چکیده: انتخابات سالم و اخلاقی در التزام به قوانین انتخابات است چه اینکه انتخابات شایسته باید بیشترین رابطه ممکن بین انتخابکنندگان و انتخاب شوندگان را برقرار نماید تا مردم نسبت به حاکمیت بر سرنوشت خویش امیدوار بشوند.
با نزدیک شدن به انتخابات مهم مجلس شوری اسلامی و مجلس خبرگان رهبری در جمعه پیش رو شایسته است تبیین شود که انتخابات سالم و اخلاقی در گرو التزام و پایبندی به قوانین انتخابات است چه اینکه انتخابات شایسته باید بهصورتی برگزار شود تا بیشترین رابطه ممکن بین انتخابکنندگان و انتخاب شوندگان برقرار باشد، که بتوان نسبت به حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش امیدوار بود. کرسیهای نمایندگی و مناصب حاکمیتی به همراه داوطلبان تصاحب آنها و آراء مردم عوامل اصلی مورد توجه هر انتخابات هستند و کیفیت بهکارگیری هر یک از این عوامل در نتیجه و شایستگی انتخابات نقش موثری دارد. از ابتدای تحقق حکومتهای مردمسالار روشهای گوناگون برای انتخابات و اخذ رأی بهکار گرفتهشده است، اما بهترین روش آن است که بتوان از سادهترین راه به اخلاق و عدالت انتخاباتی راه یافت و در این میان نقش قوانین خوب برای شایستگی انتخابات بر کسی پوشیده نیست که در کشورهای مختلف و نظامهای انتخاباتی قوانین متفاوتی وجود دارد که در جای خود قابلمطالعه است.
در جمهوری اسلامی ایران نیز قوانین کارآمد و متعددی برای انجام انتخابات اخلاقی و عادلانه وجود دارد که در دو سطح میتوان به تبیین آن پرداخت:
الف- قوانین یا همان اصول مربوط به انتخابات در قانون اساسی: در قانون اساسی جمهوری اسلامی بالغ بر دوازده اصل به موضوع انتخابات مختلف، پرداخته که به چند مورد از این اصول اشاره میشود. برای مثال در اصل شصت و دوم قانون اساسی در مورد انتخابات مجلس شورای اسلامی آمده است: «مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که بهطور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب میشوند تشکیل میگردد. شرایط انتخابکنندگان و انتخاب شوندگان و کیفیت انتخابات را قانون معین میکند».
هم چنان که میبینید قانون اساسی شیوه رأی مخفی (در مقابل علنی) را پذیرفته و این میتواند در شایستگی و سلامت انتخابات نقش مؤثری داشته باشد. بهطور کلی امروزه همه پذیرفتهاند که آشکار بودن محتوای رأی، به آزادی انتخابات لطمه وارد میکند، زیرا در صورت علنی بودن رأی، ممکن است رأیدهنده در معرض فشار قدرت دولت یا صاحبان نفوذ سیاسی و اجتماعی و حتی درخطر مقابله و انتقامجویی مخالفان سیاسی قرار گیرد.
اصل شصت و سوم قانون اساسی نیز مقرر میدارد: «دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهار سال است. انتخابات هر دوره باید پیش از پایان دوره قبل برگزار شود بهطوری که کشور در هیچ زمانی بدون مجلس باقی نماند» که این اصل نیز بهنوبه خود با ایجاد زمان مشخص میتواند جلوی سوءاستفاده احتمالی را بگیرد و یا اصل نود و نه که نظارت بر انتخاباتهای مختلف را بر عهده شورای محترم نگهبان گذاشته و اصول دیگری که در این زمینه وجود دارد، مانند اصول شماره 6، 58، 62، 63، 64، 68، 99، 100، 114، 117، 119، 121.
ب- انتخابات سالم و اخلاقی در قوانینی عادی: همانطور که در اصل شصت و دوم قانون اساسی ملاحظه کردید بیان شرایط انتخابات کنندگان و انتخاب شوندگان و کیفیت انتخاب مجلس به قوانین عادی واگذارشده و این شأن قانون اساسی است که جزئیات را بیان نمیکند و این رویه در مورد سایر انتخابات نیز رعایت شده است، لذا ما برای آگاهی کامل از جزئیات، کیفیت و شرایط اجرائی هر انتخابات باید به قوانین عادی راجع به آن انتخابات، رجوع کنیم. ولی چون در این نوشتار مجال پرداختن به قوانین همه انتخاباتها نیست فقط برخی را ذکر میکنیم: مثلاً ماده 57 قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مقرر میدارد فعالیت تبلیغاتی از طریق و سائل عمومی و دولتی ممنوع است. و در مواد 62 و 63 آمده است، تبلیغ علیه داوطلبان دیگر نمایندگی ممنوع است، نیز ماده یازده قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات مجلس مقرر میدارد: نظر شورای نگهبان در مورد ابطال یا توقف انتخابات قطعی است و لازم الاجراء و هیچ مقامی یا مرجعی دیگر حق ابطال یا متوقف کردن انتخابات را ندارد ... .
برای مطالعه بیشتر میتوانید به منابع ذیل مراجعه فر مائید:
1. حقوق اسلامی جمهوری اسلامی ایران، هاشمی، سید محمد، انتشارات دادگستر، چاپ سوم، ج 2، ص 117 و 118.
2. بایستههای حقوقی اساسی، قاضی شریعت پناهی، انتشارات میزان، 1394 شمسی، گفتار انتخابات قسمت اول.