چکیده: به حادثه بزرگ و غم‌انگیز کربلا نباید تنها به عنوان یک رویداد تلخ تاریخی نگاه کرد؛ بلکه برای دستیابی به عمق و فاجعه و دست آوردهای این حرکت بزرگ که خود سر منشأ برکات فراوانی در طول تاریخ شده است می بایست، اهداف و انگیزه‌های وجودی آن را نیز مورد بررسی و دقت قرار داد.
مقدمه:
به حادثه بزرگ و غم‌انگیز کربلا نباید تنها به عنوان یک رویداد تلخ تاریخی نگاه کرد؛ بلکه برای دستیابی به عمق و فاجعه و دست آوردهای این حرکت بزرگ که خود سر منشأ برکات فراوانی در طول تاریخ شده است می بایست، اهداف و انگیزه‌های وجودی آن را نیز مورد بررسی و دقت قرار داد. یکی از مهمترین مسائلی که انگیز بروز وشکل گیری این حرکت انقلابی در سال 61 هجری شد فراموشی دین و آموزه‌های هایت بخش آن بوده است. در واقع امام حسین(علیه‌السلام) بنا بر رسالت قرآنی امر به معروف و نهی از منکر بر خود لازم دیدند که برای حفظ دین و اقامه امر به معروف و نهی از منکر قیام نماند و مانع انحرافات متعددی دینی و اجتماعی در جامعه اسلامی شوند.
مفهوم امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر در مفهوم کلی عبارت است از هر گونه تلاشی که به منظور اثر گذاردن بر دیگری صورت می‌گیرد تا وی را به انجام کار واجبی وارد سازد و یا از کار حرامی باز دارد. هر چند معنای لغوی واژه «امر» در «امر به معروف و نهی از منکر» گویای بیان خاصی از تکلم است که آن را از خواهش کردن و تمنی نمودن مجزی می‌سازد، به گونه‌ای که شکل و صورت آمرانه و از موضع استعلاء به خود می‌گیرد. ولی نباید فراموش معنای لغوی ما را از معنای اصلاحی وعرفی باز دارد ازینرو این تلاش[امر به معروف و نهی از منکر] در عرصه عمل با روشهای گوناگونی صورت می‌پذیرد. این روشهای علمی، همان مصادیق امر به معروف و نهی از منکر به شمار می‌آیند. در واقع با توجه به اینکه تمام این موارد خود می‌تواند مصادیق امر به معروف و نهی از منکر باشد
اهمیت امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف و نهی از منکر یکی از مهمترین وظایف شرعی است که در آیات و روایات اسلامی تأکید و اهمیت فراوانی بر آن بیان شده است. برای نمونه خداوند متعال در قرآن مجید امت اسلامی را به دلیل برپای امر به معروف و نهی از منکر بهترین امت‌ها معروفی می‌نماید: « كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتابِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَكْثَرُهُمُ الْفاسِقُون؛ [آل‌عمران/110] شما بهترين امتى بوديد كه به سود انسانها آفريده شدهاند (چه اينكه) امر به معروف و نهى از منكر مىكنيد و به خدا ايمان داريد. و اگر اهل كتاب، (به چنين برنامه و آيين درخشانى،) ايمان آورند، براى آنها بهتر است! (ولى تنها) عده كمى از آنها با ايمانند، و بيشتر آنها فاسقند، (و خارج از اطاعت پروردگار)».
در روایات اسلامی نیز این موضوع به زیبایی مورد توجه و اهمیت قرار گرفته است. از جمله اینکه امر به معروف ونهی از منکر کامل‌ترین وبا ارزش ترین واجب الهی معرفی شده است. «أَتَمَ الْفَرَائِضِ وَ أَشْرَفَهَا إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا يُقَامُ الْفَرَائِض».[1]
محبت و حسن رفتار لازمه امر به معروف و نهی از منکر
در کتب فقهی بیان شده است که یکی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر توجه به میزان تأثیر گذاری آن است. این موضوع ما را به این مطلب رهنمون می‌سازد که به هر اندازه که فریضه ارزشمند امر به معروف و نهی از منکر زیبا و دقیق انجام گیرد، ضریب تأثیر گذاری آن افزایش خواهد یافت. از جمله شاخص‌های که موضوع تأثیرگذاری امر به معروف و نهی از منکر را افزایش می‌دهد توجه به نرمی کلام؛ خیر خواهی؛ حسن برخورد، رفتار محترمانه و مودبانه همراه با محبت است. چون مخاطب زمانی که بفهمد شما او را دوست دارید و از سر دلسوزی مطلبی را به او می‌گویید، راحت‌تر می‌پذیرد.
علاوه بر اینکه خداوند متعال نیز علت تأثیر گذاری تبیلغ و راهنمایی پیامبر خود را نرم خویی و رفتار محبت آمیز معرفی می‌فرماید: « فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ؛[آل‌عمران/159] به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مىشدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب! و در كارها، با آنان مشورت كن! اما هنگامى كه تصميم گرفتى، (قاطع باش! و) بر خدا توكل كن! زيرا خداوند متوكلان را دوست دارد».
مصادیق امر به معروف و نهی از منکر
توجه مقوله تعلیم و تربیت و آگاهی بخشی به جاهل
اولین و مهمترین مصداق امر به معروف و نهی از منکر توجه به مقوله آگاهی بخشی است. ممکن است فردی به دلایل مختلف از احکام و قوانین اسلامی اطلاعی نداشته باشد؛ از این رورفتاری مغایر با اصول ارزشها و تعالیم اسلامی ازخود بروز دهد این در حالی است که اگر این چنین اشخاصی از واقعیت امر و وظیفه شخصی و اجتماعی خود اطلاعی می‌داشتند هرگز آن رفتارها را از خود بروز نمی‌دادند. آنچه مسلم است، وظیفه آمران به معروف در این چنین وضعیت روشنگری و اطلاع رسانی است. موضوعی که می‌بایست با صعه صدر و روی باز و خوش صورت گیرد تا به سر انجام لازم و مفید نائل آید.
جلوگیری و ممانعت از نفوذ فرهنگ غیر دینی
بسیاری از اوقات رفتارهای ناهنجار و غیر اسلامی که در سطح جامعه از افراد دیده می‌شود به خاطر تأثیر پذیری از فرهنگ غیر دینی و غربی است. از این رو برای حذف این چنین رفتارهای هنجار شکن و غیر دینی که مصداق منکر به حساب می‌آیند بهترین کار ترمیم نقاط نفوذ پذیر در جامعه است، برای مثال اگر فرهنگ عمومی کشور تحت تأثیر فضای مجازی و یا ماهواره‌ای است به جای رها کردن وبی‌تفاوت بودن به این مقوله لازم است. برنامه‌های جامعه متقنی طراحی کرده آسیب حمله های دشمن را به حداقل ممکن تنزل بخشد. چنین راهبرد ارزشمندی خود می‌تواند مصداق بارز امر به معروف و نهی از منکر باشد که در سطح کلان تأثیر چشمگیری خواهد داشت.
نکته‌ها وپیام‌ها
1-از جمله اهداف ارزشمندی که موجب پیداش و شکل گیری واقعه عاشورا شد احیای امر دین و زنده نگه داشتن سنت نبوی بود که امام حسین (علیه‌السلام) به موجب آن قیام نمودند و مانع نفوذ فرهنگ غیر دینی شدند.
2-امر به معروف و نهی از منکر بهترین و مؤثر ترین اهرم حفظ دین است که با برپای آن سنت نبوی و اخلاق الهی در سطح جامعه رونق می‌یابد.
3- استفاده از شاخص خوش‌خلقی، احترام مقابل، و رفتار شایسته می‌تواند تأثیر گذاری امر به معروف و نهی از منکر را در مواد بسیاری دو چندان نماید.
__________________________
پی‌نوشت:
[1]. مجموعة ورام ، ج2، ص125