چکیده: در روایت آمده است که جبرئیل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرضه داشت: ای محمد (صلی الله علیه و آله) این شب (نیمه شعبان) را احیاء بدار و به امتت فرمان ده آن را احیاء دارند... محروم واقعی کسی است که از خیر و برکت این شب محروم باشد».
نیمه شعبان برای دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) روز سرور و شادی به حساب می آید و به همین مناسبت در بیشتر مناطق ایران اسلامی مراسم جشن و مدیحه سرایی و مولودی خوانی برگزار می شود که نشان عشق به خاندان نبوت (علیهم السلام) است. اما مهم تر از برگزاری چنین مجالسی شناخت منزلت و عظمت نیمه شعبان است که در اینصورت دیگر نیمه شعبان در چراغانی کردن شهرها و پخش شربت و شیرینی و برپایی مجالس شادی خلاصه نمی شود و ثمره چنین معرفتی معامله با خدای متعال است که اثرات آن را در ادامه بیان می کنیم.
امام باقر (عليه السلام) راجع به فضيلت شب نيمهٴ شعبان فرمود: «با فضيلت ترين شب بعد از ليلة القدر شب نيمهٴ شعبان است و خدا در اين شب فضل خود را بر بندگانش ارزاني مي دارد و با منّ و كرم خود آنها را مي آمرزد، پس براي قُرب به خداي سبحان در اين شب تلاش و كوشش كنيد؛ چون خدا قسم ياد كرده است كه هيچ سائلي را تا وقتي كه امر ناپسند و گناهي طلب نكند محروم نگرداند.
آنگاه فرمود: اين شب، شبي است كه خدای متعال براي ما اهل بيت قرار داده به ازاي ليلة القدر كه براي پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) قرار داده است».[1]
همانگونه شب قدر شب نزول قرآن است شب نیمه شعبان هم شب نزول قرآن ناطق است و از آنجایی که قرآن و عترت عدل یکدیگرند بنابراین عظمت شب نیمه شعبان همسان با شب قدر است. لذا نه تنها دربارهٴ شب قدر آمده است كه «در اين شب دعاي هيچ كس ردّ نميشود مگر آن كه عاقّ والدين، قاطع رحم، شارب الخمر باشد يا در قلبش عداوت مؤمن باشد».[2]
بلكه از نبي اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) رسيده است كه در شب نيمهٴ شعبان به عايشه فرمود: «آيا نميداني اين شب چه شبي است؟ اين شب، شب نيمهٴ شعبان است كه اجل ها در آن نوشته مي شود و ارزاق در آن تقسيم مي گردد.
خدای عزو جل در اين شب بيش از موهاي گوسفندان قبيلهٴ بني كلب بندگان خودش را مي آمرزد. در اين شب خداوند فرشتگاني را به آسمان دنيا و از آنجا به زمين نازل مي كند، در نازل شدن به زمين ابتدا در مكه نازل مي شوند».[3]
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در المراقبات می فرماید: «از روايات ظاهر مي شود كه ليلة القدر داراي مراتب است و آنچه كه در قرآن مورد اشاره قرار گرفته، آخرين مراتب تقدير است كه امضا مي شود و تغيير و تبديلي در آن راه ندارد. همچنين از روايات اهل بيت (عليهم السلام) فهميده مي شود كه شب نيمهٴ شعبان، نوزدهم، بيست و يكم و بيست و سوم از ليالي قدر است و شب بيست و سوم، كه ليلة الجهنيّ ناميده میشود، از بقيهٴ شبهاي قدر افضل است و احتمال قوي دارد كه شب بيست و هفتم نيز از ليالي قدر باشد و كسي كه بخواهد احتياط كند بايد اين پنج شب را احيا بدارد. در عين حال اقوي از نظر روايات و اقوال اين است كه آنچه كه از هزار ماه بهتر شمرده شده، شب بيست و سوم ماه مبارك رمضان است».[4]
مرحوم سيد ابن طاووس مي گويد: در روايتي ديدم كميل بن زياد نخعي گفته است: به اتفاق جمعي از اصحاب در حضور اميرالمؤمنين (عليه السلام) در مسجد بصره نشسته بوديم. شخصي از آن حضرت پرسيد منظور خداي سبحان كه مي فرمايد: «فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ [دخان/4] در آن شب مبارك هر كار محكم و استواري فيصله داده و تفريق مي شود». چه شبي است؟ امام علي (عليه السلام) فرمود: «منظور، شب نيمهٴ شعبان است.
قسم به كسي كه جان علي در دست اوست كسي نيست مگر اين كه آنچه تا آخر سال از خير و شرّ بر او جاري مي شود در اين شب رقم مي خورد. بنده ای آن را زنده نگه نمی دارد و دعاي خضر را در آن نمي خواند مگر آن كه به اجابت مي رسد».
وقتي كه آن حضرت به خانهٴ خود رفت به خانه اش رفتم، در زدم.
فرمود: «كميل! چه چيزي تو را به اين جا آورد؟
گفتم: آموختن دعاي خضر.
فرمود: بنشين، وقتي اين دعا را حفظ كردي در هر شب جمعه آن را بخوان يا در ماه يك بار يا سالي يك بار يا در عمرت يك بار بخوان كه از جانب خدا ياري خواهي شد و خدا رزقت را خواهد رساند و مشمول مغفرت او خواهي شد.
اي كميل! طول معاشرت تو با ما سبب مي شود كه خواسته ات را به بهترين وجه بر آورده كنيم». آنگاه دعا را املا كرد و كميل نوشت و بدين جهت به نام او مشهور شد.
در روايت ديگر از كميل نقل شده است كه وي ديد اميرالمؤمنين (عليه السلام) در شب نيمهٴ شعبان اين دعا را در حال سجده خواند.[5] بنابراين، اصل اين دعا مربوط به شب نيمهٴ شعبان است.
اعمال مربوط به شب نیمه شعبان را مرحوم شیخ عباس قمی به تفصیل در مفاتیح ذکر کرده است و ما در اینجا به دو مورد از آنها اشاره می کنیم:
1: احیای این شب است به نماز و دعا و استغفار
در روایتی حضرت امیر مومنان از پیامبر اکرم (علیهما السلام) نقل می کند: «هنگامیکه شب نیمه شعبان فرا می رسد آن را به عبادت به سر ببرید و روزش را روزه بدارید، زیرا از اول تا آخر این شب، از جانب خداوند ندا می آید: آیا استغفار کننده ای هست که از گناه خویش آمرزش طلبد، تا گناهان او را بیامرزم؟ آیا کسی هست که طلب روزی کند و من روزی او را وسعت بخشم؟».[6]
همچنین از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده است که هر کس این شب را احیاء بدارد، در آن روز که قلب ها می میرد، قلبش نخواهد مرد».[7]
2: زیارت امام حسین (علیه السلام) در این شب از افضل اعمال است، و باعث آمرزش گناهان.
در فضیلت زیارت ابا عبدالله (علیه السلام) در این شب روایات متعددی نقل شده از جمله اینکه ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است: «هرکس دوست دارد یکصد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کند، در نیمه شعبان قبر حسین (علیه السلام) را زیارت کند؛ زیرا ارواح پیامبران در این شب به اذن خداوند به زیارت آن حضرت می روند».[8]
علامه مجلسی می گوید: «حداقل زیارت آن حضرت آن است که انسان آن شب، بر روی بام خانه یا فضای باز دیگری برود و به سمت راست و چپ آسمان نگاه کند، آنگاه به بالای سر نظر افکند و با انگشت به سمت راست قبله اشاره کند و بگوید: السلام علیک یا ابا عبدالله، السلام علیک یابن رسول الله، السلام علیک و رحمه الله و برکاته».[9]
- - - - - - - - - -
پی نوشت:
[1]. بحارالانوار، مجلسی، ج 94، ص 85.
[2]. المراقبات، میزا جواد آقا ملکی تبریزی، ص 145.
[3]. بحارالانوار، مجلسی، ج 94، ص 89.
[4]. المراقبات، ص146.
[5]. إقبال الأعمال، سید بن طاووس، ص 220، في بعض أدعية النصف من شعبان.
[6]. بحارالانوار، مجلسی، ج95، ص415.
[7]. إقبال الأعمال، سید بن طاووس، ص718.
[8]. مفاتیح نوین، مکارم شیرازی، ص682.
[9]. زادالمعاد، مجلسی، ص60.