آمادگی قبل از خواستگاری

فردی که دنبال یک زندگی آرام و موفقی است، و می خواهد وارد مرحله ازدواج و خواستگاری شود، در صورتی که آمادگی های لازم را داشته باشد، می تواند از زندگی بهره کاملی را ببرد و از گزند آسیبهای ازدواج در امان باشد.
در این مقاله در دو عنوان کلی :1. آمادگی های روان شناختی  2. آمادگی های مهارتی مباحث مطرح شده است.
1. آمادگی های روان شناختی
آمادگی های روانشناختی دست یافتن به حدی از رشد شناختی ، عاطفی و رفتاری است که شایستگی و توانمندی فرد را برای آغاز زندگی مشترک مشخص می سازد.[1]
مصادیقی از این آمادگیهای روانشناختی که باید مورد توجه قرار بگیرد، عبارتند:
الف: بهره مندی از سلامت روانی
همان گونه که سلامت و بهداشت جسم در استحکام و کارآمدی خانواده تاثیری مستقیم و مهم دارد، بهره مندی از سلامت و بهداشت روان نیز در پایداری زندگی مشترک بسیار مهم است؛ تا آنجا که می توان اهمیت آن را از سلامت جسمانی نیز مهم تر شمرد.
از آنجا که حالات جسم و روح در یکدیگر اثر گذارند، اختلال و ناهنجاری هر یک، می تواند در دیگری نیز موثر باشد. بنابراین جوانی که در آستانه ازدواج قرار دارد، باید با افزایش بینش و دست یافتن به مهارت های رفتاری، در پیشگیری از بروز چنین موانعی بکوشد. از سوی دیگر، فردی که از اختلالاتی چون افسردگی، اضطراب، استرس و وسواس و اختلالات شخصیتی رنج می برد، باید بداند که این موارد می تواند در زندگی آینده وی و چگونگی تعاملش با همسر و فرزندان، آثاری نامطلوب داشته باشد. پس ضروری است تا حد امکان برای کاهش و درمان این اختلالات بکوشد.
با ورود به عرصه زندگی مشترک و داشتن مشکلات اختلالی، باعث نارضامندی زن و شوهر از همدیگر خواهد شد، از این رو حفظ سلامت و زودن پیرایه های آسیب زا از روح و روان، جزو شرایط و آمادگی های لازم برای ازدواج است و دختر و پسر باید با تحقیق این پیش زمینه ضروری، وارد زندگی مشترک شوند.[2]
2. بهره مندی از شناخت و آگاهی لازم
مهم ترین مقدمه برای ازدوجی مبارک و موفق بدست آوردن شناخت و آگاهی است. امام علی علیه السلام درباره اهمیت شناخت به کمیل می فرمایند: « یا کمیل ما من حرکة الا و انت فیه محتاج الی معرفة ؛ ای کمیل، هیچ حرکت و کاری نیست، جز اینکه در آن نیازمند شناخت و معرفتی»[3]
از جمله شناخت های مهمی که به عنوان آمادگی های لازم برای ورود به زندگی مشترک لازم و ضروری هستند، عبارتند:
الف: آگاهی درباره خود
خود آگاهی و شناخت دقیق خود، مسئله بسیار مهمی است که متاسفانه بسیاری از ما با ساده انگاری و کم توجهی، به راحتی از کنار آن می گذریم؛ حال آنکه آگاهی از ویژگی ها فردی، توانمندیها،نگرشها و دل بستگی های شخصی، تاثیر بسزایی در تصمیم گیری ها و نوع رفتار ما خواهد داشت.[4]
انسانی که نتوانسته خود را به خوبی بشناسد و از خود غافل بوده به تعبیر امیر مومنان علی علیه السلام در هلاکت افتاده و در تاریکی ها سرگردان است.[5]
شناخت صحیح می تواند به تصمیم منطقی فرد کمک کند، به طوری که فرد با آگاهی از ویژگی های شخصیتی، دل بستگی ها و توانمندی های فرد مقابل آگاهی می یابد و بهتر می تواند تصمیم بگیرد.
ب: آگاهی درباره ازدواج
اینکه فرد چه تصوری از ازدواج دارد، و انتظارات او از ازدواج چیست؟! دنبال چه هدفی است؟! و ....
در تصمیم گیری و نحوه شروع زندگی می تواند موثر واقع شود.
برای این کار بهتر است مطالعاتی انجام بگیرد، به طوری که فرد بتواند به خوبی تشخیص دهد که با چه هدفی باید زندگی کند و انتظارات او باید چگونه باشد، و بهترین راه زندگی باید بر چه اساس و اصولی باشد.
اهدافی مثل:
1. رشد و پیشرفت
یکی از مهمترین حکمتهای مورد نظر از ایجاد همسر خواهی این است که زن و شوهر در کنار همدیگر به رشد و تکامل برسند.[6]
بهتر است که فرد در انگیزه خود چنین هدفی را نیز برگزیند و از ثمرات مبارک این وصلت بهره مند شود.
2. حفظ بقاء نسل:
بخشی از اهداف ازدواج به زن و شوهر منحصر نیست و به اهدافی ناظر به مجموعه هستی باز می گردد که از آن به ضرورت حفظ و ماندگاری نسل آدمی می توان یاد کرد.[7]
3. ارضای نیازهای غریزی جنسی
غریزه یکی از پرتکاپوترین غرایز انسانی است که پس از رسیدن به بلوغ جنسی در میان انسانها خود نمایی می کند و با رسیدن نوجوان به مرحله جوانی به اوج می رسد[8]
بهترین راه تامین و ارضاء این میل غریزی در قالب ازدواج می باشد، که فرد می تواند به عنوان یکی از اهداف مهم زندگی آن را اختیارو از لغزش های انحرافی چنین میلی در امان بماند.
4. ایجاد محیطی خصوصی برای آرامش و اسایش
5. سلامت و امنیت اجتماعی
6.عفت و پاکدامنی و دوری از گناه
7. تقویت افزایش ایمان
پیامبر اکرم  صلی الله علیه وآله: «مَنْ تَزَوَّجَ أَحْرَزَ نِصْفَ دِینِه؛ هرکس ازدواج کند، نیمی از دینش را احراز کرده است»[9]
ج: آگاهی از تفاوتهای زن و مرد
طبق حکمت الهی تفاوتهایی بین زن و مرد از نظر جسمانی و روانی و جود دارد، و همین تفاوت باعث ایجاد جاذبه بین این دو موجود شده است، شناخت و آگاهی از ویژگی های شخصیتی و فردی می تواند زمینه رشد و پیشرفت و سازگاری را در زندگی بیشتر و افزون تر کند.[10]
نوع دوستی، صمیمیت، توجه به دیگران و رفتارهای حمایتی، در زنلان بیشتر از مردان است.علایق زیبا شناختی، اجتماعی و دینی در زنان بیش از مردهاست.
بعد عواطف در زنان بیشتر از مردان هست، مردان بیشتر عقل محور هستند، داشتن استقلال برای مردان بسیار اهمیت دارد، در حالی که زنان دوست دارند حمایت شوند و به این حمایت اهمیت می دهند. نگاه مردان به مسائل کلی است. زنان به عمق مسائل و اجزای‌ آن بسیار توجه دارند، و ...
با شناسایی و مطالعه دقیق در این راستا می توان یک زندگی خوبی را تجربه کرد.[11]
د: آگاهی از معیارهای انتخاب موفق
1. معیارهای دینی و اخلاقی
الف: ایمان و خدا باوری
مقصود ما از ایمان به عنوان شرط کمال در ازدواج، ایمان و اعتقادی است که از مرحله زبان و شهود بگذرد و در قلب و جان شخص نفوذ کند، چنین ایمانی را می توان شرط کمال همسر دانست و آن را باعث بقا و ماندگاری بنیاد خانواده شمرد.
ب.  تقوی و پرهیزکاری
تقوی در اصطلاح به معنای پرهیزکاری در برابر فرامین خدواند است. طبیعتا اگر همسری چنین خصوصیتی را برخوردار باشد، زندگی دنیوی و اخروی شخص مورد رضایت الهی واقع خواهد شد.[12]
ج. عفت و پاکدامنی
پاکدامنی ریشه تدوام و قوام زندگی است.
د.  نیک خلقی
در روایات از ازدواج با شخص بد خلق نهی شده است، در روایتی نقل شده که از امام رضا علیه السلام در مورد خواستگاری که بد خلق بود، پرسیدند، حضرت در جواب فرمود: « اگر بدخلق است، با او وصلت نکن»[13]
2. معیارهای رواشناختی
صفاتی مثل: ترس یا شجاعت، بخشش یا بخل، درون گرایی یا برون گرایی، حسادت و مهر ورزی، انتقام یا عفو وگذشت، عطوفت یا خشونت، قناعت یا اسراف، بردباری یا شتاب زدگی، خویش داری و حلم یا پرخاشگری، زود رنجی یا برتابیدن تلخ کامی ها، رازداری یا عادت به فاش ساختن رازها، شوخ طبعی یا درشت خویی، زهد ورزی یا دنیا دوستی و...
بهتر است مورد شناسایی و بررسی و تحلیل قرار بگیرد.[14]
3. معیارهای علمی و فرهنگی
الف: علم و سطح و آگاهی
زن و شوهر موفق کسانی هستند که سطح علم و آگاهی آنها با همدیگر متناسب باشد. اختلاف در سطح و فهم می تواند موجب بروز مشکلات اساسی شود.
ب: محیط خانوادگی و فرهنگی
اینکه در چه محیطی بزرگ شده اند و تربیت آنها بر چه اساسی است باید مورد بررسی قرار بگیرد، داشتن اختلاف فرهنگی و تربیتی می تواند مشکل ساز باشد، از این رو بهتر است، نسبت به این موضوع حساس بوده و در موقع انتخاب مورد دقت قرار بگیرد.
4. معیارهای زیبا شناختی
زیبایی ظاهری در عین اینکه امر مهمی است، اما  نباید از زیبایی باطنی هم غافل شویم.
5. معیارهای شغلی و اقتصادی
از نگاه آموزه های دینی، معیارهای دینی و اخلاقی در راس قرار دارند و اگر دختر و پسر از این شرایط برخوردار باشند، شایسته ازدواج هستند؛ هر چند از نظر شغلی و اقتصادی در سطحی مطلوب قرار نداشته باشد.[15]
هر چند داشتن شغل و توانایی اقتصادی حسن می باشد، منتها نگرانی های مادی نباید باعث ایجاد دغدغه و فاصله گرفتن از ازدواج باشد.
و: شناخت نقش ها و مسئولیتها
برخی از مردان یا زنان، آگاهی بسیار ناچیزی درباره وظایف و مسئولیتهای خویش دارند؛ از حقوق و تکالیف یکدیگر بی خبرند؛ و در نتیجه بسیاری از آنچه را که باید انجام دهند بر زمین می گذارند. اینان پس از مدتی با فضایی دور از محبت و صمیمیت در زندگی روبه رو می شوند. از مهم ترین آمادگی های لازم برای آغاز زندگی مشترک، مسئولیت شناسی و مسئولیت پذیری است؛ نکته ای که در میان مردم نیز به منزله شرط بایسته برای ازدواج بیان می شود.[16]
با آغاز زندگی مشترک، زن و مرد عنوان و جایگاهی جدید می یابند و باید درباره یکدیگر حقوق و تکالیفی را پذیرا باشند، می توان بهترین زمان آموختن این حقوق و تکالیف را همان سنین آستانه ازدواج بر شمرد.
در این قسمت سه دسته از مسئولیتهای مهم زندگی را بیان می کنیم:
1. مسئولیت های اخلاقی
رعایت موازین اخلاقی و تعهد نسبت به این مسئولیتها می تواند در بهبود روابط بین همسران و همچنین در پایداری زندگی نقش مهمی را ایفا کند.
« و وَ عَاشرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى أَن تَكْرَهُوا شيْئاً وَ يجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيراً كثِيراً ؛ با زنان به نیکی و مهربانی زندگی کنید و اگر به ایشان تمایل نداشتید با آنها بسازید و به نیکویی رفتار کنید؛ چه بسا به نظر شما خوش نیاید ولی خدا در همان خیر و خوبی قرار داده باشد»(نساء: 19)
این بیان روشن قرآن نیزمی تواند یک توصیه و حجت الهی بر رعایت چنین مسئولیتی باشد.
2. مسئولیت های زناشویی
هر چند در ظاهر، علت بسیاری از طلاق ها نداشتن تفاهم، مسائل اقتصادی و مشکلات خانوادگی است، با بررسی دقیق مسائل اجتماعی در می یابیم که مسائل زناشوئی اغلب پایه های مهم و تاثیر گذار در بروز مشکلات خانوادگی است.
انجام وظایف زناشویی و توجه به نیازهای جنسی همسر و ارضای مناسب آن، از جمله حقوق و تکالیفی است که زن و شوهر باید از آن به طور کامل آگاه باشند و خود را به انجام آن متعهد بدانند. [17]
3. مسئولیتهای اقتصادی
با توجه به اینکه وظیفه امرار و معاش زندگی بر عهده مرد می باشد، لذا شخص باید تدابیر لازم را برای چنین مسئولیتی بیاندیشد، تا در ادامه زندگی با مشکل روبرو نشود.
ه: آمادگی عاطفی – هیجانی
عواطف و هیجان بخش مهمی از شخصیت انسان را شکل می دهد و در تصمیم گیریها و رفتارهای انسان نقش مهم دارند.[18]
برای شروع یک زندگی سالم نیاز است که شخص از لحاظ عاطفی و هیجانی آمادگی لازم را داشته باشد، تا بتواند در مواقع و شرایط مختلف قدرت و تسلط بر مدیریت زندگی خود را داشته باشد.
از جمله نشانه های بلوغ و رشد عاطفی:
1. استقلال از والدین
معمولا افرادی که در فضای تربیتی صحیح رشد کرده اند می توانند به راحتی به این مرحله از رشد برسند، منتها اگر شخصی مثل کودکان یک نوع وابستگی خاص با والدین خود دارد و نمی تواند بدون آنها زندگی را مدیریت و پیش ببرد، چنین حرکت و تفکری در ادامه زندگی مشکل ساز خواهد شد، و شخص باید تدابیر لازم را بیاندیشد.
2. صمیمیت
توانایی ابراز محبت و صمیمیت که از نشانه های رشد و بلوغ جوان است، باید پیش از ازدواج حاصل شده باشد.
3. تعهد و وفاداری
از عواملی که سبب موفقیت در زندگی زناشوئی می شود، حسن تعهد و وفاداری است. دست یابی به زندگی مطلوب فداکاری و از خود گذشتگی های فراوان و تلاش بسیار لازم دارد و اساس آن تعهد به یکدیگر و نهاد خانواده است.
این حس باید قبل از شروع زندگی در فکر ورفتار فرد باید ایجاد شود.[19]
2. آمادگی های مهارتی
کسب مهارت، از جمله آمادگی های لازم برای ازدواج است که بدست آوردن بخش مهمی از آن پیش از ازدواج کاملا ضروری است.
به مواردی از این مهارتها اشاره می کنیم:
1. مهارتهای ارتباطی
آموختن مهارتهای ارتباطیجدید و موثر در رسیدن به هماهنگیع رضامندی و سرانجام آرامش، نقش مهم ایفا می کند. بخش مهمی از مهارتهای ارتباطی در خوب گوش دادن، خوب حرف زدن، و خوب تجزیه تحلیل کردن سخنان دیگران نهفته است. به همین دلیل، برای ایجاد ارتباطی موثر و مفید باید راهکار و الگوی تاثیر گذار آن را در نظر بگیریم.
2. مهارتهای حل اختلاف
یکی از مهارت های مهم قبل از ازدواج، مهارت حل اختلاف است. برای حل این موضوع مواردی مثل: گوش دادن فعال به سخنان همسر، کوشش درک احساسات او و استفاده از راهکارهای کاهش تکانه ها و ناراحتی ها ( شوخی و مزاح، تغییر موضوع بحث، قدم زدن و تفریح و...) می تواند در حل اختلاف موثر باشد.
3. مهارت تصمیم گیری و اراده
مطالعه و یاد گیری روش صحیح تصمیم گیری و منطقی و اقتدارانه برای شروع یک زندگی سالم نیاز و ضروری است.
عدم توانایی در تصمیم گیری ها و داشتن تردید و رفتار مطیعانه در تصمیم گیری ها برای شروع یک زندگی خطر و اسیب بزرگی است که باید قبل از شروع زندگی چنین مشکلی حل و درمان شود.
4. مهارت مدیریت خود و خانواده
شخصی که در زندگی خود توانایی مدیریت و انجام کارهای شخصی خویش را ندارد و رفتار مناسب و منطقی را در روابط با دیگران  را رعایت نمی کند، بدیهی است که با ورود به عرصه زندگی با مشکلاتی مواجه خواهد شد . از این به جهت پیشگیری و رسیدن به نقطه مطلوب سزاست که شخص قبل از ورود به زندگی مهارت مدیریت خود و خانواده را آموزش ببیند تا یکی زندگی خوبی را اداره کند و از آن لذت ببرد.[20]
5. مهارات اعتدلال گرایی
بیشتر کارهای انسان بر پایه اعتدلال گرایی استوار است و افراط و تفریط، آنها را از وضعیت مناسب خارج می کند، خدای متعال امت اسلامی را امتی متعادلی و میانه معرفی می کند و می فرماید: « وَكَذٰلِكَ جَعَلناكُم أُمَّةً وَسَطًا لِتَكونوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَيَكونَ الرَّسولُ عَلَيكُم شَهيدًا...؛ همان‌گونه (که قبله شما، یک قبله میانه است) شما را نیز، امت میانه‌ای قرار دادیم (در حد اعتدال، میان افراط و تفریط؛) تا بر مردم گواه باشید» ( بقرة: 143)
یک جوان برای اینکه در رفتار و گفتار خود از افراط  و تفریط گرایی در امان باشد، لازم است که نسبت به اعتدلال گرایی در رفتار و گفتار و باورهای خود روی آورد، تا در مسیر زندگی دچار مشکل نشود.[21]
 پی نوشت:
[1]. جانباز، نوید، از من تا ما (آمادگی های ازدواج)،ص23، انتشارات موسسه امام خمینی، 1393
[2]. همان،ص24-25
[3]. بحار،ج74،ص414
[4]. جانباز، نوید، از من تا ما (آمادگی های ازدواج)، ص25
[5]. ترجمه دشتی، نهج البلاغه، خطبه157
[6]. نصیری، علی، آئین همسر گزینی، ص27، نشر معارف،1390
[7]. همان،ص29
[8]. همان، ص34
[9]. کافی، ج5، ص328
[10]. جانباز، نوید، از من تا ما (آمادگی های ازدواج)، ص33
[11]. همان، 34-35
[12]. نصیری،علی،آئین همسرداری، ص81-84، نشر معارف
[13]. محمدی ری شهری، میزان الحکمة، ج3، ص1183، دار الحدیث
[14]. نصیری،علی،آئین همسرداری، ص92
[15]. همان،99-102
[16]. جانباز، نوید، از من تا ما (آمادگی های ازدواج)، ص39
[17]. همان، ص41
[18]. همان،ص43
[19]. همان، ص46
[20]. همان،ص49 - 52
[21]. شکوهی، مسعود، آشنایی با مهارت های زندگی از دیدگاه اسلام، ص16،انتشارات موسسه امام خمینی،1388