چکیده: یکی از شرایط لازم برای استجابت دعا که از سیره اولیای الهی و ادعیه مأثوره از معصومان (علیهم السلام) می‌توان دریافت، لزوم قرار گرفتن انسان در حالت خوف و رجا، ترس و امید است.
یکی از شرایط لازم برای استجابت دعا که از سیره اولیای الهی و ادعیه مأثوره از معصومان (علیهم السلام) می‌توان دریافت، لزوم قرار گرفتن انسان در حالت خوف و رجا، ترس و امید است. یعنی انسان از سویی به گناهان خود نگریسته و زبانش بسته شده و حالت اندوه به او دست می‌دهد؛ از سوی دیگر به رحمت واسعه الهی توجه نموده و به آینده خویش امیدوار می‌شود.
چنان‌که حضرت زهرا (علیها السلام) در دعای پس از نماز عصر می‌فرمایند: «...أَسْلَمْتُ نَفْسِي إِلَيْكَ بِمَا جَنَيْتُ عَلَيْهَا فَرَقاً مِنْكَ وَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ أَنْتَ الْكَرِيمُ الَّذِي لَا يَقْطَعُ الرَّجَاءَ وَ لَا يَخِيبُ الدُّعَاء...[1] (الهی) به خاطر جنایتی که بر نفس خویش کردم، از روی ترس و هراس از تو و طمع به تو، آن را به تو تسلیم نمودم و تویی خدای بزرگواری که امید را قطع نمی‌کنی و دعا را بی پاسخ نمی‌گذاری».
همچنین در مناجات آن حضرت، پس از نماز مغرب آمده است: «... أَنَا مُحْتَاجٌ إِلَى رِضْوَانِكَ وَ فَقِيرٌ إِلَى غُفْرَانِكَ أَسْأَلُكَ وَ لَا آيِسٌ مِنْ رَحْمَتِكَ وَ أَدْعُوكَ وَ أَنَا غَيْرُ مُحْتَرِزٍ مِنْ سَخَطِكَ...[2] من نیازمند رضای تو و محتاج بخشش تو هستم؛ از تو می‌خواهم، در حالی که از رحمتت مأیوس نیستم؛ و تو را می‌خوانم، در حالی که از خشمت بیمناکم».
البته خوف و رجا درباره اولیای الهی معنای دیگری می‌یابد: آنان گاه به صفات و اسمای جلال الهی توجه می‌کنند و آن قدر در عظمت الهی غرق می‌شوند که خود را در نهایت حقارت می‌بینند و مرعوب قدرت الهی شده، ترس و خشیت الهی سراسر وجود آن‌ها را فراهم می‌گیرد. در این حالت که در اصطلاح به آن «قبض» گفته می‌شود، زبان بسته شده و فرد احساس می‌کند که دلش گرفته است.
ولی گاه به صفات و اسمای جمال الهی توجه کرده، محو تماشای معبود می‌شود و حالت انبساط پیدا می‌کند؛ چنان که دوست دارد با خدا سخن بگوید و چون رحمت خدا بر غضب او پیشی گرفته است و توجه او به صفات جمال بیشتر است، با امیدی وافر به دعا و مناجات با پروردگار خویش روی می‌آورد.[3]
برای مطالعه بیشتر ر.ک دانشنامه فاطمی (سلام الله علیها)، ج3، زیر نظر علی اکبر رشاد
................................
پی‌نوشت:
[1]. ابن طاووس، على بن موسى، فلاح السائل و نجاح المسائل، ص204، بوستان كتاب، قم، 1406 ق.
[2]. همان، ص239.
[3]. دانشنامه فاطمی (سلام الله علیها)، ج3،ص99-100، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.