مشكلات روحي در ايام نوجواني
تراكم مشكلات بيروني و فشارهاي دروني در دوران بلوغ، نوجوان را دچار تشويش مي نمايد و سبب توليد اختلالاتي در شخصيت وي مي شود. نابسامانيهاي اين دوران به دو دسته زودگذر و عميق تقسيم مي گردد، كه دسته اول با گذشت زمان بهبود مي يابد. مانند تاثر نوجوان از درگيري با خانواده يا گروه دوستان. اما اختلالات عميق در لايه هاي پايين شخصيت وي نفوذ كرده، او را به بيماري دچار مي كند. در اين بخش مهم ترين اختلالات شخصيتي را بيان خواهيم نمود.
1. احساس خود كم بيني
نوجوانان گاه به دليل داشتن كاستيهاي بدني، مشكلات خانوادگي، شكستها، محروميتها، سرزنش ديگران و تمسخر دوستان و همسالان خود، به عدم اعتماد به نفس دچار مي شوند. اين احساس حقارت موجب به كار افتادن مكانيزمي دفاعي در آنان مي شود تا تعادل رواني از دست رفته، بار ديگر بازسازي شود. از اينرو نوجوان براي سرپوش گذاشتن بر روي ناتوانيهايش يا از جمع جدا شده و گوشه گيري اختيار مي كند يا براي جبران به خودستايي، دستور به افراد ناتوان تر و زيردست و بدگويي از افراد توانا و بالادستي دست مي يازد و در مواردي براي جبران شكستهايش به خشونت، خودآزاري يا ديگرآزاري روي مي آورد.
روايت زيباي امام هادي عليه السلام را مي توان ترجمان همين مطلب دانست كه فرمودند: «من هانت عليه نفسه فلا تامن شره1؛ از شر آن كس كه دچار خود كم بيني است ايمن نباش. »
2. رفتارهاي عصبي
فشارهاي گوناگون، بيماريهاي جسمي، نبود تجربه كافي، رفتارهايي عصبي را در نوجوان به دنبال مي آورد. جويدن ناخنها، لب گزيدن، بازي با انگشتان، اضطراب از برخورد با ديگران، گريه، فرياد، رفتارهاي تهاجمي، زودرنجي و بدبيني، از جمله رفتارهايي است كه در اين طبقه جاي مي گيرند.
3. ترس و اضطراب
ترس واكنشي طبيعي در برابر يك پديده واقعي است. از انواع ترس در روزگار نوجواني مي شود از اين موارد نام برد: ترس از عدم موفقيت در امتحانات، ترس از جدايي والدين، ترس از مشكلات زندگي و ترس از انحرافات اخلاقي و مذهبي. اما اضطراب هيجاني است كه در اثر برخورد با يك خطر احتمالي بدون آن كه منبع اين هيجان مشخص باشد پديد مي آيد. اضطراب ممكن است از چند دقيقه تا چند ساعت ادامه پيدا كند. اضطراب كه در واقع همان «دلشوره » عاميانه است، مي تواند در صورت ادامه منشاء اختلالات رواني شود 2.
4. افسردگي
از جمله اختلالات رايج در ميان نوجوانان افسردگي است. اين حالت غالبا با گوشه گيري همراه است و موجب محدود شدن تماسهاي اجتماعي، كم رويي افراطي، ترديد در رفتارها، كم حرفي و عدم مشاركت مي گردد. افسردگي در موارد حاد زمينه ساز خودكشي مي شود.
5. وسواس
برخي نوجوانان داراي احساس شك و ترديد هميشگي مي باشند. افكار مزاحم همواره آنان را آزار مي دهد و موجب عدم اطمينان به عمل گذشته شان مي شود، به همين خاطر آنان به تكرار آنچه قبلا انجام داده اند روي مي آورند تا از صحت و درستي كارشان مطمئن شوند. به عنوان مثال چند بار دست خود را با صابون مي شويند، اما دغدغه انجام درست كار لحظه اي آنان را رها نمي كند؛ از اينرو با دقتي بيش از اندازه آن اعمال را تكرار مي كنند.
«تحقيقات در زمينه وسواس نشان مي دهد، افراد مبتلا به وسواس بيشتر به خانواده هايي تعلق دارند كه پدر و مادرهايي سختگير، كامل طلب، تميز، دقيق در جزئيات، و بي تحمل در برابر بي نظمي دارند. اين والدين غالبا آرمانهايي بسيار دست نيافتني براي فرزند خود در نظر مي گيرند و بدون توجه به آمادگي يا توانايي جسمي و رواني او، عقايد خود را با فشار به او تحميل مي كنند. 3 »
در هر حال اين مشكلات و ديگر مسائل دوران نوجواني، طبيعتي ناپايدار براي نوجوانان به ارمغان مي آورد و اين طبيعت متناقض، رفتارهاي غير منسجم و متضاد را به بار مي آورد كه گاه فرسنگها با شاهراه عقل و خرد فاصله دارد. شايد به همين خاطر است كه رسول بزرگوار اسلام صلي الله عليه و آله دوران جواني را به دور از رفتارهاي خردمندانه ارزيابي كرده و فرموده اند: «الشباب، شعبة من الجنون؛4 جواني نوعي جنون و از خود بي خودي است. »
توصيه هاي كارا
تمام آنچه تاكنون آمد تاكيدي بر حساسيت دوران نوجواني بود، اما آنچه بيش از همه مهم است چگونگي ارتباط بين نوجوان و بزرگسال مي باشد. در اين قسمت به گونه اي چكيده توصيه هايي راهگشا براي ارتباط بهتر با نوجوانان ارائه خواهيم داد5:
1. زمينه هاي ارتباطي
نوجوانان، غالبا ياتنها بوده، به كارهاي خود مشغول اند يا با گروه همسالان و دوستان به سر مي برند. از اينرو ارتباط برقرار كردن با آنها تا حدودي دشوار است. اما اگر بتوان در فعاليتهاي مورد علاقه ايشان مانند كوهنوردي، ورزش و ديگر فعاليتها مشاركت كرد، زمينه هاي ارزشمندي براي ارتباط فراهم خواهد شد.
2. گفتگوهاي غيرانتقادي
چنانچه زمينه هاي گفتگو فراهم گشت، نبايستي با مچ گيريهاي نابجا، نصيحتهاي انتقادي و... اين گفتگو و ارتباط را وارد مرحله اي سرد نمود. كمي شكيبايي و زمان شناسي مي تواند كمك مؤثري در ارتباطهاي بعدي و پندآموزي غيرمستقيم باشد.
3. نگاه مثبت:
نوجوان اگر چه گاه مرتكب اشتباهاتي بزرگ مي شود اما بي ترديد گفتار و كردار وي هميشه منفي نيست، بلكه داراي جنبه هاي مثبتي نيز هست كه با تاكيد برآنها ضمن تشويق و عمق بخشي به جنبه هاي مثبت، ارتباطي صميمانه پديدار خواهد شد و اين آغاز راه تكامل است.
4. پاسخ هاي مناسب:
يكي از علتهاي گريز نوجوانان از ارتباط با بزرگسالان، طولاني شدن گفتگوها است. از اينرو بهتر است در پاسخ به خواست يا پرسش آنان زمان به خوبي در نظر گرفته شود و پاسخها از حد نياز فراتر نرود.
5. پرهيز از تكرار نسنجيده
نوجوان ممكن است بارها شاهد تكرار يك مطلب يا پند باشد، توجه داشته باشيم كه تكرار يك مسئله هميشه سودمند نيست بويژه زماني كه حالت روزمره به خود بگيرد.
6. پرسش هاي راهنما
پيش از واكنش در برابر درخواست يا رفتار نوجوان، لازم است در اطراف اين واكنش مقداري تفكر كرد. نوجوان گاهي به خاطر بي تجربگي دست به كارهاي ناممكن و نادرست مي زند، در اين مواقع مناسب است به جاي توصيه هاي مستقيم، او را با پرسشهاي خويش متوجه اشتباهش كنيم.
7. نحوه بيان
نوجوانان به دقت نحوه بيان بزرگسالان را مورد توجه قرار مي دهند و بر اساس آن به قضاوت و واكنش مي پردازند. حالت چهره، نوع گويش، چگونگي پردازش عبارتها و... از اين نمونه مي باشد كه به نوبه خود مي توانند نقش عمده اي را در ارتباط برعهده گيرند.
8. پالايش گفتار از احساس
نوجوان به دليل تجربه ناكافي و غلبه احساسات گاه در بيان منظور خود با مشكل مواجه مي شود و مطالب خود را با لحني غيرمناسب و احساسي بيان مي كند. در اين مورد پالايش گفتار او از احساسات و نحوه بيانش، ما را به راحتي به مقصود او خواهد رساند.
9. نيازشناسي
يكي از بهترين راههاي ارتباط با نوجوانان گفتگو درباره نيازهاي آنان است. البته بايد توجه داشت نوجوانان با يكديگر تفاوتهاي بسيار دارند و همين مسئله بر روي نيازهاي آنان نيز تاثير مي گذارد.
پي نوشت:
1) تحف العقول، ابن شعبه حراني، تحقيق علي اكبر غفاري، ص 483.
2) مسائل نوجوانان و جوانان، ص 72؛ همچنين ژ، كراز، بيماريهاي رواني، ترجمه م. منصور و پ. دادستان، تهران، موسسه مشيري.
3) همان، ص 75، با تصرف؛ همچنين، شاملو، سعيد، آسيب شناسي رواني، تهران، انتشارات رشد، 1368.
4) بحارالانوار، ج 21، ص 211، الوفاء، بيروت.
5) جهت كسب اطلاع بيشتر، نك: كليدهاي رفتار با نوجوانان، فونتل دان، ترجمه مسعود حاجي زاده، تهران، صابرين، 1378.
منبع: سایت ذی طوی