تناسخ

پيوستن روح، پس از مرگ، به بدن فردى ديگر، عقيده مردودى است كه بين دانشمندان با نام «تناسخ» شناخته شده است.

دانشمندان و فيلسوفان مسلمان در بحث هاى مربوط به نفس، درباره بطلان انديشه تناسخ بحث هاى گسترده اى دارند كه نقل آنها در اين مجال اندك نه ضرورت دارد و نه سازگار است; لذا تنها به بررسى بطلان اين نظريه از ديدگاه قرآن و روايات، بسنده مى كنيم.

خداى متعال در آيات 99 و 100 سوره مؤمنون مى فرمايد: (حَتَّى إِذَا جَآءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ * لَعَلِّى أَعْمَلُ صَــلِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلاَّ إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَآئِلُهَا وَ مِن وَرَآئِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ); ]آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه مى دهند[ تا زمانى كه مرگ يكى از آنان فرا رسد، مى گويد: پروردگارا! مرا بازگردانيد! شايد در آن چه ترك كردم ]و كوتاهى نمودم [عمل صالحى انجام دهم! ]ولى به او مى گويند:[ چنين نيست! اين سخنى است كه او به زبان مى گويد ]و اگر باز گردد، كارش هم چون گذشته است[! و پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند.

اين آيه دليل روشنى بر بطلان عقيده تناسخ است. آيه به صراحت از عالمى غير از دنيا كه روح، پس از مرگ و جدا شدن از بدن بدان جا خواهد رفت، ياد مى كند.

در اين آيه به بدكارانى كه درخواست مهلتى ديگر مى كنند، جواب رد داده، آنان را از فرصتى ديگر و زندگى مجدد در دنيا نااميد مى سازد.

خداى متعال در آيه اى ديگر، گفتار گناه كاران را چنين نقل مى كند: (قَالُوا رَبَّنَآ أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوج مِّن سَبِيل)[1]; مجرمان با مشاهده اوضاع و احوال قيامت و آگاهى بر خشم خداوند درباره آنها، از خواب غفلت طولانى خويش بيدار مى شوند و در فكر چاره افتاده، مى گويند: پروردگارا! ما را دوبار ميراندى و دو بار زنده كردى و ما در اين مرگ ها  و حيات ها همه چيز را فهميديم، اكنون به گناهان خود اعتراف مى كنيم، آيا راهى براى خارج شدن از دوزخ ]و بازگشت به دنيا و جبران مافات [وجود دارد؟!

چنان كه ديده مى شود، سخن از دو مرگ و دو زندگى و حيات است (مراد از دو مرگ و دو زنده شدن مى تواند مرگ در پايان عمر و مرگ در پايان برزخ و زنده شدن در برزخ و زنده شدن در قيامت باشد).[2] اين در حالى است كه بر اساس نظريه تناسخ، ارواح انسان ها ده ها و صدها بار، بلكه بيشتر از آن، به زندگى دنيوى باز مى گردند.

در روايات اهل بيت(عليهم السلام) نيز از تناسخ سخن به ميان آمده است. امام رضا(عليه السلام) در پاسخ كسى كه از «تناسخ» پرسيده بود، فرمود: مَنْ قالَ بِالتَناسُخِ فَهُوَ كافِرٌ بِاللّهِ الْعَظيمِ، مُكَذِّبٌ بِالْجَنَّةِ وَ النّارِ[3]; هر كس به تناسخ معتقد باشد، به خداوند بزرگ كافر است و بهشت و جهنم را انكار مى كند.

 آيا كسانى كه خودكشى مى كنند، مرگ خود را جلو مى اندازند يا آن كه در لوح الهى مرگ آنها همين زمان است؟

 اجل (مرگ) دو نوع است:

اجل مسمّى و اجل غيرمسمّى (اجل معلق) اجل كسانى كه خودكشى كنند،

اجل غيرمسمّى است; يعنى اگر خودكشى نمى كرد، مى توانست بيشتر زنده بماند.

آن چه در سوره آل عمران، آيه 145 آمده چنين است: (وما كانَ لِنَفس اَن تَموتَ اِلاّ بِاِذنِ اللّهِ كِتـبـًا مُؤَجَّلاً...); هيچ كس، جز به فرمان خدا، نمى ميرد، سرنوشتى تعيين شده است...، اشاره به اجل مسمى دارد.

بر پايه اين آيه شريف، مرگ هر شخصى به اذن و فرمان خدا است و سرنوشت هر انسانى را خدا مى داند. خداوند مى داند كه هر كسى در چه زمانى، در چه مكانى و چگونه خواهد مرد. پس كسانى هم كه خودكشى مى كنند، به اذن الهى مرده اند و خداوند به چگونگى مرگشان علم داشته، ولى مرگشان به اجل غيرمسمّى است.

 (قُلْ يَتَوَفَّـكُم مَّلَكُ الْمَوْتِ الَّذِى وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ)[4]; بگو، فرشته مرگ كه بر شما مأمور شده، قبض روح شما مى كند، سپس به سوى پروردگارتان بازمى گرديد.

از اين آيه و آيات ديگر و روايات فهميده مى شود كه ستاندن روح انسان ها به دست ملائكه است، حال اين ستاندن در هر كسى در يك حالتى است; برخى در حال تصادف، برخى سكته و برخى در حالت خودكشى و... . در اين حالات جسم مادى از كار مى افتد، ولى روح از بين نمى رود، بلكه آن را ملائكه در همين هنگام از بدن جدا مى نمايند و باقى خواهد ماند.

[1]. غافر، آيه 11.

[2]. تفسير نمونه، ج 20، ص 42 ـ 43.

[3]. شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا، ج 1، ص 218; ر.ك: شيخ عباس قمى، سفينة البحار، باب نسخ (فى ابطال التناسخ) ج 8، ص 237.

[4]. سجده، آيه 11.