سوره هل اتی در فضیلت اهل بیت(ع)

تمام علما و مفسرین شیعه و اکثر علما و مفسرین اهل سنت بر این باورند که سوره هل آتی ـ یا همان سوره‌ی مبارکه‌ی انسان ـ در شأن علی (علیه السلام) و اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) نازل‌شده است.
انفاق، ایثار، سخاوت و جود امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) و اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله علیه و اله) زبانزد خاص و عام و حتی دشمنان آنان است. آیات قرآن کریم مانند سوره مبارکه‌ی انسان گواه انفاق، ایثار، جود و سخاوت علی (علیه السلام) و خانواده بزرگوارش هستند.
سوره‌ی انسان درباره چه کسانی نازل‌شده است؟
سوره انسان هفتاد و ششمین سوره قرآن کریم است و در جزء ۲۹ قرار دارد. این سوره نام‌های دیگری نیز دارد که مشهورترین آنها «دهر» و «هل آتی» است.
تمامی علماء و مفسرین شیعه، و نیز اکثر علماء و مفسرین اهل سنت بر این باورند که سوره‌ی انسان در مدح و شأن اهل‌بیت(علیهم‌السلام) نازل‌شده است؛ اما برخی می‌گویند که کل سوره را جبرئیل در شأن اهل‌بیت(علیهم السلام) به پیامبر هدیه کرد، و برخی می‌گویند که تنها آیات ۷ تا ۱۱ یعنی «یُوفُونَ بِالنَّذر وَیَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا؛ ویُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا؛ إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء وَلَا شُکُورًا؛ إِنَّا نَخَافُ مِن رَّبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا و ...» در شأن اهل‌بیت(علیهم السلام) است.
شأن نزول این سوره
«امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) در کودکی بیمار شدند. رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) همراه دو نفر از اصحاب از آنها عیادت کرد. یکی از اصحاب به حضرت علی (علیه السلام) عرض کرد: «چه خوب بود برای  شفای دو فرزندت نذری برای خدا می‌کردی». حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود: «نذر می‌کنم اگر خوب شدند سه روز را روزه‌بگیرم». فاطمه (سلام الله علیها) نیز چنین گفت. امام حسن و حسین (علیهما السلام)  هم گفتند: «ما نیز سه روز روزه می‌گیریم.» فضه، کنیز آنان، نیز همین نذر را کرد.
چندی نگذشت که حسن و حسین ـ علیهما السلام ـ شفا یافتند. همه به نذر خود وفا کردند و روزه گرفتند، اما برای افطار چیزی در خانه نبود. لذا علی (علیه السلام) مقداری پول تهیه کرد و آرد خرید. علی (علیه السلام) نماز مغرب را با پیامبر خدا گزارد و به منزل آمد.
سفره را گستردند و هر پنج نفر سر سفره نشستند. هنگامی‌که امیرالمؤمنین(علیه السلام) اولین تکه را برداشت، مسکینی در خانه را زد و گفت: «السلام علیکم یا اهل‌بیت محمد! من مسلمان مسکینی هستم. ازآنچه می‌خورید به من بخورانید. خداوند از نعمت‌های بهشت به شما بدهد!» همه اهل خانه هر پنج قرص نان را به مسکین دادند، شب را گرسنه خوابیدند و چیزی جز آب نخوردند.
فردای آن روز را نیز روزه گرفتند. فاطمه سلام‌الله علیها یک سوم دیگر از آرد کرد و پنج قرص نان پخت. بعد از نماز مغرب، همین که سر سفره  نشستند، یتیمی به در خانه آمد و گفت: «السلام علیکم اهل‌بیت محمد! من یتیمی مسلمان هستم. ازآنچه می‌خورید به من نیز بدهید. خداوند شما را از نعمت‌های بهشتی اطعام کند.» همه اهل خانه، آن شب را نیز گرسنه سپری کردند و چیزی جز آب نخوردند.
فردا نیز همین اتفاق تکرار شد و این بار اسیری از مشرکین به در خانه آمد و گفت:«السلام علیکم یا اهل‌بیت محمد! ما را اسیر می‌کنید و به بند می‌کشید، اما به ما غذا نمی‌دهید؟» آن شب نیز همه نان‌های خود را به اسیر دادند و با آب افطار کردند و گرسنه خوابیدند.
فردای آن روز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) حسن و حسین را دید که از فرط گرسنگی مانند جوجه به خود می‌لرزیدند. پیامبر با دیدن آنان فرمود:«ای اباالحسن! حالت شما مرا سخت ناراحت می‌کند. نزد دخترم فاطمه برویم.» نزد فاطمه (سلام الله علیها) رفتند و دیدند او در محراب خود، از گرسنگی دچار ضعف شدیدی شده و چشمانش گود افتاده است. پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) او را به سینه چسباند و گفت: «به خدا پناه می‌برم. شما سه روز است که گرسنه‌اید!» جبرئیل نازل شد و گفت: «ای محمد! آنچه را خداوند برای تو درباره اهل‌بیت مهیا ساخته است، بگیر.»
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چیست؟«جبرئیل آیات آغازین سوره‌ی «هل آتی» را قرائت کرد تا رسید به آیه «انّ هذا کان لکم جزاء و کان سعیکم مشکورا.»[۱]
فضیلت و خواص سوره انسان
در سیره امام رضا (علیه السلام) آمده است: «ایشان در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه در رکعت اول سوره حمد و انسان و در رکعت دوم بعد از حمد سوره غاشیه را قرائت می‌کردند و می‌فرمودند: هر کس در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه اینگونه نماز بخواند خداوند در این دو روز ایشان را از شرور در امان می‌دارد.»[۲]
امام صادق (علیه السلام) فرمودند:«من ضامنم برای هر یک از شیعیانم که در نماز صبح روز پنجشنبه سوره انسان را بخواند و اگر در آن شب یا روز بمیرد با امنیت و بدون حساب از گناهانی که انجام داده وارد بهشت می‌شود و دیوان حسابرسی برای او باز نمی‌شود و در قبر از او پرسشی نخواهد شد و اگر زنده بود در حفظ وامان الهی است و آفات دنیا از او برداشته می‌شود و چیزی از جنبنده‌های زمینی تا پنجشنبه بعد به او آسیبی نمی‌رساند.»[۳]
پی‌نوشت
۱. محمدتقی مجلسی، بحار الانوار، ج ۳۵، ص ۲۳۷
۲. من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۳۰۸
۳. الاصول السته عشر، ص ۳
منابع
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، جلد ۵
جواد محدثی، آشنایی با سوره‌ها (شناخت سوره‌های قرآن)، ۱۳۷۴، قم، دفتر تبلیغات اسلامی
علامه طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج ۲۰