اسباب رزق و روزی خدا در ازدواج جوانان

خدای متعال از چه راه و چه سبب عادی، رزق و روزی کسی که می‌خواهد ازدواج ‌کند را فراهم می‌نماید؟
پاسخ سؤال:
قبل از پاسخ به این سؤال، نباید از این نکته غفلت کرد که خدای متعال نه تنها روزی‌رسان تمام انسان‌ها بلکه همه موجودات نیز می‌باشد و هیچ جنبنده‌ای در جهان هستی نیست، مگر اینکه خداوند روزی او را می‌رساند؛ همچنان که قرآن دراین‌باره می‌فرماید: «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلاّ عَلَی اللّهِ رِزْقُها؛ هیچ جنبنده‌ای بر روی زمین نیست، مگر اینکه روزی آن‌ها بر خداوند است.»[هود/6] و می‌فرماید: «إِنَّ اللّهَ هُوَ الرَّزّاقُ؛ همانا روزی‌ خداوند است.»[ذاریات/58]
البته باید توجه داشت که این‌گونه نیست که انسان بنشیند و بگوید: خداوند روزی‌رسان است، بلکه شرط روزی، سعی و تلاش است. خداوند می‌فرماید: «وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى؛ و اینکه بهره‌ای برای انسان جز سعی و تلاش او نیست.»[نجم/39]
از سویی دیگر، رزق و روزی خدای متعال برای بندگانش، از طریق اسباب عادی انجام می‌شود؛ همچنان‌ که امام صادق (علیه‌السلام) دراین‌باره فرموده است: «أَبَى اللَّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَابِ ...؛ خداوند نمى‌‏پسندد كه چيزها را جارى و برقرار گرداند، مگر به‌وسيله اسبابش.»[۱] 
بی‌شک، یکی از دغدغه‌های افراد مجرد در هنگام ازدواج و تشکیل خانواده، ترس و نگرانی از فقر و مخارج سنگین عائله‌مندی است که چگونه می‌تواند ‌به‌تنهایی در مقابل این بار سنگین قد علم کند و آن را به دوش بکشد.
امّا به‌طور مسلم، امدادهای الهی و نیروهای معنوی به کمک افرادی می آید که برای انجام‌وظیفه انسانی و حفظ پاکی خود اقدام به ازدواج می کنند. ازاین‌رو هر فرد با ایمان می‌تواند به این وعده الهی دلگرم باشد که خداوند، روزی او و خانواده اش را از جایی که گمانش را نمی‌دهد، می‌رساند: «یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ؛ او را از جایی که گمان ندارد، روزی می‌دهد.»[طلاق/3] همچنان که در روایتی پیغمبر گرامی آمده است: «مَنْ تَرَکَ التَّزْوِیجَ مَخَافَةَ الْعَیْلَةِ فَقَدْ أَسَاءَ ظَنَّهُ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ «إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ؛کسی که ازدواج را از ترس فقر و مخارج عائله‌مندی ترک کند، گمان بد به خدا برده است؛ چرا که خداوند متعال می‌فرماید: اگر آن‌ها فقیر باشند، خداوند آن‌ها را از فضل خود بی نیاز می‌سازد.»[2]
به عنوان نمونه؛ یکی از مواردی که قبل از ازدواج، خود فرد تصورش را هم نمی‌کند، آن است که بعد از ازدواج، در خود او و اطرافیانش حالتی به وجود می‌­آید که باعث جلب روزی بیشتر می‌­شود؛ مثلاً
- موجب انگیزه در خود فرد برای کار و تلاش بیشتر و راضی شدن به هر شغلی و به‌راحتی رها نکردن آن
- موجب انگیزه در خانواده برای کمک‌رسانی به زندگی جوان
- موجب انگیزه در اطرافیان برای کمک‌های مالی و ... به کسی که می‌خواهد ازدواج کند
به طبع، در بیشتر موارد، افراد مجردی که مسئولیت چندانی نسبت به اداره زندگی ندارند، تلاش کمتری برای به‌دست آوردن روزی، نسبت به اشخاص متأهل، به‌ عمل‌ آورده و دقت عمل لازم را نیز در برنامه‌ریزی مناسب برای بهینه‌سازی استفاده از آن ندارند. از طرفی همان‌طور که اشاره شد، اطرافیان؛ ازجمله و مهم‌تر از همه، خانواده زوجین نیز تمایل بیشتری به کمک در پیشرفت مالی افراد متأهل دارند (از راه پرداخت وام، در اختیار قرار دادن وسایل کار و زندگی و ... حتی مسکن)، درحالی‌که چنین احساسی را نسبت به افراد مجرد، کمتر می‌بینیم.
پس، اگر کسی بدون برنامه‌ریزی قبلی، ازدواج کند و تصمیم بگیرد که بدون توقع بر اساس امکانات موجود برای تشکیل زندگی اقدام کند، در این صورت علاوه بر خود او، خانواده و اطرافیانش هم به فکر کمک برای تأمین شغل، وسایل و اثاثیه زندگی و منزل وی می‌افتند. لذا اول برای اسکان موقت او فکری می‌کنند و بعد، همگی برای کمک دادن، دست‌به‌کار می‌شوند و به یاری تازه‌داماد و عروس شتاب می‌‌‌کنند و به‌تدریج در طول زمان، شغل، مسکن و امکانات زندگی زوجین فراهم می‌شود.
دراین‌صورت، ممکن است که تا زمان اتمام تحصیل زوجین، هرکدام در منزل پدری خود باشند و شب‌ها در منزل یکی از والدین به سر ببرند یا اینکه والدین یکی از زوجین منزل خود را با مصالح ساختمانی آماده تغییر کاربری دهد و یک اتاق را برای اسکان موقت زوجین تا زمان استقلال آماده کند و آن‌ها  به تحصیل خود ادامه دهند و پسر سعی کند در کنار تحصیل به‌کاری مشغول شود تا بتواند برای مسکن مستقل و وسایل زندگی پولی پس‌انداز کند تا کم‌کم برای استقلال آماده شوند.
حُسن این نوع ازدواج، آن است که زوجین در کنار والدین خود هستند و می‌توانند آموزش‌های لازم برای زندگی مشترک را نیز فراگیرند.
گرچه امروزه مسئله ازدواج آن‌قدر با آداب‌ورسوم غلط و حتی خرافات آمیخته‌شده که به‌صورت یک جاده صعب‌العبور یا غیرقابل‌عبور برای جوانان درآمده‌است، امّا می‌بایست مردم جامعه تا می‌توانند هزینه‌های ازدواج را سبک و آسان بگیرند تا مانعی بر سر راه ازدواج جوانان پیدا نشود؛ همچنان‌ که مهریه‌های سنگین غالباً سنگ راه ازدواج افراد کم‌درآمد می‌گردد. در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌خوانیم: «شُوءْمُ الْمَرْأَةِ غُلاءُ مَهْرِهَا؛ زن بدقدم زنی است که مهرش سنگین باشد.»[3]
و باز در حدیث دیگری که در ذیل حدیث فوق واردشده، می‌خوانیم: «مِنْ شُوءْمِهَا شِدَّةُ مَئُونَتِهَا؛ یکی از نشانه‌های شوم بودن زن آن است که هزینه زندگی (یا هزینه ازدواجش) سنگین باشد.»[4]
همان‌طور که در روایات فوق اشاره شد که علت شوم و بدقدم بودن برخی زنان، اسراف و عدم تقدیر معیشت و عدم قناعت می‌باشد، می‌توان این نتیجه را گرفت که مسلماً چنین افرادی برای خانواده، نه تنها روزی و برکت به همراه نخواهد داشت، بلکه فقر و ناداری را به ارث خواهند گذاشت.
همچنان که امیر المؤمنان علی (علیه‌السلام) در ضمن روایتی به این مطلب اشاره می‌فرماید: «تَرْکُ التَّقْدِیرِ فِی الْمَعِیشَةِ یُورِثُ الْفَقْرَ؛ اندازه‌گیری نکردن مخارج، فقر به بار می‌آورد.»[5]
و همچنین امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ؛ برای کسی که میانه‌روی کند، ضامن شده‌ام که فقیر نگردد.»[6]
لذا قناعت، ثروتی است که ‌تمام‌شدنی نیست[7] و اگر کسی پس از سعی و تلاش برای کسب روزی، به آنچه خداوند روزی او ساخته است، قانع باشد، هرگز احساس فقر و ناداری نخواهد کرد؛ همان‌گونه که امام باقر یا امام صادق (علیهماالسلام) می‌فرماید: «مَنْ قَنِعَ بِمَا رَزَقَهُ اللَّهُ فَهُوَ مِنْ أَغْنَی النَّاسِ؛ هر کس به آنچه خدا روزیِ او ساخته است، قناعت کند، از بی‌نیازترین مردم است.»[8]​
چه بسا یک سؤالی در اینجا مطرح شود که چرا افرادی که ازدواج کرده‌اند، بعد از تأهل نیز، در فقر مالی به سر می‌برند؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت: تفاوت زندگی و ثروت انسان‌ها باهم، از اموری است که خداوند حکیم، از همان ابتدای خلقت برای بندگانش مقدر نموده و آن را وسیله آزمایشی برای آنها قرار داده است. بر این اساس، علت توصیه پیشوایان دینی(علیهم‌السلام) به ازدواج، افزایش روزی تا حد برابر شدن ثروت تمام افراد نیست، بلکه این نهاد مقدس، فواید بسیاری را به دنبال دارد و به همین دلیل سفارش شده که نباید به دلیل ترس از فقر، از آن فرار کنی. همچنان که فرار از جنگ، به ‌خاطر ترس از مرگ، مجاز نبوده و خداوند می‌­فرماید که چنین فراری، شما را از مردن و کشته ­شدن نجات نخواهد داد[احزاب/16]، فرار از ازدواج نیز به دلیل ترس از فقر، در آموزه‌های اسلام صحیح نبوده و می‌توان گفت؛ بیانات پیشوایان دینی ناظر به این موضوع است که ازدواج که یکی از نهادهای مطلوب اسلام است را نباید دلیلی برای افتادن در چاه فقر و فلاکت تلقی نمود، بلکه چه‌بسا ازدواج موجب زیادی رزق و روزی نیز شود، به‌ویژه اگر با تلاش و دعا و عمل به سایر دستورات اسلامی همراه باشد.
​البته باید توجه داشت که اسلام بیان نکرده است که انسان‌های متأهل هیچ‌گاه فقیر نخواهند شد، همان‌گونه که تضمینی نداده که افراد شرکت‌­کننده در جنگ‌ها هیچ‌گاه کشته نخواهند شد و یا نخواهند مرد! امّا دیدگاه اسلام این است که انسان‌های باایمان نباید از دشواری­ها بهراسند و ترس از مرگ یا فقر، مانع شرکت آنان در جهاد و یا انجام امر ازدواج شود، هرچند ممکن است که واقعاً نیز مرگ و فقر در انتظار برخی از آن‌ها باشد. 
به همین دلیل، می‌بینیم که در زمان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز متأهلان فقیری وجود داشتند که نیاز به کمک دیگران بودند، امّا هیچ‌گاه توصیه پیغمبر گرامی در ارتباط با ازدواج، موردنقد واقع نشد.
----------------------------------------------
پی‌نوشت:
[۱]. حدیث به‌صورت کامل«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ أَبَى اللَّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَابِ فَجَعَلَ لِكُلِّ سَبَبٍ شَرْحاً وَ جَعَلَ لِكُلِّ شَرْحٍ عِلْماً وَ جَعَلَ لِكُلِّ عِلْمٍ بَاباً نَاطِقاً عَرَفَهُ مَنْ عَرَفَهُ وَ جَهِلَهُ مَنْ جَهِلَهُ ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ نَحْن؛ خدا ابا داشته و نمى‏‌پسندد كه چيزها را جارى و برقرار گرداند، مگر بوسيله اسباب و دست‌آويزها. پس براى هر چيزى، سببى قرار داد و براى هر سببى، شرح و بيان و آشكار ساختنى و براى هر شرح و بيانى، مفتاح و كليدى و براى هر مفتاحى، علم و دانشى و براى هر علمى، باب گويائى. هر كه آن باب‌گويا را بشناسد، خدا را شناخته و كسى كه آن را انكار كرده و نپذيرد، خدا را انكار نموده. آن باب گويا رسول خدا (صلّى‌اللَّه‌عليه‌وآله) و ما (آل‌محمّد،‌صلوات‌اللَّه‌عليهم) هستيم.»[بنادر‌البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحارالانوار، ترجمه ‏فارسى، ص۲۸۴]
[2]. من لایحضره الفقیه، ج‏۳، ص‏۳۸۵، ح۴۳۵۴
[3]. وسائل الشیعه، ج15، ص10
[4]. همان،ص11
[5]. بحارالانوار، ج68، ص347
[6]. همان، ص346
[7]. همان، ج74، ص239
[8]. الكافي، ج2، ص139
لینک گفتگو در انجمن: از چه راهی رزق و روزی فرد ازدواج کرده تامین می‌شود؟