چکیده: شهادت عمار در جنگ صفین بهدست سپاهیان معاویه، همواره از عوامل سرزنش معاویه و یکی از دلایل حقانیت علی (علیهالسلام) در این نبرد دانسته شده است. دلیل این مسئله، شهرت حدیثی از پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) بود که بیان میکرد کشندگان عمار، گروهی باغی (یعنی گروه خارج از اطاعت امام عادل) هستند.
«عمار بن یاسر بن عامر» از اصحاب خاص پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآله) بود؛ نسب عمار به خاندان «عنس بن مالک» از قبایل قحطانی و ساکن یمن میرسد. یاسر پدر عمار در جوانی به مکه آمد و در آنجا اقامت نمود. وی پس از ازدواج با سمیه با ابو حذیفه از قبیله بنی مخزوم همپیمان شد.[1]
ایمان به خدا
عمار در سال پنجم بعثت درحالیکه حدود 48 سال داشت به همراه پدر و مادر و برادرش به حضور پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) آمد و همگی به دین اسلام شرفیاب شدند. این گروه در شمار اولین مسلمانان قرار دارند و قبل از ایشان تنها سی و چند نفر اسلام را پذیرفته بودند. مشرکان قریش پس از اطلاع از اسلام آوردن عمار و خانوادهاش آنان مورد آزار و شکنجه قراردادند و پدر و مادر عمار اولین شهدای اسلام میباشند.[2]
پایبندی به بر عهد و پیمان
عمار بن یاسر پس از رحلت نبی گرامی (صلیاللهعلیهوآله) اسلام بر عهد و بیعتی که در روز غدیر با امیرالمؤمنین (علیهالسلام) بسته بود، وفادار ماند و ترجیح داد تا به حمایت از حضرت بپردازد. در نتیجه موضعگیری عمار یاسر، بعد از رحلت رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) همچون موضعگیری مولایش امیرمؤمنان علی (علیهالسلام) بود. وی در مسأله رهبری، با خلفا مخالفت شدید نمود به همین جهت او در زمره افرادی بود که به اعتراض از جریان سقیفه با خلیفه اول بیعت نکرد.[3]
پس از سقوط عثمان و روی کار آمدن امیرالمؤمنین (علیهالسلام)، عمار شاخصترین مدافع حضرت بود. او و قیس بن سعد بهعنوان دو کارشناس أمین، امور مربوط به بیت المال را به عهده داشتند. همچنین او، در جنگهای امیرالمؤمنین (علیهالسلام) نیز شرکت میکرد باآنکه حدود 90 سال سن داشت و از فرماندههان و دستیاران نیرومند آن حضرت بود.
از امام باقر (علیهالسلام) روایت شده است که وقتی علی (علیهالسلام) از «ذی قار» بهطرف بصره، برای جنگ جمل حرکت میکرد، دوازده هزار نفر او را همراهی میکردند که عمار یاسر با هزار مرد، فرمانده جناح چپ لشکر و مالک اشتر با هزار مرد، فرمانده جناح راست بود.[4]
بعدازآنکه ابوموسی اشعری، حاکم کوفه، برای جنگ جمل نیرویی برای یاری امام علی (علیهالسلام) نفرستاد، حضرت دستور عزل او را صادر کرد و فرزندش امام حسن (علیهالسلام) را همراه عمار به کوفه فرستاد که آنان با سخنان پرشور حدود ده هزار نفر از کوفیان را به سپاه امام علی (علیهالسلام) ملحق کردند. حضور عمار که زمانی حاکم این شهر بوده و به تقوی و پرهیزکاری شهره بوده و مردم بر اساس روایت «الحَقُ معَ عَمّار یَدُورُ مَعَهُ حَیْثَ دار»[5] او را معیار حق و باطل میشناختند نقش مهمی در بسیج مردم کوفه داشت.
عمار همچنین در جنگ صفین حضور فعال داشت و دریکی از روزها فرماندهی سپاه امیر المومنین (علیهالسلام) را بر عهده داشت.[6] سرانجام عمار در جنگ صفین در رکاب امام علی (علیهالسلام) به شهادت رسید. شهادت عمار در جنگ صفین بهدست سپاهیان معاویه، همواره از عوامل سرزنش معاویه و یکی از دلایل حقانیت علی (علیهالسلام) در این نبرد دانسته شده است. دلیل این مسئله، شهرت حدیثی از پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) بود که بیان میکرد کشندگان عمار، گروهی باغی (یعنی گروه خارج از اطاعت امام عادل) هستند.[7] هر چند جریان امویان به رهبری معاویه کوشیدند تا ننگ این گناه را از دامان خود پاک کنند ولکن بر مبنای حدیث نبوی این گروه خروج کنندهگان بر امام عادل جامعه به حساب میآیند.
______________________________
پینوشت
[1]. اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ابن اثیر، بیروت، دارالفکر، 1989م، ج3، ص627 و ج4، ص691. دانشنامۀ امام علي (ع)، علی اکبر رشاد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1385 ش، چاپ سوم، ج 8، ص 516.
[2]. أسد الغابه، همان، ج3، ص627. دائرة المعارف تشيّع، احمد صدر حاج سيد جوادي و ديگران؛ تهران، نشر شهيد سعيد محبّي، 1384 ش، چاپ اول، ج 11، ص 460.
[3]. المختصر فی الاخبار البشر، ابن ابی الفداء، دار المعرفه، لبنان، بیتا، ج1، ص156.
[4]. دانشنامۀ امام علي (ع)، همان، ج8، 524.
[5]. تاريخ خلفاء (از رحلت پيامبر تا زوال امويان)، رسول جعفریان، قم، دليل ما، 1386 ش، ششم، ج 2، ص 263.
[6]. انساب الاشراف، بلاذری، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۴ق-۱۹۷۴م، ج2، ص303.
[7]. الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ابن عبد البر، تحقیق و تعلیق: علی محمد معوض، عادل احمد عبدالموجود، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق./۱۹۹۵م، ج3، ص231.