نماز جمعه

سفارش به نمازجمعه:

در آيه 9 سوره جمعه به اين عمل عبادى ـ سياسى اشاره شده است. نماز جمعه قبل از هر چيز عبادت بزرگ دست جمعى است و اثر عمومى عبادت را كه تلطيف روح، شستن دل از آلودگى هاى گناه و زدودن زنگار گناه از قلب است، در بر دارد. به خصوص اين كه دو خطبه دارد كه دربردارنده انواع مواعظ و اندرزها و امر به تقوى و پرهيزگارى است و از نظر اجتماعى و سياسى، يك كنگره عظيم هفتگى است كه مى تواند منشأ بركات زير شود.

الف) آگاهى بخشيدن به مردم در زمينه معارف اسلامى و رويدادهاى سياسى و اجتماعى;

ب) ايجاد همبستگى و انسجام هر چه بيشتر در ميان صفوف مسلمانان;

ج) تجديد روح دينى و نشاط معنوى براى توده مردم مسلمان;

د) جلب همكارى براى حل مشكلات عمومى;

به همين دليل هميشه دشمنان اسلام، از نماز جمعه داراى تمام شرايط بيم داشته اند.[1]

اهميت نماز جمعه

 با نگاهى به شأن نزول و كلمات به كار رفته در آيات 9ـ11 سوره جمعه، اهميت نماز جمعه از ديدگاه قرآن معلوم مى شود; چند نكته از اين آيات استفاده مى شود:

1. نماز جمعه از جمله نهادهايى است كه به صراحت از آن در قرآن نام برده شده است;

 2. در اين آيات دستور داده شده كه هنگام نماز جمعه هر گونه كسب و كار و برنامه مزاحم را ترك گوييد;

3. از شأن نزول آيات استفاده مى شود، اگر در سالى كه مردم گرفتار كمبود مواد غذايى هستند كاروانى بيايد و نيازهاى آنان را با خود داشته باشد به سراغ آن نروند و برنامه نماز جمعه را ادامه دهند، تا چه رسد به مواقعى كه مردم زندگى عادى خود را مى گذرانند.[2]

در روايات متعددى به اهميت نماز جمعه اشاره شده است.[3]

نماز جمعه بزرگ ترين و با شكوه ترين اجتماع عبادى سياسى در اسلام است كه مسلمانان در هر هفته با شركت در آن، وحدت و همدلى و رشد فكرى و عقيدتى خود را به نمايش مى گذارند.

   بهترين دليل اهميت اين فريضه بزرگ و دشمن شكن قبل از هر چيز آيات قرآن كريم است; چنان كه مى فرمايد: (يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ إِذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْاْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَ ذَرُواْ الْبَيْعَ ذَ لِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُون)[4]; اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه براى نماز جمعه روز جمعه اذان گفته مى شود به سوى ذكر خدا بشتابيد و خريد و فروش را رها كنيد كه اين براى شما بهتر است، اگر مى دانستيد. در برخى از روايات از نماز جمعه به «حج» فقرا و كسانى كه قادر به شركت در مراسم حج نيستند ياد شده است.

پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: خداوند نماز جمعه را بر شما واجب كرده، هر كس آن را در حيات من يا بعد از وفات من از روى سهل انگارى و يا انكار ترك كند، خداوند او را پريشان مى كند و به كار او بركت نمى دهد، بدانيد نماز او قبول نمى شود، بدانيد زكات او قبول نمى شود، بدانيد حج او قبول نمى شود، بدانيد اعمال نيك او قبول نخواهد شد، تا از اين كار (انكار نماز جمعه) توبه كند.[5]

هم چنين حضرت امام باقر(عليه السلام) مى فرمايد: نماز جمعه فريضه است و اجتماع براى آن با امام ]معصوم [فريضه است، هرگاه مردى بدون عذر سه جمعه، نماز جمعه را ترك گويد، فريضه را ترك گفته و كسى جز منافق سه فريضه را بدون علت ترك نمى گويد.[6]

بنابراين، در موقعيت كنونى شركت در نماز جمعه، بسيار مهم بوده و تأثيرهاى فراوانى را در وجود خود آنها دارد و باعث مى شود كه سطح فكرى و عقيدتى آنها بالا رود و از طرفى باعث مأيوس شدن دشمنان اسلام و بى اثر شدن توطئه هاى آنان خواهد شد.

البته بايد توجه داشت كه سرزنش هاى شديدى كه درباره ترك نماز جمعه آمده است و تاركان جمعه در رديف منافقان شمرده شده اند، در صورتى است كه نماز جمعه واجب عينى باشد; يعنى در زمان حضور امام معصوم(عليه السلام) باشد، امّا در زمان غيبت، بنابراين كه واجب مخير باشد (تخيير ميان نماز جمعه و نماز ظهر) و از روى استخفاف و انكار انجام نگيرد، مشمول اين مذمت ها نخواهد شد، هرچند عظمت نماز جمعه و اهميت فوق العاده آن در اين حال نيز محفوظ است.

در صورتى كه واجب مخير باشد و از روى استخفاف (سبك شمردن) و انكار ترك شود، طبق روايتى كه از پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) نقل شد جبران آن به توبه است.

بنابراين بايد «توبه» كرد، چرا كه خداوند متعال در اين باره مى فرمايد: (و هو الذى يقبل التوبة عن عباده و يعفوا عن السيّئات)[7]; او كسى است كه توبه را از بندگانش مى پذيرد و گناهان را مى بخشد.[8]

آغاز وجوب نماز جمعه:

روايتى كه از «ابن عباس» نقل شده، اشاره دارد كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) قبل از مهاجرتشان به مدينه به اقامه نماز جمعه مأمور شدند، ولى چون توانايى اقامه آن را در مكه نداشتند، به يكى از اصحاب خود در مدينه (مَصعب بن عمير) نوشتند كه نماز جمعه را در آن جا به جاى آورد. علت آن نيز روشن است: پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) به سبب شرايط سختى كه از طرف كفار به ايشان تحميل مى شد، نمى توانستند مردم را براى نماز سياسى عبادى جمعه حاضر نمايند، لذا دستور فرمودند در مدينه اقامه شود; البته بايد توجه كرد كه سوره جمعه بعد از هجرت و در مدينه نازل شده است. اولين نماز جمعه اى كه رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) تشكيل دادند هنگامى بود كه به مدينه هجرت كردند.[9]

دعوت به تقوا در نماز جمعه:

نماز جمعه داراى دو خطبه است كه قبل از نماز بايد خوانده شود و در هر دو خطبه لازم است خطيب جمعه به حمد و ثناى الهى بپردازد، سپس به پيامبر خدا(صلى الله عليه وآله)درود فرستد و مردم را به تقوا سفارش كند و يك سوره كوچك از قرآن تلاوت نمايد و احتياط مستحب و مؤكد آن است كه در خطبه دوم پس از درود بر پيامبر(صلى الله عليه وآله) به ائمه معصومين(عليهم السلام) نيز درود بفرستد و براى مؤمنان از خداوند طلب آمرزش نمايد;[10] بنابراين دعوت مردم به تقوا و پرهيزگارى اختصاص به خطبه اول ندارد، بلكه در هر دو خطبه بايد انجام شود.

نماز جمعه يك نماز عادى نيست، بلكه علمى عبادى، سياسى است، لذا سزاوار است خطيب جمعه در ضمن خطبه، مسائل مهمى كه با دين و دنياى نمازگزاران ارتباط دارد مطرح كند و از آن چه مسلمانان در داخل و خارج كشور نياز دارند سخن بگويد و مسائل سياسى، اجتماعى، اقتصادى و دينى را با در نظر گرفتن اولويت ها مطرح نمايد، به مردم آگاهى بخشد، آنها را از توطئه هاى دشمنان با خبر سازد و برنامه هاى كوتاه مدت و بلند مدت را براى حفظ جامعه اسلامى و خنثا كردن نقشه هاى دشمنان به آنان گوشزد نمايد.[11] لذا معمولاً امام جمعه در خطبه دوم درباره مسائل جامعه صحبت مى كند.

امام رضا(عليه السلام) نيز مى فرمايد: به اين دليل خطبه در نماز جمعه تشريع شده است كه نماز جمعه يك برنامه عمومى است. خداوند مى خواهد به امير مسلمانان (امام جمعه) امكان دهد تا مردم را موعظه كند، به اطاعت ترغيب نمايد و از گناه بترساند و آنان را از آن چه مصلحت دين و دنيايشان است آگاه سازد و خبرهايى را كه از اطراف جهان رسيده و سود و زيانشان در آن است به اطلاع آنان برساند، تا مردم از آن چه در اطرافشان مى گذرد بى خبر نباشند... . در نماز جمعه دو خطبه قرار داده شده تا در آنها حمد و ثناى الهى صورت گيرد و نيازها و حوائج مردم يادآورى شود و مردم از اوامر و نواهى و دستورهايى كه با صلاح و فساد جامعه اسلامى در ارتباط است آگاه شوند.[12]

نماز جمعه بزرگ ترين اجتماع عبادى، سياسى هفته است، كه مشتمل بودن آن بر انواع مواعظ، اندرزها و امر به تقوا و پرهيزكارى، در تلطيف روح و جان نمازگزاران و پاك شدن دل آنان از آلودگى هاى گناه، تأثير به سزايى دارد و آگاهى مردم از مسائل سياسى و اجتماعى باعث خنثا شدن توطئه هاى دشمنان و منافقان مى شود كه شبانه روز در طول هفته مشغول آن هستند، لذا قرآن كريم به نماز جمعه اهميت زيادى داده و به مؤمنان دستور مى دهد كه به محض شنيدن اذان جمعه، هرگونه كار و كسب و برنامه مزاحم را ترك كرده و به سوى نماز جمعه بشتابند.[13]

[1]. همان، تفسير نمونه، ج24، ص133.

[2]. ترجمه الميزان، ج19، ص551 و تفسير نمونه، ج24، ص127 ـ 133.

[3]. در اين زمينه ر.ك: حر عاملى، وسائل الشيعه، ج5، باب وجوب نماز جمعه.

[4]. جمعه، آيه9.

[5]. محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، ج86، ص166.

[6]. حر عاملى، وسائل الشيعه، ج7، ص297.

[7]. شورى، آيه25.

[8]. ر.ك: تفسير نمونه، ج24، ص126 ـ 133.

[9]. همان، ج24، ص130; جلال الدين سيوطى; الدر المنثور فى التفسير بالمأثور، ج8، ص150.

[10]. ر.ك: بنى هاشمى، توضيح المسائل مراجع، ج1، ص878 - 879.

[11]. ر.ك: همان، ص879 ـ 880; تفسير نمونه، ج24، ص138; عزيزاللّه محمدى، نماز معراج خاكيان، ص247 ـ 280.

[12]. ر.ك: همان، وسائل الشيعه، ج7، ص333 ـ 334 و تفسير نمونه، ج24، ص139.

[13]. ر.ك: (جمعه، 9)