منشأ همه انحرافات شیطان است!

مقدمه:
   در اینجا نفس به معنای روح انسانی است(1).از قرآن کریم به خوبى استفاده مى شود که روح و نفس انسانى داراى مراحلی است:
   آن گاه كه روح انسان در مرتبه سستى قرار مى گیرد و به بدى ها فرمان مى دهد به آن «نفس اماره» مى گویند.این همان چیزى است که خداوند در سوره یوسف از زبان او مطرح کرده است و می فرماید: «و ما ابرىء نفسى ان النفس لامارة بالسوء»؛ ''من هرگز نفس خود را تبرئه نمى کنم، چرا که نفس سرکش همواره به بدیها فرمان مى دهد '' (2)
   و آن گاه كه در برابر زشتى ها واكنش نشان مى دهد و سرزنش مى كند «نفس لوامه» گفته مى شود.خداوند می فرماید: «لا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیَمَه* وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَه»؛ ''سوگند به روز قیامت و سوگند به نفس لوامه، وجدان بیدار و ملامت گر، (که رستاخیز حق است)''(3)
   و آن گاه كه روح در برابر فراز و نشیب هاى زندگى آرامش خود را حفظ مى كند و اختلالات و تردیدها، به پایبندى و یقین او آسیب نمى رساند، از روح او به مرتبه «نفس مطمئنه» تعبیر مى شود.این همان است که در سوره الفجر آیه 27 و 28 مى فرماید: «یا ایتها النفس المطمئنه* ارجعى الى ربک راضیه مرضیه»؛ ''اى نفس مطمئنه! به سوى پروردگارت باز گرد، در حالى که هم تو از او خشنودى و هم او از تو ''(4و5).
   اما شیطان موجودی حقیقی است كه در خارج از وجود انسان تحقق دارد. شیطان، از نوع جن است(6) و جنّ ها از آتش خلق شده اند(7) و آتش جسم است - حتّی اگر مراد از آتش، انرژی باشد-همچنین جن ّها مكلّفند و لازمه ی مكلّف بودن - افزون بر روح داشتن و عقل داشتن - امكان تكامل اختیاری است. بنابراین شیطان موجودی است جسمانی؛ لكن جسم جنّ و شیطان به گونه ای است كه برای ما نامرئی است.
   البته شیطان برای تاثیر گذاشتن در انسان، قوای احساسی و ادراكی او را تحریك می كند. و تا از درون ما پذیرشی برای شیطان نباشد، او قدرت تاثیر در ما را ندارد. از آیات قرآن استفاده می شود که راه ورود شیطان بر انسان به دست خود انسان است و شیطان بدون کمک خود انسان نمی تواند تسلّطی بر او داشته باشد(8)
   شیطان خود نیز اعتراف کرده است که بر بندگان خالص خدا سلطه ای ندارد. «شیطان گفت پس سوگند به عزّتت که همه ی بندگان را اغوا می کنم مگر بندگان مخلص تو را.»(9)
   پس نتیجه این شد که خلقت اولیه انسان بر فطرت الهی بوده و نفس آدمی در ابتدای امر تمام خوبی ها و بدی هایش را به او از طریق الهام خبر میدهد. اما بر اثر وسوسه های شیطان از طرق مختلف،آلوده و آلوده تر میشود و مانند لکه های سیاهی آنرا میپوشاند و اگر توبه نکند لوح جانش سیاه میشود و نفس او به جای الهام خوبیها و بدیها ،انسان را به انجام بدی امر میکند.(10و11و12)
   بنابر این روشن شد که منشأ همه انحرافات شیطان است و نفس امّاره بعد از اغوای شیطان و عدم توبه پدید می آید نه قبل از آن. و بعد از اینکه بوجود آمد،به اغواگری می پردازد.
کلامی از استاد آیت الله جوادی آملی حفظه الله:
   همه معاصی خواه معاصی علمی،خواه معاصی عملی،ریشه ای در شیطنت شیطان دارد.شیطان در مسائل عملی،اول انسان را با شهوت و غضب در اثر"لازینن لهم فی الارض" و مانند آن فریب میدهد.در مسائل علمی،گرفتار مغالطه می کند.تمام انحای مغالطه،با دخالت مستقیم شیطان صورت می گیرد...پس اگر کسی با داشتن همه وسائل پیمودن راه مستقیم،بخواهد راه باطل را طی کند،در بخشهای عمل،با وسوسه شیطان آلوده می شود و شهوت و غضب هم ابزار درونی وسوسه های شیطان است و اگر بخواهد در بحثهای علمی به دام مغالطه بیفتد،وهم و خیال ،ابزار مغالطه اندازی شیطان است.شیطان از بیرون،وهم و خیال از درون،انسان را به مغالطه آلوده می کنند.و غالب کارهای فساد اخلاقی در اوئل امر،به فساد آن برداشتهاست.یعنی وقتی مغالطه های علمی پدید آمد و کسی در مسائل علمی دچار مشکل مغالطه شد،کم کم دست به انحراف عملی میزند.وقتی آلوده شد،کم کم آن را خوب میداند و ادامه می دهد.(13)
والحمد لله
---------------------------------------------------------------------
1.البته نفس اصطلاحات دیگری هم دارد که در فلسفه مورد بحث قرار گرفته:«نفس، كمال اول جسم طبیعی آلی ذی حیات بالقوه است»،اما ما بیشتر به صورت عرفی بحث میکنیم تا علمی
2.(سوره یوسف آیه 53)
3.(سوره قیامت/ آیه 1و2)
4.(البته قرآن از دو نفس دیگر نیز نام می برد:1.نفس مُلهَمِه: نفسی که خداوند شر و خیرش را به او الهام کرده: «وَ نَفسٍ وَ ماسَوّیها* فَاَلهَمَها فُجُورَها وَ تَقویها، شمس/ آیات 7 و 8»-2.نفس مُسَوَّلِه: نفسی که به وسوسه نیروهای شیطانی دچار می شود: «بَل سَوَّلَت لَکُم اَنفُسُکُم اَمراً، یوسف/ 83»؛ ''هوسهای نفسانی شما این کار را برای شما آراسته''.)
5.التفسیر الكبیر، ج 6، ص 471.
6.«وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا ِلآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاّ إِبْلیسَ كانَ مِنَ الْجِنّ‏ِ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ ». (كهف، 50) ( به یاد آرید زمانى را كه به فرشتگان گفتیم: «براى آدم سجده كنید!» آنها همگى سجده كردند جز ابلیس-كه از جن بود- و از فرمان پروردگارش بیرون شد آیا(با این حال،) او و فرزندانش را به جاى من اولیاى خود انتخاب مى‏كنید، در حالى كه آنها دشمن شما هستند؟! (فرمانبردارى از شیطان و فرزندانش به جاى اطاعت خدا،) چه جایگزینى بدى است براى ستمكاران! )
7.« وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ؛ و جن را از تشعشعى از آتش خلق كرد». (الرحمن، 15)
8.خداوند متعال می فرماید: «بی شک شیطان و گروهش شما را از آنجا یی می بینند که شما آنها را نمی بینید، ما شیاطین را دوست و سرپرست کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آوردند.»(اعراف:27) و فرمود: « هر که از یاد خدای رحمان دل بگرداند، شیطانی بر او بگماریم که همدم او گردد.»(زخرف:36) و باز فرمود: «همانا تو را بر بندگان من هرگز تسلّطی نیست مگر بر گمراهانی که از تو پیروی می کنند.»(حجر:42)
9.سوره ص/82و83
10.اصول كافى، ج 2، ص 273، ح 20: أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ عِیسَى بْنِ أَیُّوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ عُرْوَةَ عَنِ ابْنِ بُكَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ فِی قَلْبِهِ نُكْتَةٌ بَیْضَاءُ فَإِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً خَرَجَ فِی النُّكْتَةِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ ذَهَبَ ذَلِكَ السَّوَادُ وَ إِنْ تَمَادَى فِی الذُّنُوبِ «1» زَادَ ذَلِكَ السَّوَادُ حَتَّى یُغَطِّیَ الْبَیَاضَ فَإِذَا غَطَّى الْبَیَاضَ لَمْ یَرْجِعْ صَاحِبُهُ إِلَى خَیْرٍ أَبَداً وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- كَلَّا بَلْ رانَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ ما كانُوا یَكْسِبُونَ.
11.از این آیه شریفه سه نكته استفاده مى‏شود:
اول اینكه: اعمال زشت نقش و صورتى به نفس مى‏ دهد، و نفس آدمى را به آن صورت در مى‏ آورد.
دوم اینكه: این نقوش و صورت‏ها مانع آن است كه نفس آدمى حق و حقیقت را درك كند، و میان آن و درك حق حائل مى‏ شود.
سوم اینكه: نفس آدمى بحسب طبع اولیش صفا و جلایى دارد كه با داشتن آن حق را آن طور كه هست درك مى‏ كند، و آن را از باطل، و نیز خیر را از شر تمیز مى‏ دهد، هم چنان كه در جاى دیگر فرمود:" وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها"(ترجمه تفسیر المیزان،ج20،ص389)
12.سایت پرسمان دانشجویی-معارف اسلامی
13.دروس تفسیر سوره اعراف،جلسه سی و هفتم،ششم اسفند هزار و سیصد و هفتاد و شش-جزوه دهم-صفحه 2

اللهم صل علی محمد و ال محمد و عجل فرجهم