چکیده:به استادت احترام کن تا علمت برکت پیدا کند!
ارزش و قیمت هر شغلی به میزان، دوام، ضرورت و اهمیتِ اثر آن کار است. شغل تعلیم انسان‌ها چقدر برای انسان‌ها اثربخش است؟ تعلیم چقدر ضرورت دارد و تا کی اثر خود را نشان می‌دهد؟ این‌ها سؤالاتی است که برای فهم ارج معلم باید به آن بیاندیشیم و پاسخ دهیم.
شغل معلّمی تعلیم است. البته مهم‌تر از تعلیم، تربیت انسان‌ها برای استفاده درست از علم است چرا که تا تربیت صحیحی نباشد، علم به تنهایی نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه چه بسا ضررهای جبران‌ناپذیری نیزبه همراه خواهد داشت.
میزان اثر بخشی علم
جواب همه سؤالات ذکر شده بسته به شناسایی اثر و ارزش علم است. علم، اثری غیر قابل انکار در زندگی بشر دارد. قرآن کریم مقایسه بود و نبود علم در انسان‌ها را با توجه به وضوح برتری علم بر جهل، به فطرت انسان‌ها وانهاده و می‌فرماید:« هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب [زمر/9] آيا كسانى كه مىدانند با كسانى كه نمىدانند يكسانند؟! تنها خردمندان متذكّر مىشوند!»
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله نیز درباره برتری آشکار علم بر جهل می‌فرمایند:« خَيرُ الدُّنيا وَالآخِرَةِ مَعَ العِلمِ وَشَرُّ الدُّنيا وَالآخِرَةِ مَعَ الجَهلِ [1] خير دنيا و آخرت با دانش است و شرّ دنيا و آخرت با نادانى». از این روایت فهمیده می‌شود که علم بهترین ابزار برای هر هدفی است. پس در واقع معلم با تلاش و وقف عمر خود ابزاری را به دست ما می‌دهد که در راه رسیدن به اهداف خودمان کارایی اساسی دارد.
نیاز به علم
ضرورت هر چیزی یکی از ملاک‌های ارزش‌گذاری محسوب می‌شود. علم نیاز روحی انسان است. این علم است که میزان تفاوت انسان را از دیگر موجودات نشان می‌دهد. پیامبر گرامی اسلام می‌فرمایند:« ُ إِنَّ الْعِلْمَ حَيَاةُ الْقُلُوبِ مِنَ الْجَهْلِ وَ ضِيَاءُ الْأَبْصَارِ مِنَ الظُّلْمَةِ وَ قُوَّةُ الْأَبْدَانِ مِنَ الضَّعْف [2] به راستى كه دانش، مايه حيات دلها، روشن كننده ديدگان كور و نيروبخش بدنهاى ناتوان است». مگر اثر جهل چیست که ضرورتی فوق العاده را برای علم باعث می‌شود؟
امام علی علیه السلام در رابطه با ابعاد خطرناک حتمی جهل می‌فرمایند:« اَلجَهلُ أَصلُ كُلِّ شَرٍّ [3] نادانى، ريشه همه بدي‌هاست». می‌بینیم که علم، ضرورتی فوق العاده دارد به همین اندازه وجود معلّم برای انسان، حیاتی و مهم است.
آینده‌ای که معلّم می‌سازد
علم، راه را بر انسان روشن می‌کند و به انسان کمک می‌کند که برای آینده‌ای روشن قدم بردارد. معلّم برای خود تلاش نمی‌کند بلکه برای ساختن آینده من تلاش می‌کند. این است ارزش کسی که خود را فدای دیگران می‌کند و به راستی چه کاری زیباتر و قیمتی‌تر از فدا شدن برای رشد و بالندگی دیگران؟! به همین خاطر است که پیامبر اعظم حضرت محمد صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:« تَواضَعُوا لِمَن طَلَبتُم مِنهُ العِلمَ [4] در پيشگاه كسى كه از او دانش مى آموزيد، فروتن باشيد ». در برابر کسی که باعث رشد و بالندگی من شده باید سر تعظیم و احترام فرود آورد!
بخشنده‌ترین انسان
پیامبر بزرگ اسلام می‌فرمایند:« أجوَدُكُم مِن بَعدِي رَجُلٌ عَلِمَ عِلما فنَشَرَ عِلمَهُ [5] بخشنده ترين شما پس از من، كسى است كه دانشى بياموزد، آنگاه دانش خود را بپراكند». به راستی چرا بخشنده‌ترین افراد، معلمان هستند؟! زیرا علم، ابزار هدایت انسان است و هدایت، با ارزش‌ترین امور است. پیامبر اکرم در کلامی خطاب به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام فرمودند:« وَ ایْمُ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى یَدَیْكَ رَجُلًا خَیْرٌ لَكَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ غَرَبَتْ وَ لَكَ وَلَاۆُهُ [6] و به خدا سوگند اگر یك نفر به دست تو هدایت شود، برای تو بهتر از آن چیزی است كه خورشید برآن می تابد، در حالی كه ولایت تو را پذیرفته باشد». علم ثمره‌ی یک عمر تلاش و ممارست انسان است و معلوم است کسی که ثمره عمر خود را به دیگران انتقال می‌دهد بخشنده‌ترین افراد خواهد بود.
درجه بالا
خداوند متعال درجات بلندی را برای صاحبان علم قرار داده است و می‌فرماید:« يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبير [مجادله/11] خداوند كسانى را كه ايمان آوردهاند و كسانى را كه علم به آنان داده شده درجات عظيمى مىبخشد و خداوند به آنچه انجام مىدهيد آگاه است!» مطلبی که از این آیه شریفه فهمیده می‌شود این است که در شرایط مساوی، هر چه علمِ عالم بیشتر باشد مقامش نیز بیشتر و به همان اندازه احترام به او نیز لازم‌تر است.
پدر روح و شخصیت انسان
امام سجّاد ( علیه السّلام ) فرمودند:« وَ حَقُّ سَائِسِكَ بِالْعِلْمِ التَّعْظِيمُ لَهُ وَ التَّوْقِيرُ لِمَجْلِسِهِ وَ حُسْنُ الِاسْتِمَاعِ إِلَيْهِ وَ الْإِقْبَالُ عَلَيْهِ وَ أَنْ لَا تَرْفَعَ عَلَيْهِ صَوْتَك [7] حق كسى كه با علم، تو را تربيت مىكند. اين است كه؛ او را بزرگ بدارى، وقار محضر او را نگاه دارى، به كلامش خوب گوش بسپارى، به سوى او رو كنى، صدايت را بر او بلند نگردانى». این احترام‌های خاص! نشان از اهمیت جایگاه معلم در سرنوشت انسان و حق بزرگی است که بر انسان دارد. می‌توان از معلم به عنوان "پرورش‌دهنده روح و شخصیت انسان" تعبیر کرد؛ زیرا با تلاش خود باعث رشد فکری و شخصیتی انسان می‌شود و از این جهت ارزش و مقامی همچون پدر دارد.
نتیجه
پس با توجه به ضرورت و اهمیت فوق العاده‌ای که علم دارد معلّمان نیز از اهمیّت فوق العاده‌ای برای اجتماع برخوردار هستند. یکی از جنبه‌های اهمیّت دادن به جایگاه معلّمی حفظ راه و رسم تعلّم در محضر معلّم و نیز احترام به او در حضور و یا در غیبت اوست. پیامبر گرامی اسلام فرمودند:« إنّ اللّه تعالى وضع أربعا في أربع: بركة العلم في تعظيم الاستاذ، و بقاء الإيمان في تعظيم اللّه، و لذّة العيش في برّ الوالدين، و النجاة من النار في ترك إيذاء الخلق [8] خدا چهار چيز را در چهار چيز قرار داده: بركت علم را در احترام به استاد، بقاى ايمان را در تعظيم خدا، لذّت زندگى را در نيكى به پدر و مادر، آزادى از جهنم را در آزار نكردن مردم». برکت در علم یعنی مفید واقع شدن آن علم برای دنیا و آخرت انسان! جواب فداکاری معلم تنها یک کلمه است:"احترام"!
پی‌نوشت
[1] بحارالانوار، ج79، ص170
[2] إرشاد القلوب إلى الصواب، ج1، ص 165
[3] الحياة با ترجمه احمد آرام، ج1، ص 96
[4] كافى : ج 1 ، ص 36
[5] ميزان الحكمه ، ح 13825
[6] الحياة با ترجمه احمد آرام، ج1، ص 692
[7] من لا يحضره الفقيه، ج2، ص 620
[8] تحرير المواعظ العددية، ص 329