چکیده: در دوران نوجواني به دليل تغييرات سريع و ناگهاني در قد، وزن و ... و همچنين به دليل بروز علائم بلوغ جنسي به يكبار وضعيت جسمي فرد تغيير يافته و به دنبال آن حالات رواني او نيز دگرگون مي‌شود. از طرفي به دليل رشد سريع و بروز تغييرات وسيع در ساختار بدني و با توجه به عدم آمادگي قبلي نوجوان، حالاتي از قبيل خستگي، سردرد و اضطراب در او پيدا مي‌شود ... .
با خواهر 14 ساله‌ام كه در محيط خانه رفتار پرخاشگرانه‌اي دارد، چگونه رفتار كنيم تا در اخلاق او تغييري ايجاد شود؟
پاسخ:
اين مسئله مي‌تواند دلائل متعدد داشته باشد. اما با توجه به اين كه ايشان در سنين نوجواني هستند، مهمترين نكته‌اي كه توجه به آن ضروري است و شما را در برخورد با اين مسئله ياري مي‌كند، آگاهي از ويژگي‌هاي دوران نوجواني و بلوغ است. هفت سال سوم زندگي مرحله‌اي حساس و سرنوشت ساز است. دوسال اول آن مقدمه‌اي براي ورود در دنياي بلوغ براي پسران و عين بلوغ براي دختران است و طبعاً ويژگيهايي با آنها همراه است. دو سال بعدي آن دنياي بلوغ براي پسران است و اوج بلوغ براي دختران كه خود موجب تحولاتي در جسم و روان است. بالاخره مرحله آخر آن كه دوران جواني به حساب مي‌آيد.
آثار رواني بلوغدر دوران نوجواني به دليل تغييرات سريع و ناگهاني در قد، وزن و ... و همچنين به دليل بروز علائم بلوغ جنسي به يكبار وضعيت جسمي فرد تغيير يافته و به دنبال آن حالات رواني او نيز دگرگون مي‌شود. از طرفي به دليل رشد سريع و بروز تغييرات وسيع در ساختار بدني و با توجه به عدم آمادگي قبلي نوجوان، حالاتي از قبيل خستگي، سردرد و اضطراب در او پيدا مي‌شود و از نوجوان، فردي سست و بي‌حال و حساس و واكنش‌پذير مي‌سازد. از آنجا كه تا يكسال قبل از بلوغ، همين فرد از انرژي سرشاري برخوردار بوده، اين سستي و بي‌حالي موجب تلقي منفي بزرگترها از او شده و به دنبال آن بر ناراحتيهاي رواني نوجوان افزوده مي‌شود.
از سوي ديگر به دليل رشد جنسي نوجوان، حالاتي از قبيل نگراني و اضطراب در او غلبه مي‌كند. در اين دوران حالات منفي گرايي، لجبازي، گستاخي، بي‌ثباتي و عدم تعادل، كج خلقي، انزواطلبي و در رؤيا فرو رفتگي به وضوح در نوجوان ديده مي‌شود. فرد اعتماد به نفس خود را از دست داده و به اين دليل از خودنمايي و تظاهر ابا دارد و بيشتر دست به تقليد مي‌‌زند. دختران به نوعي حساسيت درباره ظاهر خود مبتلا مي‌شوند و بيشتر تمايل دارند مثل ديگران باشند.
نوجوانان معمولاً افرادي بسيار كمرو و خجالتي هستند و از بودن با بزرگترها دوري مي‌جويند و بيشتر دوست دارند كه با همسالان و دوستان خود به سر برند و با آنها در فعاليتهاي اجتماعي، سياسي و ... شركت جويند. با توجه به اين حالات است كه گفته مي‌شود نوجوان همچون نوزادي است كه در تمامي جهات، نياز به محبت، مراقبت و كمك والدين دارد. با اين تفاوت كه به راهنماييها و مراقبتهاي مستقيم بسيار حساس است و لذا بايد بزرگترها با روشهاي مناسب با سن نوجوان ضمن اينكه مراقب او هستند او را آزاد گذاشته و حساسيت او را برنينگيزند اما به هر حال اين آزادي نيز بايد حساب شده باشد.(1)
شيوه برخورددر برخورد با نوجوان بايد روحيات خاص نوجواني را مد نظر داشته و به شكلي صحيح با آن برخورد كرد تا نتيجه آن مثبت باشد. نكات زير مي‌تواند در اين راستا مؤثر باشد.
1. براي نوجوان مرحله جديد رشد بسيار با ارزش است. او به اين حالت جديد، افتخار مي‌كند و خود را ديگر كودك نمي‌داند. معتقد است كه زمان استقلالش فرا رسيده و لذا راهنماييهاي بزرگتران و والدين را همچون گذشته در بسته نمي‌پذيرد، دوست ندارد تحت كنترل باشد و مايل است خود تصميم گرفته و عمل كند. به دليل اين روحيه آنان بايد سعي كنند از توجه مستقيم و نظارت دايم و حالت دستوري دست برداشته و به اصطلاح «كنترل از راه دور» بر او داشته باشند.
2. تغييرات بدني تا حدي موجب دلهره و نگراني و ندانم كاري مي‌باشد و نوجوان به دليل كمرويي خاص اين دوره از گفتن آن نيز خودداري مي‌كند. براي پيشگيري، والدين بايستي او را پيش از ورود به اين مرحله از تغييرات بعدي بدن مطلع ساخته و اطلاعات لازم را با ظرافت در اختيارش بگذارند.
3. نوجوان در اين زمان، بيش از هر چيز به مهرو محبت نياز دارد، شيفته كسي است كه او را دوست بدارد و ديگر محتمل زورگويي و حالات آمرانه را ندارد.
4. نوجواني دوره تخيل و در رؤيا فرو رفتن است و به دليل رشد و بلوغ جنسي گاه اين تخيلات، كانال خاصي پيدا مي‌كند. از آنجا كه تخيل بيشتر در موقع بيكاري غلبه مي‌يابد بايستي اوقات فراغت نوجوان را با فعاليتهاي متنوع ورزشي، هنري، فرهنگي و ... پر نمود تا به اين وسيله امكان تخيل او در مورد تغييرات بدني و مسائل جنسي از بين برود.
5. همسالان، بهترين ياران و دوستان نوجوانان هستند كه نقش الگو را نيز براي او ايفا مي‌كنند و مسلماً جدا كردن آنها از نوجوان امري ناممكن است به اين معني كه جدايي نه تنها مشكلي از او حل نمي‌كند بلكه بر مشكلات عاطفي او مي‌افزايد، بهترين شيوه اين است كه به او اجازه رفت و آمد با دوستانش داده شود اما اولاً بايد او را در تعيين و انتخاب افراد راهنمايي كرد و ثانياً بر روابط آنها با همديگر، نظارتي از دور داشت.
6. به دليل بروز تغييرات وسيع و ناگهاني در بدن، نوجوان از يك حالت ضعف و سستي برخوردار است كه براي رفع اين حالت نياز به خواب و استراحت و تغذيه كافي دارد. علاوه بر اينكه نبايد او را در اين امر سرزنش كرد، بايستي امكانات لازم را در اختيارش گذاشت تا نياز طبيعي او تأمين گردد.
7. نوجوان علاقه زيادي به افراد برجسته و سرشناس در هر زمينه‌اي دارد كه از اين حالت او نيز بايد طوري استفاده نمود كه برايش مفيد باشد. اولاً بايد افراد برجسته را به او معرفي نموده و ثانياً امكانات آشنايي با آنها از قبيل كتاب و مجلات و ... را برايش فراهم نمود.(2)
8. نوجوان بسيار استقلال‌طلب است. آنان دوست دارند كه مثل بزرگسالان با آنها رفتار شود. پس بايد بدانيم كه آنان ديگر بزرگ شده‌اند.
اصول تربيت1. اصل آگاهي: آگاهي ريشه همه فضايل است. نخستين قدم در اصلاح و تربيت، دادن آگاهي به فرد است تا بداند چه مي‌كند؟ چه بايد بكند؟
2. اصل خودآيي: بايد زمينه‌هايي براي او فراهم آيد تا در سايه آن به خود آيد و درباره وضع و امكانات و تواناييها و ارزشهاي خويش هشياري پيدا كند.
3. اصل باور و ايمان: جوانان در سايه باوري راستين به تعاليم دين و شريعت الهي مي‌توانند سعادتمند شوند.
4. اصل حمايت: درست است نوجوان بزرگ شده و قد و قامتي پيدا كرده است ولي او همچنان نيازمند حمايت ديگران است اين حمايت به صورت هدايت، همراهي، پشتيباني و جرأت دهي وي در حركت به پيش بايد باشد.
5. اصل تفاهم: براي سعادتمندي جوان، مهم است كه بزرگترها با جوان تفاهم كنند در مواردي خطاي او را ناديده گيرند با او مماشات نمايند، در برابر مقاومت او گاهي مدارا نمايند و نگذارند كه دست او از دست مربي بيرون رود بايد با صبر، حوصله، تدبير و مدارا او را به سوي رشد و كمال سوق داد.
6. اصل اميد بخشي: يأس را از زندگي جوان بايد دور ساخت و به اوفهماند كه توكل و توسل مي‌تواند در زندگي او كارساز باشد.
7. اصل احترام
8. اصل احساس ايمني
9. اصل سازگاري
10. اصل الگو‌دهي.(3)
پاورقی:
1. جمعی از مؤلفين، روانشناسي رشد (1)، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سمت، ص 401، .
2. همان، ص 402 و 403 و 404.
3. قائمي، علي، دنياي جوان، سازمان ملي جوانان، چاپ دوم، ص 264.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات