چکیده:عالمان بزرگ اهل سنت به این مسئله اعتراف و اقرار دارند که ابوبکر بر پیکر مطهر حضرت فاطمه(علیهاالسلام) نماز نخوانده است. و اعتقاد به نماز گزاردن ابوبکر را نامقبول و بعید می‌شمارند.
برخی از اهل سنت به روایتی جعلی از عامر شعبی استناد می‌کنند که ابوبکر بر بدن مطهر حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) نماز گزارده است که ما در این پست، به تفصیل دلایل و شواهد جعلی بودن این روایت را بیان نمودیم. اکنون در این مقاله، در صدد بیان اعترافات بزرگان اهل سنت به نماز خواندن خود امیرالمومنین(علیه‌السلام) بر بدن مطهر حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) برآمدیم و سخنان علمای اهل سنت را به ترتيب وفات‌شان نقل می‌كنيم كه تصريح نموده‌اند، که مراسم تکفین و تدفین و نمازگزاردن بر پيكر مطهر صديقه طاهره(سلام‌الله‌علیها) توسط اميرالمومنین(عليه‌السلام) و شبانه برگزار شد و ابوبکر از آن خبر نداشت.
از علمای اهل سنت که به این موضوع اعتراف نموده‌اند به موارد زیر اشاره میشود:
1. عجلی كوفی(م261هـ):
او در كتاب «معرفة الثقات» مینويسد: «فاطمه دختر سيد ما حضرت محمد رسول خدا(صلیاللهعليهوآله).... علی بن ابیطالب[عليه‌السلام] ايشان را شبانه دفن كرد و غسل داد و بر ايشان نماز خواند».[1]
2. سليمان الجمل(م318هـ):
وی نيز در كتاب «حاشية الشيخ سليمان الجمل على شرح المنهج (لزكريا الأنصاری)» مینويسد: «فاطمه[سلام‌الله‌عليها] را علی[عليه‌السلام] و اسماء بنت عميس غسل دادند و علی[عليه‌السلام] بر ايشان نماز خواند. و گفته شده كه عمويش عباس بر وی نماز خواند. آن حضرت وصيت نمود كه شبانه دفن شود و علی[عليه‌السلام] به وصيت او عمل كرد».[2]
3. مسعودی(م346هـ):
مسعودی مینويسد: «غسل دادن حضرت فاطمه[سلام‌الله‌عليها] را اميرمؤمنان علی بن ابیطالب[عليه‌السلام] به عهده گرفت و شبانه در بقيع دفن نمود. قول ضعيفی گفته در غير بقيع دفن شده است. اما ابوبكر را با خبر نساخت».[3]
4. ابن حبان(م354هـ):
ابن حبان مینويسد: «علی[عليه‌السلام] فاطمه[سلام‌الله‌عليها] را شبانه به خاك سپرد و عمر و ابو بكر را آگاه نساخت».[4]
و در جای ديگر میگويد: «فاطمه دختر رسول خدا(صلیاللهعليهوآله).... بر ايشان علی[عليه‌السلام] نماز خواند و هيچ فردی را از مراسم تجهيز با خبر نساخت و شبانه او را دفن كرد».[5]
5. ابن عبد البر(م463هـ):
ابن عبد البر مینويسد: «فاطمه[سلام‌الله‌عليها] دختر رسول خدا(صلیاللهعليهوآله) نخستين فردی از ميان اهل بيت بود كه به آن حضرت ملحق شد و بر پيكر ايشان علی بن ابیطالب[عليه‌السلام] نماز خواند».[6]
6. ابن جوزی(م597هـ):
ابن جوزی مینويسد: «فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) شش ماه بعد از رسول خدا(صلیاللهعليهوآله) وفات يافت ... و ايشان را علی[عليه‌السلام] غسل داد و بر او نماز خواند. عمره گفته است: عباس بن عبد المطلب بر او نماز گزارد و شبانه دفن شد».[7]
ابن جوزی در كتاب ديگرش به صورت مسلم میگويد: «حضرت علی(عليه‌السلام) بر ايشان نماز خواند و طبق يك قول ضعيف، عباس و يا ابو بكر نماز خوانده است».[8]
7. ابن اثير جزری(م630هـ):
ابن اثير در كتاب «أسد الغابة فی معرفة الصحابه» مینويسد: «بدن حضرت زهرا [سلام‌الله‌عليها] نخستين نعشی است كه در اسلام پوشيده شد [يعنی در ميان تابوت گذاشته شد] پس از او زينب دختر جحش است. بر بدن حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) علی بن ابی طالب[عليه‌السلام] نماز خواند. و يك قول ضعيف گفته عباس بر ايشان نماز خوانده است. آن حضرت وصيت نمود تا شبانه دفن شود و علی(علیه‌السلام) اين وصيت را انجام داد».[9]
8. مزی(م742هـ):
مزی در كتاب «تهذيب الكمال» مینويسد: «فاطمه [سلام‌الله‌عليها] دختر رسول خدا(صلیاللهعليهوسلم) از دنيا رفت و نخستين فردی از ميان اهل بيت بود كه به آن حضرت ملحق شد و بر پيكر ايشان علی بن ابیطالب[عليه‌السلام] نماز خواند.[10]
9. نووی(م676هـ)
نووی مي‌نويسد: «فاطمه زهرا دختر رسول خدا(صلیاللهعليهوسلم)... كلبی گفته: ... علی[عليه‌السلام] و اسماء دختر عميس او را غسل دادند و علی[عليه‌السلام] بر او نماز خواند و يك قول ضعيف گفته عباس بر او نماز خواند و وصيت نمود كه شبانه دفن شود و علی[عليه‌السلام] وصيت حضرت را انجام داد».[11]
10 . ابن كثير(م774هـ):
ابن كثير بعد از اينكه تصريح می‌‌كند، اميرمؤمنان(عليه‌السلام) بر حضرت زهرا(سلام‌الله‌عليها) نماز خواند و يك قول هم گفته است كه ابوبكر نماز خواند، ولی اين قول را عجيب و غريب می‌‌داند.[12]
11. ابن حجر عسقلانی(م852هـ):
وی در رد اين مطلب كه اسماء بنت عميس فاطمه را غسل نداده، تحليلی دارد كه نشان می‌‌دهد ابو بكر بر پيكر حضرت زهرا(سلام الله عليها) نماز نخوانده است.
او می‌نویسد: «ثابت است كه ابو بكر طبق روايت صحيح كه از عايشه نقل شده، وفات فاطمه[سلام‌الله‌عليها] را نمیدانست، و آن روايت اين است كه علی[عليه‌السلام] فاطمه را شبانه به خاك سپرد و ابوبكر را آگاه نساخت؛ پس چگونه ممكن است كه همسر ابوبكر او را غسل داده باشد در حالی كه ابو بكر نمیدانست. ممكن است پاسخ داده شود به اين كه ابوبكر وفاتش را می‌‌دانست ولی گمان داشت كه علی او را در مراسم تجهيز دعوت می‌‌كند. و از طرف ديگر علی[عليه‌السلام] گمان داشت كه ابوبكر بدون دعوت حاضر میشود. پس در اين صورت حضور اسماء اشكالی ندارد. در كتاب «خلافيات» اين‌گونه جواب داده شده كه احتمال دارد ابو بكر وفات فاطمه را می‌‌دانست اما دوست داشت كه هدف علی(علیه‌السلام) را در كتمان اين امر رد نكند».[13]
12. بدرالدين عينی(م855هـ):
عينی در كتاب «عمدة القاری شرح صحيح البخاری» مینويسد: «علی[عليه‌السلام] ايشان را غسل داد و بر او نماز خواند و شبانه دفن شد. فضائل آن حضرت فراوان است و در شرافت ايشان همان بس كه او پاره وجود رسول خدا(صلیاللهعليهوآله) بود».[14]
13. ملا علی قاری(م1014هـ):
ملا علی هروی مینويسد: «در سال دوم هجري فاطمه[سلام الله عليها] با علی بن ابیطالب[عليه السلام] ازدواج نمود و علی[عليه السلام] بر او نماز خواند وشبانه به خاك سپرد».[15]
14. حلبی(م1044هـ):
ايشان مینويسد: «واقدی گفته است: در نزد ما ثابت است كه علی[عليه‌السلام] ايشان را شبانه دفن كردند و بر ايشان نماز خواند، عباس و فضل همراه آن حضرت بود و آنها هيچ فردی را با خبر نساختند».[16]
با این سخنانی که از عالمان بزرگ اهل سنت نقل شد، مشخص میشود که نزد آنها اعتقاد به نماز گزاردن ابوبکر بر پیکر مطهر حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) نا مقبول و نامعقول است.
___________________________
پی‌نوشت
[1]. «2348 فاطمة بنت سيدنا محمد رسول‌الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) ... و دفنها على بن أبی طالب رضی‌الله‌عنه ليلا وغسلها و صلّى عليها». عجلی، أبی الحسن أحمد بن عبد الله بن صالح(م261هـ)، معرفة الثقات من رجال أهل العلم والحديث ومن الضعفاء و ذكر مذاهبهم و أخبارهم، تحقيق: عبد العليم عبد العظيم البستوی، مدینه منوره، مكتبة چاپ اول ، 1405 – 1985م، ج2، ص458.
[2]. «و غسلها علی و أسماء بنت عميس و صلّى عليها و قيل عمّه العباس و أوصت أن تدفن ليلا ففعل بها ذلك». حاشية الجمل على شرح المنهج، أبی بكر محمد بن إبراهيم بن منذر نيسابوری(م318ه)، تحقيق : د . أبو حماد صغير أحمد بن محمد حنيف، ریاض، دار طيبة، چاپ اول، 1985م، ج2، ص197.
[3]. «و تولى غسلها أمير المؤمنين علي بن أبي طالب رضي الله عنه ودفنها ليلاً بالبقيع وقيل غيره، ولم يؤذن بها أبو بكر». مسعودی، أبو الحسن على بن حسين بن على(م346هـ)، التنبيه و الإشراف، دار النشر : طبق برنامه الجامع الكبير، ج1، ص106.
[4]. «فدفنها على ليلا ولم يؤذن به أبا بكر ولا عمر». تميمی بستی، محمد بن حبان بن أحمد ابوحاتم(م354 هـ)، الثقات، تحقيق: السيد شرف الدين أحمد، دار الفكر، چاپ أول، 1395هـ – 1975م، ج2، ص170.
[5]. «1092 فاطمة بنت رسول الله (صلیاللهعليهوسلم).... و صلى عليها على و لم يؤذن بها أحدا و دفنها ليلا». الثقات، پیشین، ج 3، ص334.
[6]. «و ماتت فاطمة رضی‌الله‌عنها بنت رسول الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) و كانت أول أهله لحوقا به و صلى عليها علی بن أبی طالب ...». ابن عبد البر نمری قرطبی مالكی، ابوعمر يوسف بن عبد الله بن عبد البر(م463هـ)، الاستيعاب فی معرفة الأصحاب، تحقيق: علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجيل، چاپ اول، 1412هـ، ج4، ص 1898.
[7]. «توفيت فاطمة الزهراء(عليها‌السلام) بعد رسول‌الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) بستة أشهر ... و غسلها علی(عليه‌السلام) و صلى عليها و قالت عمرة صلى عليها العباس بن عبد المطلب و دفنت ليلا». ابن جوزی حنبلی، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد(م597 هـ)، صفة الصفوة، تحقيق: محمود فاخوری و د.محمد رواس قلعه‌جی، بیروت، دارالمعرفة، بيروت، چاپ دوم، 1399هـ – 1979م، ج2، ص 14.
[8]. «و ماتت فاطمة بعد رسول الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) بستة أشهر ... و غسلها علی و صلى عليها و قيل صلى عليها العباس و قيل صلى عليها أبو بكر». ابن جوزی حنبلی، تلقيح فهوم أهل الأثر فی عيون التاريخ و السير، بیروت، شركة دار الأرقم بن أبی الأرقم، چاپ اول، 1997م. ج 1، ص 31.
[9]. «و هی أوّل من غُطِّی نعشها فی الإسلام، ثم بعده زينب بنت جحش. و صلى عليها علی بن أبی طالب. و قيل: صلى عليها العباس. و أوصت أن تدفن ليلاً، ففعل ذلك بها». ابن أثير جزری، عزالدين بن أثير أبی الحسن علی بن محمد(م630هـ)، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، تحقيق: عادل أحمد الرفاعی، بیروت، دار إحياء التراث العربیچاپ اول، 1417 هـ - 1996 م، ج7، ص 244.
[10]. «و ماتت فاطمة بنت رسول الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم) و كانت أول أهله لحوقا به، و صلى عليها علی بن أَبی‌طالب...». مزی، ابوالحجاج يوسف بن زكی عبدالرحمن(م742هـ)، تهذيب الكمال، تحقيق: د. بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1400هـ – 1980م، ج35، ص252.
[11]. «فاطمة الزهراء بنت رسول الله .... و قال الكلبی ... و غسلها علی و أسماء بنت عميس و صلى عليها علی و قيل العباس و أوصت أن تدفن ليلا ففعل ذلك بها». نووی شافعی، محيی الدين أبو زكريا يحيى بن شرف بن مر بن جمعة بن حزام(م676 هـ)، تهذيب الأسماء و اللغات، تحقيق: مكتب البحوث والدراسات، بیروت، دار الفكر چاپ اول، 1996م، ج2، ص 617.
[12]. «و صلى عليها علی و قيل أبو بكر و هو قول غريب». ابن كثير دمشقی، ابوالفداء إسماعيل بن عمر قرشی(م774هـ)، فصول من السيرة، دار النشر: طبق برنامه الجامع الكبير، ج1، ص 216.
[13]. «و قد ثَبَتَ أَنَّ أَبَا بَكْرٍ لم يَعْلَمْ بِوَفَاةِ فَاطِمَةَ لِمَا فی الصَّحِيحِ من حديث عَائِشَةَ "أَنَّ عَلِيًّا دَفَنَهَا لَيْلًا و لم يُعْلِمْ أَبَا بَكْرٍ" فَكَيْفَ يُمْكِنُ أَنْ تُغَسِّلَهَا زَوْجَتُهُ وَ لَا يَعْلَمُ هو وَ يُمْكِنُ أَنْ يُجَابَ بِأَنَّهُ عَلِمَ بِذَلِكَ وَ ظَنَّ أَنَّ عَلِيًّا سَيَدْعُوهُ لِحُضُورِ دَفْنِهَا وَ ظَنَّ عَلِيٌّ أَنَّهُ يَحْضُرُ من غَيْرِ اسْتِدْعَاءٍ منه فَهَذَا لَا بَأْسَ بِهِ وَ أَجَابَ في الْخِلَافِيَّاتِ بأنه (أنه) يَحْتَمِلُ أَنَّ أَبَا بَكْرٍ عَلِمَ بِذَلِكَ وَأَحَبَّ أَنْ لَا يَرُدَّ غَرَضَ عَلِيٍّ في كِتْمَانِهِ منه». عسقلانی شافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل(م852هـ)، تلخيص الحبير فی أحاديث الرافعی الكبير، تحقيق: سيد عبدالله هاشم يمانی مدنی، مدينة منوره، 1384هـ – 1964م، ج2، ص143.
[14]. «و غسلها علی رضی‌الله‌تعالی‌عنه، و صلى عليها و دفنت ليلاً، و فضائلها لا تحصى ، و كفى لها شرفاً كونها بضعة من رسول الله(صلى‌الله‌عليه‌وسلم)». عينی غيتابی حنفی، بدرالدين ابومحمد محمود بن أحمد(م855هـ)، عمدة القاری شرح صحيح البخاری، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ج3، ص174.
[15]. «تزوجها علی بن أبی طالب فی السنة الثانية من الهجرة فی شهر رمضان ... و غسلها علی و صلى عليها و دفنت ليلا». ملا علی قاری، نور الدين أبو الحسن علی بن سلطان محمد هروی(م1014هـ)، مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، تحقيق: جمال عيتانی، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اول،1422هـ - 2001م، ج1، ص174.
[16]. «و قال الواقدی و ثبت عندنا أن عليا كرم‌الله‌وجهه دفنها رضی‌‌الله‌تعالى‌عنها ليلا و صلى عليها و معه العباس و الفضل رضی‌الله‌تعالى‌عنهم و لم يعلموا بها أحدا». حلبی، علی بن برهان الدين(م1044هـ)، السيرة الحلبية فی سيرة الأمين المأمون، بیروت، دار المعرفة، 1400ه، ج3، ص487.