یكي از آثار گرانبهاي مكتوب امام صادق(ع) كه براي اصحاب و شيعيان آن بزرگوار به يادگار مانده است, رساله اي است كه محدث و دانشور بزرگ اسلامي ملامحسن فيض كاشانی در پايان كتاب وافي نقل كرده است.
يكي از آثار گرانبهاي مكتوب امام صادق(ع) كه براي اصحاب و شيعيان آن بزرگوار به يادگار مانده است, رساله اي است كه محدث و دانشور بزرگ اسلامي ملامحسن فيض كاشانی در پايان كتاب وافي نقل كرده است. ازآن جا كه محقق و حديث شناس معاصر, استاد علي اكبر غفاري; كه حقّي بزرگ در احياي آثار حديثي اهل بيت دارد، اين رساله گرانقدر را در آخر كتاب روضه كافي چاپ كرده و همراه با تعليقات و توضيحات ارزشمند فيض كاشاني آن را در اختيار حديث پژوهان نهاده است. متن اين رساله, جايگاه والاي آن و اهميت و ارزش پيام را نشان مي دهد. يكي از راويان رساله بازگو كرده كه حضرت اين پيام را براي اصحابشان نوشته اند و دستور داده اند كه: «آن را فراگيرند و مورد توجه قرار دهند و با آن تجديد عهد كنند و براساس آن عمل نمايند.»
نيز افزوده است كه اصحاب حضرت اين پيام را در مساجد خانه هاي خويش نگهداري مي كردند و پس از نماز آن را مطالعه مي نمودند.
در اين مقاله, نگاهي بر اين نامه گرامي مي افكنيم و بخش هايي از معارف نهفته در اين «نامه نور» را به شيفتگان فرهنگ عترت تقديم ميداريم.
اين رساله كه دوازده صفحه وزيري از كتاب روضه كافي را در بر گرفته است, براساس رهنمودهاي عمومي معصومين (ع) با «بسم الله الرحمن الرحيم» آغاز مي شود و با «الحمدلله رب العالمين» پايان مي يابد.
عبارات و تعبيرهاي به كار رفته در اين پيام, نشان ميدهد كه اين رهنمودها براي شيعيان سرنوشت ساز بوده و تذكّرها و هشدارهاي امام در شرايط آن روز به شدّت مورد نياز پيروان اهل بيت (ع) و ضامن تداوم انديشه هاي علوي محسوب مي شده است.
تكرار برخي واژه ها و عبارات مثل:
اعلموا: 15 بار, اياكم: 12 بار, عليكم: 7 بار, لاقوة الابالله: 7 بار, ايتها العصابة: 6 بار؛ و تكرار برخي ديگر, نشانِ اهميت, ضرورت و نقش كارساز معارف ابلاغ شده در اين رساله است.
فضاي سياسي پيام
به طوري كه از محتواي پيام استنباط مي شود, اين نامه در عصري براي شيعيان ارسال شده است كه از شمشير دشمنان عترت (ع) خون ميچكد و ابرهاي رعب و وحشت بر فضاي زندگي پيروان معصومين(ع) سايه افكنده است. برخلاف آنچه برخي مي انديشند, تمام روزگار امام صادق (ع) عصر فضاي باز فرهنگي و سياسي نبوده و حدود بيست و يك سال از دوران امامت حضرت صادق (ع) با حكومت منصور دوانقي لعنةالله عليه مواجه است؛ عصري كه يكي از دشوارتريندورههاي تقيّه محسوب ميشود و بسياري از روايات «اذاعه» و «تقيه» در اين عصر و از اين امام بزرگوار صادر شده است.
زندگي غم انگيز چهره هاي برجسته اي همچون معلّي بن خنيس و محمدبن ابي عمير, گزارش روشني از اوج حكومت شمشير و شلاق در بخشي از عصر صادق آل محمّد (ص) است.
متن پيام امام (ع) هم حاكي از شرايط دشوار و خفقان زاي آن روزگار است. محاصره اقتصادي مدينةالرسول و قطع حقوق از بيت المال و ايجاد گرسنگي از يك سو و گسترش روز افزون رعب و وحشت از سوي ديگر, سياستي بود كه منصور دوانقي, دومين خليفه ستمكار عباسي نسبت به عموم مردم و به ويژه پيروان امام صادق (ع) به كار ميگرفت. [1]
تلاشهاي امام صادق (ع)
پاسداري از عقايد و فرهنگ تشيّع و حفظ تشكيلات و موجوديت پيروان اهل بيت (ع) در جوّي كه قدرت سياسي در دست دشمنان بيرحم شيعيان و رهروان انديشه علوي است و اكثريت جامعه اسلامي از فرهنگ ناب محمّدي و علوي محروم مانده است, رسالتي بزرگ و دشوار بود كه امام جعفر صادق (ع) با نگارش اين گونه نامه ها و ابلاغ كتبي و شفاهي حقايق دين, به انجام آن مي پرداخت.
در عصر منصور, گرچه آمار شيعيان و طرفداران احساسي و عاطفي اهل بيت (ع) فراوان بود و پيروان عترت (ع) از گمنامي و فضاي سياه تبليغاتي امويان رهايي يافته بودند, ولي هنوز؛ آگاهي و شناخت عميق و ضروري نسبت به امامان معصوم (ع) در بسياري از مسلمانان وجود نداشت و شيعيان هم از مباني استوار اعتقادي و روشن بيني فرهنگي و خودسازي اخلاقي و ارتباط عميق تشكيلاتي و سياسي محروم بودند و شرايط براي تشكيل نظام اسلامي فراهم نبود.
گفتگوي امام صادق (ع) و سدير سيرفي كه او بسياري از مردم و حتي نيمي از جهان را طرفدار امام صادق (ع) مي داند, ولي حضرت با اشاره به گلّه اي بزغاله كه بيش از 17 رأس نبودند, مي فرمايد اگر به اين تعداد ياران شايسته ميداشتم, مكلّف به قيام بودم, [2] آمار و ارقام بالاي پيروان احساسي و ظاهري را نشان مي دهد و از كمبود شيعيان و ياران واقعي و ارتباط و تشكيلات ضروري پرده برمي دارد.
سرفصلهاي پيام
امام صادق (ع) در اين رساله ارزشمند, حدود بيست محور مهم؛ عقيدتي, اخلاقي, سياسي و عبادي را مورد توجه قرار داده و در زمينه اين محورهاي بيست گانه نكات معرفتي, اخلاقي و رفتاري مهمي رايادآور شده اند.
در يك دسته بندي كلي حضرت روابط گوناگون شيعيان با خداوند و اولياي الهي و ديگر شيعيان و حتي مخالفان تشيّع را مورد توجه قرار دادهاند و در هر زمينه رهنمودهاي لازم را بيان فرموده اند.
بيست سرفصل مهم مورد توجه در اين پيام مهم تاريخي بدين شرح قابل شمارش و تبيين است:
1. اصول رفتاري درفضاي رعب و وحشت و شيوه هاي تقيّه
2. توجه به برنامه ريزي الهي براي حوادث عالم
3 . اهميت اطاعت از ولايت الهي و اولياي الهي
4 . هشدار نسبت به دين آموزي از كانونهاي انحراف و تحريف و آرا و اميال شخصي و قياسهاي بشري
5 . ضرورت خودسازي اخلاقي
6 . اخلاق معاشرت با مخالفان فكري
7 . فراگيري انديشه و اخلاق از سنت نبوي و عترت
8 . حمايت از محرومان و تواضع و مردمداري
9 . تحكيم روابط درون گروهي
10 . پرداخت حقوق مالي الهي
11 . توجه و رعايت مشكلات امام و رهبري
12 . توجه به جايگاه و ارزش پيروان اهل بيت
13 . اجتناب از گناهان و توجه به جدّي بودن اوامر و نواهي الهي
14. شناخت منافقان و اهداف و روش هاي آنان
15. كنترل زبان و دقت در اظهار نظرها
16. رعايت اخلاق عبادي و رابطه با خداوند متعال
17. هشدار نسبت به دنيازدگي و رفاه گرايي
18. ضرورت صبر و استقامت در حوادث اجتماعي
19. راهكارهاي دعوت به انديشه عترت و تبليغ عملي
20. تأكيد بر پيروي از دستورهاي الهي و سنت نبوي و اهل بيت
ادامه دارد...
پي نوشت:
[1] . سيره پيشوايان, ص 400 _ 393.
[2] . الاصول من الكافي, ج 2, ص 242.
منبع: ماهنامه نامه جامعه، شماره سه.