چکیده: بحث ضرورت وجود امام و حجت الهی یکی از مسائل مهم در اعتقادات اسلامی است که امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السلام) با توجه به ظرفیت و کشش فکری افراد و با در نظر گرفتن سیر طبیعی و خارجی وقایعی که در آینده پیش خواهد آمد به این مسئله می‌پردازد و ضرورت وجود امام در تمامی احوال را بیان می‌کنند.
یکی از مسائل مهم اعتقادی بحث ضرورت وجود امام و حجت الهی در هر دوره و زمانی است. این نوشتار با مراجعه به کلام امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) به بررسی این مطلب می‌پردازد.
حضرت مسئله وجود حجت الهی را با زمینه‌سازی حساب‌شده و منسجمی مطرح می‌کند. با مراجعه احادیث امام روشن می‌شود که این کار به صورت تصادفی انجام نشده است و امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) با توجه به ظرفیت و کشش فکری افراد و با در نظر گرفتن سیر طبیعی و خارجی وقایعی که در آینده پیش خواهد آمد به این مسئله می‌پردازد.
ضرورت وجود امام
آن حضرت با صراحت به ضرورت وجود حجت الهی در روی زمین و بلکه کل نظام عالم هستی اشاره می‌کند و می‌فرماید: «هرگز زمین از حجت الهی که با دلیل و برهان برای حاکمیت بخشیدن به احکام و ارزش‌های دینی قیام نماید، خالی نخواهد بود. حجت خداوند عالم یا به صورت شناخته‌شده و آشکار در میان مردم زندگی می‌کند و یا در اثر فراهم نبودن شرایط مناسب به طور پنهان و ناشناخته به سر می‌برد».[1]
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در روایت دیگری پس از اشاره به ضرورت وجود امام معصوم(علیهم‌السلام) در روی زمین و تبیین مسئولیت‌های او می‌فرمایند: «حجت خدا گاهی به‌صورت علنی به طوری که همه او را می‌شناسند در میان مردم حضور دارد. اما به دلیل فراهم نبودن شرایط، زمام امور را در دست ندارد؛ گاهی نیز به دلایلی به اراده خدای متعال از دیده مردم پنهان می‌شود. در چنین مواقعی آنان در انتظار به سر می‌برند».[2]
توجه به این نکته ضروری است که در دوران غیبت، گرچه جسم امام(علیه‌السلام) به علت وجود خطرات و یا مصالحی دیگر از دید مردم نهان است، ولی دانش او بر مردم مخفی نیست و همه از آن اطلاع دارند. آداب، احکام و تعالیم او در قلب و جان انسان‌های مؤمن، استوار و پابرجاست و مردم بر اساس تعالیم و رهنمودهای او زندگی می‌کنند.
معرفی صریح امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)
اميرالمؤمنين(علیه‌السلام) همچنین ضمن معرفی آخرین حجت الهی اصل مسئله غیبت آن حضرت را هم بیان می‌کند. «اصبغ بن نباته» یکی از یاران حضرت نقل می‌کند: «روزی من حضور امیرالمؤمنین علی‌بن ابی طالب(علیه‌السلام) رسیدم؛ آن حضرت غرق در اندیشه به زمین خیره شده بود؛ عرض کردم: "یا امیرالمؤمنین چه اتفاقی افتاده است که این‌گونه به زمین خیره شده‌ای؟ آیا میل و رغبت شما به دنیا باعث شده است که چنین حالتی داشته باشی؟" آن حضرت در پاسخ فرمود: نه به خدا سوگند نه به زمین میل دارم و نه هیچ روزی دنیا را دوست داشته‌ام، اما درباره‌ی فرزندی که بعدها از نسل من به دنیا خواهد آمد فکر می‌کردم. او یازدهمین فرزند من است. او مهدیِ اهل‌بیت است که زمین را پس از پر شدن از ظلم، ستم و تباهی با عدل و داد پر خواهد ساخت. اما پیش از آن برای او یک دوره‌ی غیبت است که عده زیادی از مردم در این دوره از حق و صراط مستقیم منحرف می‌شوند و عده دیگری هم هدایت می‌گردند».[3]
در نتیجه: امیرالمومنین(علیه‌السلام) با توجه به ظرفیت و کشش فکری افراد و با در نظر گرفتن سیر طبیعی و خارجی وقایعی که در آینده پیش خواهد آمد به مسئله امامت می‌پردازد و ضرورت وجود امام در تمامی احوال را بیان می‌کنند. همچنین حضرت با توجه شرایط و ظرفیت افراد به معرفی صریح امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می‌پردازد.
______________________________
پی‌نوشت:
[۱]. «لا تخلو الأرض من قائم لله بحجة إما ظاهرا مشهورا و إما خائفا مغمورا لئلا تبطل حجج الله و بيناته». الغارات، ابراهيم بن محمد ثقفى كوفى، تحقيق جلال الدين حسينى ارموى، تهران، انجمن آثار ملى، 1353ش، ج1، ص153.
[2]. اصول کافی، کلینی، ترجمه سید جواد مصطفوی، كتاب فروشى علميه اسلاميه، 1369ش، ج2، ص139-138.
[3]. «أَتَيْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ ع فَوَجَدْتُهُ مُفَكِّراً يَنْكُتُ فِي الْأَرْضِ فَقُلْتُ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَا لِی أَرَاكَ مُفَكِّراً تَنْكُتُ فِي الْأَرْضِ أَرَغْبَةً فِيهَا قَالَ لَا وَ اللَّهِ مَا رَغِبْتُ فِيهَا وَ لَا فِی الدُّنْيَا يَوْماً قَطُّ وَ لَكِنِّي فَكَّرْتُ فِي مَوْلُودٍ يَكُونُ مِنْ ظَهْرِي الْحَادِيَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِی هُوَ الْمَهْدِيُّ يَمْلَؤُهَا عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً تَكُونُ لَهُ حَيْرَةٌ وَ غَيْبَةٌ يَضِلُّ فِيهَا أَقْوَامٌ وَ يَهْتَدِی فِيهَا آخَرُونَ». بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۵۱، ص118.