آیا حضور امام حسن در مازندران صحت دارد؟

موضع اهل‌بیت(علیهم‌السلام) در قبال فتوحات خلفا، یکی از موضوعات قابل‌ توجه در تاریخ صدر اسلام می‌باشد. برخی از منابع تاریخی گزارش‌هایی حاکی از نقش خاص امام حسن(علیه‌السلام) در زمان خلیفه دوم(23-13ق) در فتح مازندران هستند[1] که اذهان پژوهش‌گران حوزه‌ی تاریخ ایران و اسلام را به خود منعطف می‌کند. این نوشتار می‌کوشد با استفاده از منابع تاریخ محلی طبرستان که که به راحتی در دسترس و استفاده خوانندگان فارس زبان قرار دارد به بررسی این مهم بپردازد.
این در حالی است که چنین گزارش‌هایی در خصوص حضور لشکر اسلام در زمان خلیفه دوم در خطه مازندران و طبرستان مورد تأیید دیگر منابع نیست و تنها در سال ۳۰(ه.ق) و در نیمه‌ی دوره دوازده ساله خلافت عثمان است که از «سعد بن العاص» به‌ عنوان نخستین سردار اسلام که به این منطقه وارد شد یاد می‌شود.

مولانا اولیاءالله آملی(قرن هشتم هجری) در کتاب تاریخ رویان به صراحت منکر این حضور است و در این رابطه می‌نویسد:
«در عهد خلافت اصحاب، حتی از قبل خلفای راشدین، هیچ‌کس به طبرستان نیامد. و آن‌چه در تاریخ طبرستان مسطور است که در ایام خلافت عمر بن الخطاب، امام ابو محمد حسن بن علی(علیهماالسلام) و عبد اللّه بن عمر و مالک ابن حارث الاشتر و قثم بن العباس به طبرستان آمده‌اند، اصلا حقیقت ندارد؛ چرا که [از] احوال امام حسن بن علی(علیهماالسلام) و مالک اشتر به تحقیق معلوم است که به طبرستان نرسیده‌اند.»[2]

ظهیرالدین مرعشی (۸۹۲ هجری قمری) نیز در این زمینه می‌نویسد:
«چنان مذکور است اول کسی که در اسلام به طبرستان آمد در ایام خلافت عمر، حسن بن علی(علیه‌السلام) بوده است و عبدالله بن عمر و مالک بن الحارث الاشتر و قثم بن العباس در خدمت بودند و می‌گویند که مسجد جامع کهنه آمل را که مسجد طشته زنان می‌گویند مالک اشتر ساخته است و این سخن صحیح نیست. آن‌چه به صحت  مقرون است آن است که شخصی مالکی مذهب آن مسجد را ساخته است و نبیره‌های بانی آن بنا هنوز در لار قصران می‌باشند هر سال به آمل می‌آیند و عمارت مسجد را می‌کنند و مسجدی یعنی مشهدی که معروف است به لله پرچین مقبر مشایخ و سادات ایشان است... .»[3]

با توجه به این دو گزارش و این‌که در هیچ‌یک از منابع معتبری که به فتوحات و تاریخ صدر اسلام پرداخته‌اند، خبر مستندی درباره حضور امام حسن(علیه‌السلام) در طبرستان نقل نشده است می‌توان با اطمینان گفت آن حضرت هیچ‌گاه به مازندران و طبرستان نیامده‌اند و آن‌چه در برخی منابع هم‌چون تاریخ طبرستان ابن اسفندیار در این خصوص آمده نامعتبر و به افسانه‌های تاریخی شبیه است.[4]
-----------------------------------------------------
پی‌نوشت
[1]. تاریخ طبرستان، ابن اسفندیار، به كوشش عباس اقبال، ۱۳۶۶، ص73.
[2]. تاریخ رویان، اولیاء الله آملی،‌ تصحیح: منوچهر ستوده، ناشر: بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1348، ص 46-45.
[3]. تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، سيد ظهير الدين بن سيد نصير الدين مرعشى، تصحیح: محمد حسين تسبيحى‏، مؤسسه مطبوعاتى شرق‏، تهران، 1345ش، ص۱۲۴.
[4]. سایت رسمی سید علی موسوی نژاد