چکیده:امام جواد (علیه السلام) انصاف را در معاشرت با مردم، یکی از راههایی می داند که جلب محبت می کند. این نوع رفتار با مردم، یک مهارت است که بر زندگی افراد خیلی تاثیرگذار است.
پیشوای نهم شیعیان که این روزها مصادف با شهادت آن امام همام است، در حدیثی می فرمایند: «ثَلاثُ خِصال تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّةُ: الاْنْصافُ فِي الْمُعاشَرَةِ و ...؛[1]سه خصلت جلب محبّت مي كند: انصاف در معاشرت با مردم و ...»
امام نهم رفتار همراه با انصاف را در معاشرت با مردم، سبب جلب محبت دیگران می داند.
امام حسین (علیه السلام) این انصاف را بیشتر برای ما توضیح می دهد: «لا تَقولَنَّ فى اَخیكَ المُؤْمِنِ اِذا تَوارى عَنْكَ اِلاّ ما تُحِبُّ اَنْ یَقولَ فیكَ اِذا تَوارَیْتَ عَنْهُ؛[2]وقتى كه برادر دینىات از تو جدا شد، سخنى پشت سر او نگو، مگر این كه دوست دارى او در پشت سر تو آن را بگوید».
امام حسین (علیه السلام) ما را به رعایت انصاف پشت سر برادران دینی خود فرا خوانده و می فرماید: پشت سر برادر دینی خود چیزی نگوییم که اگر آن حرفها را پشت سر ما بگویند ناراحت شویم.
در دوستیهای بادوام و پایدار؛ نقش این برخورد (با انصاف بودن نسبت به معاشرت با مردم) و این مهارت، تعیین کننده است.
نکته: واضح است که اگر بالفرض کسی حرفهای نامطلوبی پشت سر دیگران می زند و ابایی هم ندارد پشت سر او همان حرفها را بزنند؛ عملش غیر دینی است و نباید از سخن حضرت برداشت سوئی کند. حضرت از برادر دینی دارد حرف می زند و این می رساند که ما با دین، و کسی که دین را سرلوحه ی خود قرار داده (برادر دینی) سر و کار داریم و دین هم اجازه این سوء برداشتها را به کسی نمی دهد.
بدون شک اگر ما انصاف را طوری که در حدیث امام حسین(علیه السلام) آمده رعایت کنیم؛ می توانیم قدم های محکمی را در جلب محبت مردم برداریم. چنانکه امیرالمومنین علی (علیه السلام) در این باره می فرمایند: «عَوِّدْ لِسانَكَ لینَ الْكَلامِ وَ بَذْلَ السَّلامِ، یَكْثُرْ مُحِبّوكَ وَ یَقِلَّ مُبْغِضوكَ؛[3]زبان خود را به نرمگویى و سلام كردن عادت ده، تا دوستانت زیاد و دشمنانت كم شوند».
در این حدیث بر نقش نرمخویی و همچنین سلام کردن در جذب محبت دیگران، تاکید شده است.
تا آنجا نرمخویی جواب می دهد که ضرب المثل شده با زبان نرم مار را (نماد موذی بودن و شاید هم دشمنی) می توان از لانه اش بیرون آورد.
وظیفه ی ما نسبت به برادران دینیمان و نسبت به خدا و رسولش چیست؟.
قرآن می فرماید: «الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ يُطيعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ؛[توبه/71]مردان و زنان باايمان، ولىّ (و يار و ياور) يكديگرند؛ امر به معروف و نهى از منكر مىكنند؛ نماز را برپا مىدارند؛ و زكات را مىپردازند؛ و خدا و رسولش را اطاعت مىكنند». [4]
طبق این آیه شریفه مسلمانان باید نسبت به هم امر به معروف و نهی از منکر کنند و احکام خدا را برپا دارند. وقتی ما امر به معروف نماییم (خیر و خوبی دیگران را بخواهیم) و نهی از منکر کنیم (بدی و اشتباه دیگران را به آنها تذکر دهیم) البته با شرایطش، بی تردید دیگران ما را خیرخواه خود دانسته و توانسته ایم محبت آنها را به سمت خودمان جلب نماییم.
پرداختن زکات و تاثیر آن بر جلب محبت دیگران (انسانهای مستحق) که واضح است.
ادامه آیه ما را به اطاعت خدا و رسولش فرا خوانده، اطاعتی که ما را به رعایت انصاف در حق مردم که همان خیرخواهی نسبت به آنان است و بجا آوردن شریعت اسلام دعوت می کند.
پیامبری که قرآن به اطاعت از او دستور می دهد؛ در باره اخلاق خوب (بر مبنای انصاف) چه می گوید
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) که آیه فوق، مسلمانان را به اطاعت از ایشان فرا می خواند؛ می فرمایند: «اَلا اُنَـبِّـئُـكُمْ بِخیارِكُمْ؟ قالوا: بَلى یا رَسولَ اللّهِ. قالَ اَحاسِنُـكُم اَخْلاقا اَ لْمُوَطِّـئُونَ اَكْنافا، اَ لَّذینَ یَأْلِفونَ وَ یُؤْلَفونَ؛[5]آیا شما را از بهترین افرادتان خبر ندهم؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاقترین شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با دیگران انس مىگیرند و از دیگران انس و الفت مىپذیرند».
این حدیث بهترین افراد را معرفی می نماید. بی گمان افرادی در اخلاق بهترین هستند که در معاشرت با مردم انصاف را در دستور کار خود قرار می دهند و آزارشان به کسی نرسیده و اگر مشکلی هم با کسی دارند با نرمخویی و نه با خشونت، مشکلاتشان را با دیگران حل می کنند. اینچنین افرادی می توانند در جذب محبت دیگران موفق باشند.
پیامبر مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در بیان دیگری، فضایل اخلاقی را بر می شمرد: «ثَلاثٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فیهِ فَلَیْسَ مِنّى وَ لا مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ. قیلَ: یا رَسولَ اللّهِ، وَ ما هُنَّ؟ قالَ: حِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَ حُسْنُ خُلْقٍ یَعیشُ بِهِ فِى النّاسِ وَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ مَعاصِى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؛[6]سه چیز است كه هر كس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد: اى رسول خدا! آنها كدامند؟ فرمودند: بردبارى كه به وسیله آن جهالت نادان را دفع كند، اخلاق خوش كه با آن در میان مردم زندگى كند و پارسایى كه او را از نافرمانى خدا باز دارد».
قرآن در باره برخورد با جاهلان می فرماید:«أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلين؛[اعراف/199]از جاهلان رو بگردان»
این آیه پیامبر را از درگیر شدن با افراد جاهل و بی خبر باز می دارد. روشی که معمولا افراد پخته خیلی به آن عمل می کنند.
دومین فضیلت اخلاقی که در حدیث آمده خوش اخلاقیست. چنانکه قبلا هم گفته شد این اخلاق خوب جز با انصاف بدست نمی آید. انصافی که طبق فرمایش امام حسین (علیه السلام) است که فرمود: پشت سر برادرت چیزی را بگو که دوست داری پشت سر تو بگویند.
و در مورد سومین فضیلت اخلاقی باید گفت: اگر کسی از نافرمانی خداوند به دور باشد و تقوای الهی را پیشه کند، خیلی از فضایل اخلاقی از جمله خوش انصافی در معاشرت با مردم را در وجود خود نهادینه کرده است.
نتیجه گیری
امام جواد (علیه السلام) انصاف در معاشرت با مردم را سبب جلب محبت دیگران می داند.
امام حسین (علیه السلام) انصاف در برخورد با مردم را (که جلب محبت میکند) آن می داند که پشت سر برادر دینی خود چیزی را نگویی که اگر آن حرفها را پشت سر خود بشنوی، ناراحت شوی.
انصاف در معاشرت با مردم یک نوع مهارت است. مهارتی که جامعه را به هم نزدیک می کند.
انشاءالله در کسب این مهارت کوشا باشیم.
پی نوشتها
[1] كشف الغمّه، ج 2، ص 349
[2] بحارالأنوار، ج 78، ص 127
[3] غررالحكم، ح 6231
[4] ترجمه مکارم، ص198
[5] بحارالأنوار، ج 71، ص 396، ح 76
[6] خصال، ص 145، ح 172