چکیده: خوشحالی خدا به معنای رضای خدا از بنده است و ناراحتی خدا بمعنای خشم خدا نسبت به بنده و این الفاظ و عناوین در مورد خداوند استعمال مجازی دارد نه حقیقی.
ما انسان‌ها قلبی داريم و قلب ما حالاتی دارد؛ گاه خشم می‌گيريم، گاه خوشنود می‌شویم، گاهی عشق می‌ورزيم، گاهی متنفر می‌شويم، و در هر حالی يك فعل خاص از ما سر می‌زند؛ گاهی رفتار محبت‌آميز داريم، گاه خشم‌آلود. صفات ما از حالات نفسانی ما حكايت می‌كند و از طرفی همين صفات را به خداوند نسبت می‌دهيم و همين سبب می‌شود كه فكر كنيم خداوند نيز نعوذ بالله چنين حالاتی دارد و در ذات او تغيير و تحول رخ می‌دهد، حال آن كه چنين نيست. چون می‌دانيم او جسم نیست که تغيير و تحول داشته باشد و از حالتی به حالت دیگر تغییر کند، تغییر و تحوّل و حالت به حالت شدن مربوط به موجودات مادّی است با توجّه به اینکه خداوند مادّی نبوده و حالات نفسانی انسان را ندارد، لذا تغییر حالت نیز نخواهد داشت.[1]
عدم توجّه به این نکته که خداوند دارای نفس نبوده و جسم ندارد؛ باعث به وجود آمدن شبهات متعدّدی می‌گردد، چنانکه برخی این شبهه را مطرح کرده‌اند که «اگر رفتار ما باعث تغییر رفتار خدا می‌شود، آیا این به این معنی نیست که ما روی رفتار خدا کنترل داریم و می‌توانیم برای آینده او تصمیم بگیریم و با رفتار خود رفتار او را نیز تحت تاثیر قرار دهیم؟ به چنین آفریننده‌ای که رفتارش وابسته ماست آیا می‌توان گفت خدا؟».[2]
در پاسخ به این شبهه عرض می‌شود؛ همان‌طور که عرض شد، خداوند متعال نه مثل انسان «جسم» دارد تا تغییر حالت پیدا کند و نه دارای «نفس» است که از حالتی به حالت دیگر درآید، حال سوال این است که اگر خداوند تغییر حالت پیدا نمی‌کند، پس اين صفات در خداوند به چه معناست؟ امام باقر(علیه‌السلام) در روایتی به این شبهه پاسخ داده‌اند؛ از امام باقر(علیه‌السلام) در تفسیر و معنای آیهی: «وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبي فَقَدْ هَوی [طه/81] و هر كس خشم من بر او فرود آيد قطعا در [ورطه] هلاكت افتاده است» سؤال شد، که غضب خدا به چه گونه است؟ امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: غضب خداوند همان کیفری است که به خطاکاران و منحرفان روا می‌دارد.[3]
طبق آیات قرآن کریم؛ قیامت، ظرفِ ظهور اعمال انسان است؛ یعنی حقیقت ملکوتی خودِ عمل در قیامت مجسم می‌شود: «يَومَ تَجِدُ كُلُّ نَفس مّا عَمِلَت مِن خَير مُحضَرًا [آل عمران/30] روزى كه هر كس كارهاى نيك و كارهاى بد خود را در برابر خود حاضر بيند». اینکه امام(علیه‌السلام) در روایت شریف فرمود غضب خداوند همان کیفری است که به خطاکاران روا می‌دارد، بدین معناست که هر کسی جزای عمل خودش را خواهد دید. مال یتیم خوردن مساوی با خوردن آتش است، چنانکه سوزن در چشم فرو کردن مساوی با کور شدن می‌باشد. پس غضب خداوند یعنی کیفر اعمال گناه‌کاران. نتیجه تکوینی عمل نکردن به دستوارت الهی آتش جهنم است. خداوند با این وعده‌ها و تذکّرهای پی در پی قصد دارد این حقیقت را بیان کند که در صورت عمل نکردن به دستورات الهی، عذاب الهی گریبان‌گیر شما خواهد شد؛ مثل اینکه طبیب مکرّر می‌گوید: در صورت عمل نکردن به نسخه پزشک، انسان از پای در می‌آید.[4]
حاصل سخن اینکه: عناوین و اوصافی که در بشر بکار برده می‌شود مانند خوشحالی، غم، ناراحتی، شادی، لذت، درد و غیره وقتی در مورد خداوند متعال استعمال می‌شوند، معنای حقیقی کلمه را ندارد و چون ما در ذات خدا کلمات و حروف خاص و ویژه‌ای نداریم تا آن اوصاف و حقایق را بیان کنیم از روی ناچاری با چنین کلماتی به آن حقایق اشاره می‌کنیم و الّا خداوند متعال هیچ‌گونه تغییر و تبدیل و دگرگونی ندارد، چون مادّه نیست تا این عوارض ماده را بپذیرد. خوشحالی خدا به معنای رضای خدا از بنده است؛ و ناراحتی خدا به معنای خشم خدا نسبت به بنده است و این الفاظ و عناوین در مورد خداوند استعمال مجازی دارد نه حقیقی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1]. ر.ك: حلی، كشف المراد، موسسه نشر اسلامي، ص 294
[2]. منبع
[3]. توحید صدوق 168؛ ارشاد مفید 163؛ الفصول المهمة 214.
[4]. برگرفته از: ترجمه المیزان،علامه طباطبایی ج 6 ص 540 – 536