجتماعی با افراد بهایی و بودایی و یهودی و مسیحی و بی دین و نیز مسلمانان سایر مذاهب داشت. وی چه در داخل ایران و چه در خارج از کشور به امر مناظره مذهبی در محیطی آرام و علمی و به دور از غوغاسالاری عقیده مند بود و در برخی آثار خود نیز[11] از لزوم روشن بینی و واقع نگری در بحث های مذهبی و دینی سخن می گوید. توان علمی بالای وی و منش مهربانانه او باعث شده بود که اغلب کسانی که در داخل ایران و در حضور علما در طی چند دهه اخیر مسلمان شوند، با حضور در تهران و در محضر مرحوم نوری دین مبین اسلام را برگزیده باشند. البته افراد دیگری نزد بزرگانی چون آیت الله سید رضی شیرازی در تهران و آیت الله سید جلال الدین آشتیانی در مشهد به دین اسلام مشرف گشته و می شوند، اما حجم اسلام آورندگان نزد مرحوم نوری بسیار بیشتر بوده و بر اساس نوشته ها و دست خط آنان و تصاویر و گزارش های موجود، تعداد آنها بیش از سیزده هزار نفر می باشد.[12] به این تعداد باید اضافه نمود افرادی که به سبب کتاب های مرحوم نوری از شرق تا غرب عالم و از ژاپن تا آمریکا مسلمان می شدند. مرحوم نوری با بزرگان و اندیشمندان غربی و شرقی و حتی مردم عادی غرب و شرق باب مکاتبه را از سالیان دور باز نموده و در اثر همین مکاتبات نیز عده ای توفیق پذیرش اسلام را یافته بودند. یکی از دلایل موفقیت ایشان علاوه بر توان علمی و منش محبت آمیز، استفاده از ابزار های نوین و زبان روز بود. چنانکه قبلا بدان اشاره شد و خود مرحوم نوری نیز بدان تاکید دارد: «چنان که سير و روش علمي و عملي اينجانب در طول عمرم، خدمت به اسلام و مسلمين بوده، همواره در نشر اسلام کوشيدم و رسائل و کتب گوناگوني را به چاپ رسانيدم و ديگر آثاري را که در نظر است به چاپ رسد، ولي هنوز به توفيق آن دست نيافتم و ساير سيره ها و روش هاي اسلامي در امور اخلاقي و روابط کلي با جامعه مسلمين و هدايت مردم غير مسلمان در پيش دارم، همه فرزندان و ارحام و مردم منطقه نور و مازندران و ديگر افرادي که به وصايايم عنايت مي کنند، چه در داخل ايران و چه در خارج، به همه و همه تاکيد مي نمايم به سهم خود در انجام همين سيره ها و روش ها با کيفيت بهتر و شرايط موافق تر با زمان و روز کوشا باشند.»[13]

وفات
مرحوم نوری عالمی انقلابی و فقیهی خدوم بود و در زمان زندگی اش تهمت هایی توسط برخی غافلان یا مغرضان نثار وی می شد که او بزرگوارنه از آنان می گذشت. مرحوم نوری عالمی پاکدل و فعال و در راستای ترویج مکتب جهانی اهل بیت(علیهم السلام) کوشا بود و توفیقات عدیده ای به دست آورد و اینگونه است که تاثیر یک عالم ربانی و دانشمند پر کار با داشتن نگاه بین المللی مشخص و حجم وسیع اثر گذاری او در میان غیر مسلمانان و بی دینان روشن می شود. تاثیری که تمام نشده و کماکان مردمانی در غرب و شرق عالم با خواندن آثار مستدل و منطقی مرحوم نوری به نور اسلام می گروند.
عاقبت علامه شیخ یحیی نوری تهرانی در روز عاشورای سال 1429ق برابر با 30 دی 1386ش در تهران دار فانی را وداع گفته[14] و پس از تشییع جنازه در تهران و نور، در کنار مرقد جد اعلای خود شیخ احمد رستمداری نوری مدفون گشت،[15] و می سزد هنگام مسافرت به موطن وی، مزار وی را زیارت نمود و از روح وی طلب همت و نورانیت کرد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] . شهید شیخ فضل الله نوری نیز از اقوام دور مرحوم نصیری نوری است.
[2] . شاهد یاران، فروردین و اردیبهشت 1393، شماره 102 و 103، ص23.
[3] «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ...»
[4] . اختران فضیلت، ناصرالدین انصاری قمی، ج1، ص880 و 881 و جریان ها و سازمان های مذهبی سیاسی ایران، رسول جعفریان، ص775.
[5] . شیخ یحیی کتابی پیرامون حادثه مزبور با نام «ریشه های انقلاب اسلامی ایران و شرحی از ۱۷ شهریور» نوشته که به چاپ هم رسیده است. همچنین بنگرید به: پژوهشنامه انقلاب اسلامی(دانشگاه اصفهان)، پاييز 1378، پيش شماره 3، ص193 تا 215. مقاله «علل و انگیزه های قیام 17 شهریور» از یحیی نوری و مجله شاهد یاران، بهمن 1387، شماره 39، ص 19 تا 22، مقاله در زندان کمیته مشترک (خاطرات خودنوشت مرحوم آیت الله حاج شیخ یحیی نوری از دوران دستگیری و زندان خود در شهریور 1357).
[6] . جریان ها و سازمان ها...، ص304 و 776.
[7] . روزنامه اطلاعات، 16 بهمن 1357ش، شماره 15777.
[8] . اسلام و عقايد و آرا بشري يا جاهليت و اسلام، یحیی نوری، ص686 تا 668.
[9] . ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران و شرحی از ۱۷ شهریور، یحیی نوری، ص 257.
[10] . همچنین درباره نگاه تفسیری ایشان ر.ک: مجله معارف اسلامی(سازمان اوقاف)، شهریور 1345، شماره 1، ص41 تا 43. مقاله «تفسیر و تطورات و شکل های آن و بهترین روش تفسیری» نوشته شیخ یحیی نوری.
[11] . مانند کتاب «مطارحات مع قادة الفکر الاسلامیـة».
[12] . اختران فضیلت، ج1، ص880 و جریان ها و سازمان ها، ص775.
[13] . بخشی از وصیت نامه ایشان.
[14] .tabnak.ir/fa/news/5212 ؛ شایان ذکر این که وی علاوه بر اینکه به نوری و نصیری معروف بود، به تهرانی هم موصوف می گشت.
[15] . اختران فضیلت، ج1، ص881.

کلمات کلیدی: 

نظرات

تصویر سید مهدی میرتبار
نویسنده سید مهدی میرتبار در

رحمت خدا بر روح مطهر ایشان
بسیار عالی از این ابرمرد علم و عمل و مبارزه تجلیل کردید
خداوند متعال به شما خیر دنیا و آخرت عنایت فرماید

با نهایت تشکر
سید مهدی میرتبار
از اعضای دفتر مرحوم آیت الله العظمی علامه یحیی نوری رحمت الله علیه

تصویر دكترسعيد حسيني نيا
نویسنده دكترسعيد حسيني نيا در

بنده سالها از جلسات تفسير قران صبحهاي جمعه ايشان درسها اموخته ام 

خدا رحمتشان كند