چکیده: ائمه معصومین(علیهم السّلام) و از جمله حضرت امام جواد(علیه السّلام)، نه تنها به فکر فقرایی که فقرمالی داشتند، بودند، بلکه فقر فرهنگی مسلمین نیز مد نظرشان بود.
دهم ماه رجب مصادف است با ولادت با سعادت ولادت امام نهم شیعیان، حضرت جواد الائمه(علیه السّلام)، امامی که در بخشندگی و کرم زبانزد خاص و عام است. او که از نسل پاکانی است که سه روز هنگام افطار، افطاری خود را به مسکین و یتیم و اسیر بخشیده و سوره مبارکه انسان به خاطر این احسان ونیکوکاری بزرگ در شأن و منزلت آنان آمده است؛ همانان که به خاطر محبت الهی نیازمند را بر خود ترجیح داده و آیه شریفه«وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا[انسان/ ۸] و به[پاس] دوستى[خدا]، بينوا و يتيم و اسير را خوراك مى دادند.» در توصیف این ایثار بزرگ آنها بر قلب پاک و نورانی پیامبر عظیم الشأن اسلام، حضرت ختمی مرتبت، محمّد مصطفی(صلَّی الله علیه و آله و سلّم) نازل شد.
صفت جود فقط بخشش مالی را شامل نشده، و بخشش های دیگر رانیز شامل می شود، بخشش علمی از جمله آنها است. چنان که امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام) فرمودند: «لاَ غِنی کَالعقلِ وَ لا فَقرَ کَالجَهلِ... هیچ ثروتی مانند عقل نیست و هیچ فقری مانند جهل و نادانی نمی باشد.»[1] ائمه معصومین(علیهم السّلام) و از جمله حضرت امام جواد(علیه السّلام)، نه تنها به فکر فقرایی که فقرمالی داشتند، بودند، بلکه فقر فرهنگی مسلمین نیز مد نظرشان بود. و در راه نجات مردم از هیچ کوششی دریغ نداشتند، تا جایی که امام حسین(علیه السّلام) خون قلبش را بذل نمود، تا مردم را از جهالت رهایی ببخشد، «وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فیکَ لِیَستَنقِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهالَه وَ حَیرَةِ الضَّلالَه»[۲]
امام جواد(علیه السّلام) نیز در طول عمر با برکت خویش، از بذل علم الهی خویش دریغ نفرموده و آن را در اختیار مردم گذاشته و از سخنان نورانی و حیات بخش خویش آنان را بهرمند می گردانید و سخنان گرانقدری که از ایشان به یادگار مانده، گواه این مطلب است؛ در این نوشتار دو حدیث از رهنمودهای نورانی ایشان ذکر می شود، حضرت جواد الائمه(علیه السّلام) فرمودند: «مَنِ انقَادَ إلَى الطُّمأ نينَةِ قَبلَ الخُبَرةِ فَقَد عَرَضَ نَفسَهُ لِلهَلَكَةِ و العاقِبَةِ المُتعِبَةِ؛ هر كه پيش از آزمودن، به كسى اطمينان كند، خود را در معرض هلاكت و فرجامى رنج آور قرار داده است.»[۳]
حضرت در این سخن مطلب بسیار مهمی را به انسان ها گوشزد نموده است. انسان نباید قبل از آزمایش و شناختن اشخاص، به آنها اعتماد نموده و رازهای خود را بازگو کرده و امور خویش را به آنان بسپارد. و کسی کی این کار را انجام دهد، خود را در معرض خطر بزرگی قرارداده که ممکن است منجر به نابودی او شود. زیرا ممکن است این شخصی که انسان به او اعتماد نموده، در موقع حساس و سر بزنگاه او را به بهایی اندک فروخته و با دشمنان او همکاری کرده و اطلاعات سرّی او را در اختیار آنان بگذارد. و این کار از افراد فاسق و بی دین بر می آید، چرا که اعتقادی به خدا و حساب روز قیامت نداشته و حاضرند به رفیق خود خیانت نموده و به راحتی اورا از سر راه بردارند. بنابراین انسان برای سپردن امور خویش به افراد، ابتدا باید شناخت کافی از آنان داشته باشد، تا در معرض هلاکت قرار نگیرد.
حضرت امام جواد(عليه السّلام) در سخن نورانی دیگری، فایده ديدار برادران برشمرده و فرموده است: «مُلاقاةُ الإخوانِ نُشرَةٌ و تَلقيحٌ لِلعَقلِ و إن كانَ نَزرا قَليلاًِ؛ ديدار برادران مايه سلامتى و رشد عقل است؛ اگرچه بسيار اندك باشد.»[۴] با پیشرفت تکنولوژی و وارد شدن سبک زندگی ماشینی در بین مردم، ارزش و اهمیت این سخنان بیشتر فهمیده شده و آدمی برای رسیدن به آرامش و سلامت به ارتباط عاطفی و دوستانه با دیگران احساس نیاز بیشتری می کند؛ حضرت در این کلام نورانی، دیدار برادران را موجب سلامتى و رشد عقل دانسته اند. در فراز و نشیب و سختی های کار و زندگی که سبب افسردگی و فرسوده شدن انسان می شود، ملاقات و نشستن با دوستان به او سلامت، نشاط و شادابی بخشیده و این طراوت و همچنین گفتگوی علمی با آنها موجبات رشد عقل را فراهم می آورد.
امید است که با توجه بیشتر امت اسلامی، به سخنان اهل بیت پیامبراکرم(صلَّی الله علیه و آله و سلّم) و الگو قرار دادن آنان در زندگی و انفاق و رسیدگی به محرومین و فقرا، برای رفع مشکلات و نابسامانی های جوامع اسلامی گام اساسی بردارند.
(و صلَّی الله علی محمّد و اله الطّاهرین)
(والحمدلله ربّ العالمین)
پی نوشت:
[1] وسایل الشیعه، ج12، ص40.
[۲] مفاتیح الجنان، زیارت اربعین، ص715.
[۳] بحار الانوار، ج78، ص364.
[۴] امالی مفید، ص329.