در قرآن كریم درباره سوال مورد نظر شما می فرماید:«الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلی أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا یَكْسِبُونَ»[1] یعنی امروز به دهان آنها مهر می نهیم، و دست هایشان با ما سخنی می گوید و پاهای شان كارهائی كه انجام می دادند شهادت می دهند. پیام آیه در دو محور بحث می شود:
1. بر اساس این آیة مباركه پاسخ فراز اول سؤال شما كاملاً مثبت است، زیرا این آیه می فرماید: در روز قیامت اعضاء انسان تسلیم تمایلات خود انسان نیستند، بلكه آنها حساب خود را از كلّ وجود جدا كرده، تسلیم پروردگار می شوند و بر آستان مقدس او سر فرود می آورند، و حقایق را با شهادت خود آشكار می سازند، چه دادگاه عجیبی است كه گواه آن اعضای پیكر خود بدن است، همان ابزاری است كه گناه را با آن انجام داده است.
شاید گواهی اعضا بخاطر آن باشد كه این مجرمان هنگامی كه به آنها گفته می شود كیفر شما در برابر اعمالی كه انجام داده اید دوزخ است به انكار برمی خیزند، به گمان این كه دادگاه دنیاست و حقایق از طریق پشت هم اندازه ای قابل انكار است، گواهی اعضاء شروع می شود، تعجب و وحشت سراسر وجود او را می گیرد و تمام راه های فرار به روی او بسته می شود.[2]
2. اما درباره این كه كیفیت نطق اعضا چگونه است، راه حل های متعدد مطرح است:
الف: خداوند در آن روز درك و شعور و قدرت سخن گفتن در یك یك اعضا می آفریند، و آنها به راستی سخن می گویند، و چه جای تعجب، همان كسی كه این قدرت را در قطعه گوشتی به نام زبان آدمی آفریده، می تواند در سایر اعضا نیز بیافریند.
ب: اعضای بدن هر انسانی آثار اعمالی را كه در تمام طول عمر انجام داده مسلماً با خود خواهد داشت، چرا كه هیچ عملی در این جهان نابود نمی شود مسلماً آثار آن روی یك یك اعضای بدن و در فضای محیط باقی می ماند، آن روز كه روز برُوز یافتن و آشكار شدن است، این آثار نیز بر دست و پا و سایر اعضا ظاهر می شود، و ظهور این آثار به منزلة شهادت آنهاست. و این تعبیر در سخنان روزمره و تعبیرات مردم است كه می گویند:«چشمت گواه بی خوابی تو است»[3]
3. به هر حال گواهی اعضا در قیامت قطعی و مسلم است، و به نظر می رسد كه از میان احتمالات یاد شده، احتمال اول دقیق است لذا در آیة دیگر فرمود: «تا آن زمان كه در كنار آتش دوزخ قرار گیرند گوش و چشم و پوست های تن آنها گواهی می دهد به اعمالی كه انجام می دادند»[4] و در آیة دیگر نیز آمده است:«روزی كه زبان و دست و پاهای آنها گواهی می دهند به اعمالی كه انجام می داده اند.»[5]
4. نكته دیگر آن است كه از طریق آیات یاد شده ممكن است استفاده شود كه اعضاء انسان بر همه كارهای او از كوچك و بزرگ شهادت خواهد داد، چه اینكه برخی از آیات در این باره فرمود:«یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ»[6] روزی كه هر كس آنچه را از كار نیك انجام داده حاضر می بیند.
و در برخی دیگر چنین آمده است:«فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»[7] یعنی هر كس به اندازه سنگینی ذره ای كار خیر انجام داده آن را می بیند و هر كس به اندازه ذره ای كار بد كرده آن را می بیند.
از مجموع این گونه آیات و اطلاق آیات قبلی شاید بتوان بدست آورد كه اعضاء انسان همه اعمال او را شهادت خواهد داد، بخصوص با توجه به نكته ی كه در بند (4) بیان شده بخوبی معلوم می شود كه اعضاء همه اعمال را بازگو می كند.
نكته دیگر كه برخی از مفسران در ذیل آیات یاد شده مطرح كرده این است كه جریان گواهی اعضا مربوط به كفار و مجرمان است، و گر نه مؤمنان بر ضد او گواهی نمی دهد.[8]
برای مطالعه بیشتر:
1. علامه طباطبائی، المیزان، ج 17، ص 107، نشر دارالكتب الاسلامیه، تهران 1372 ش.
2. ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 20، ص 248، نشر دارالكتب الاسلامیه، تهران، 1379 ش.
3. ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 14، ص 419، نشر پیشین.
«وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی أَنْطَقَ كُلَّ شَیْءٍ»
«یعنی آنها به پوست های تن خود می گویند: چرا بر ضد ما گواهی دادید؟ آنها جواب می دهند: همان خدائی كه هر موجودی را به نطق در آورده ما را گویا ساخته»
«سورة فصلت آیة 21»
[1] . سورة یس، آیة 65.
[2] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 18، ص 431، نشر دارالكتب الاسلامیه، 1379 ش.
[3] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 18، ص 432، نشر پیشین.
[4] . سورة فصلت، آیة 20.
[5] . سورة نور، آیة 24.
[6] . آل عمران، آیة 30.
[7] . سورة زلزال، آیة 7 و 8.
[8] . ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 18، ص 433، نشر پیشین.
م: اندیشه قم