چکیده: یک از راه‌هایی كه باعث می‌شود معرفت ما را نسبت به صاحب‌الامر (علیه السلام) افزايش دهد، آشنايی با القاب آن حضرت و شناخت معنی و مفهوم این القاب است. استفاده از القاب خاص برای آن حضرت، قطعاً حکمت و دلایل خاصی داشته است؛ با شناخت این القاب و معنی آن‌ها روشن می‌شود كه برخی از اوصاف و ويژگی‌های آن حضرت چگونه است.
یک از راه‌هایی كه باعث می‌شود معرفت ما را نسبت به صاحب‌الامر (علیه السلام) افزايش دهد، آشنايی با القاب آن حضرت و شناخت معنی و مفهوم این القاب است. استفاده از القاب خاص برای آن حضرت، قطعاً حکمت و دلایل خاصی داشته است؛ با شناخت این القاب و معنی آن‌ها روشن می‌شود كه برخی از اوصاف و ويژگی‌های آن حضرت چگونه است.
برخی از القاب مهدی صاحب‌الزمان عبارتند از:
«بقیه‌الله»، «حجت»، «خاتم الاوصياء»، «شريد»، «صاحب‌الامر»، «صاحب الدار»، «صاحب‌الزمان»، «صاحب السيف»، «صاحب الغيبه»، «غريم»، «فريد»، «قائم»، «مضطر»، «منتظر»، «منتقم»، «منصور»، «مهدی»؛ در این القاب بعضی معروف و شناخته شده است. ولی بعضی را کمتر شنیده‌ایم. سعی می‌کنیم بعضی القاب را توضیح دهیم.
مُنتقم؛
«منتقم»، به معنای انتقام گيرنده و از صفات حضرت صاحب‌الامر است. چنان‌چه در روایت از ایشان گفته شده است که می‌فرمايد: «اَنَا بَقِيةُ اللَّهِ فِي اَرْضِهِ وَالمُنتَقِمُ مِنْ اَعْدائِهِ.[1] من باقيمانده خدا در روی زمين و انتقام گيرنده از دشمنان او هستم».
امام صادق (علیه السلام) نيز فرمود: «چون حسين بن علی (علیهما السلام) به شهادت رسيد، فرشتگان الهی ضجه سر دادند و گفتند: پروردگارا! با حسين چنين شد؛ درحالی‌كه او صفیّ تو و فرزند پيامبرت است؟! پس خداوند نور قائم (علیه السلام) را به آنان نشان داد و فرمود: به وسیله اين [شخص] انتقام او را خواهم گرفت.»[2]
منصور؛
در احاديث فراوانی گفته شده است که حضرت بقیةالله (علیه السلام)، «مَنْصُورٌ بِالرُّعْب» وَ «مُؤَيدٌ بِالنَّصْر» است. يعنی، در زمان ظهور رعب او در دلهای زورمندان و ظالمان می‌افتد و نيروهای غيبی و نامرئی و ملکوتی هم‌چنان حکومت حضرت سلیمان (علیه السلام)، به كمك و ياری او می‌شتابند.
محمد بن مسلم ثقفی از امام باقر (عليه السلام) نقل می‌كند كه فرمود: «اَلْقائِمُ مِنَّا مَنْصُورٌ بِالرُّعْبِ.[3] قائم ما به (افتادن ترس در دل دشمنان) ياری شده است».
صاحب السَّيف؛
يكی از القاب حضرت صاحب الامر (علیه السلام) ـ كه در بعضی از روايات ائمه (علیهم‌السلام) به آن اشاره شده ـ «صاحب السيف؛ صاحب شمشير» است. درباره سلاح حضرت مهدی (علیه السلام) هنگام ظهور دو احتمال می‌توان داد. ممكن است، این‌گونه روايات را بر اساس ظاهرش، معنی کنیم؛ يعنی، آن حضرت با همان سلاحهای متداول عصر بعثت پيامبر (صلی الله عليه و آله) ظهور خواهد فرمود. اگر چه در مقابل می‌توان آن را كنايه از «صاحب القدرة والعظمة» دانست و «سيف» را در اين‌جا به معنای ابزار غلبه و قدرت معنا کرد، که لازمه هر اصلاح بزرگ اجتماعی، همین قدرت و غلبه بر نااهلان است.
در كافی آمده است: وقتی از امام صادق (علیه‌السلام) درباره قائم (علیه‌السلام) پرسيده شد، آن حضرت فرمود: «كُلُّنا قائِمٌ بِاَمرِاللّهِ وَاحِدٌ بَعْدَ واحِدٍ حَتَّي يجِيءَ صاحِبُ السَّيفِ فَاِذا جَاءَ صاحِبُ السَّيفِ جاءَ بِاَمرٍ غَيرِالَّذي كانَ.[4] همه ما قائم به امر خداييم؛ يكی پس از ديگری تا زمانی كه صاحب شمشير بيايد. چون صاحب شمشير آمد، امر و دستوری غير از آن‌چه بوده، می‌آورد، پدرانش مأمور به تقيّه و صبر بودند و او مأمور به جهاد و برانداختن ظلم است.»
صاحبُ الغَيبَة؛
در روايات از اين لقب، برای معرفی صاحب‌الامر و اثبات غيبت برای ايشان استفاده شده است. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «... وَهُوَ صاحِبُ الغَيبَةِ قَبلَ خُرُوجِهِ.[5] و او است صاحب غيبت، قبل از ظهورش».
فريد؛
«فريد» در لغت به معنای «تك» است. فرید بهعنوان يكی از القاب صاحب الامر به‌كار رفته است، که خود نشان از نوعی ممتاز بودن و یکتا بودن و از طرفی نوعی تنهایی و مظلومیت را برای ایشان تداعی می‌کند... اصبغ بن نباته میگويد: از اميرمؤمنان (علیه‌السلام) شنيدم كه می‌فرمود: «صاحب اين امر شريد (آواره)، طريد (رانده)، فريد (تك) و وحيد (تنها) است.»[6]
مُضْطَر؛
«مضطر» در لغت به معنای كسی است كه سختی‌های روزگار، او را ناچار به تضرّع در درگاه الهی کرده است. در روايات از اين لقب، بهعنوان يكی از القاب حضرت مهدی (علیه‌السلام) بیان شده که از باب مصداق حقیقی این لقب می‌توان از آن نام برد؛ و در قرآن مجيد نيز مورد اشاره قرار گرفته‌است «اَمَّنْ يجِيبُ المُضْطَرَّ اِذا دَعاهُ وَيكْشِفُ السُوءَ.[نمل/62] ای كسی‌كه دعای مضطر را اجابت می‌كند و گرفتاری را برطرف می‌سازد.»
در برخی از روايات، اين آيه تفسير به حضرت مهدی (علیه‌السلام) و قيام ايشان شده است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمودند: «اين آيه در مورد مهدی از آل محمد (علیهم‌السلام) نازل شده است؛ به خدا سوگند! مضطر او است؛ هنگامی‌كه در مقام ابراهيم دو ركعت نماز به جا می‌آورد و دست به درگاه خداوند متعال برمی‌دارد؛ خداوند دعای او را اجابت می‌كند، ناراحتی‌ها را برطرف می‌سازد و او را خليفه روی زمين قرار می‌دهد.»[7]
بدون شك منظور از اين تفسير، منحصر ساختن مفهوم آيه، به وجود مبارك حضرت مهدی (علیه السلام) نيست؛ بلكه آيه معنای گستردهای دارد، كه يكی از مصداقهای روشن آن، وجود حضرت مهدی (علیه‌السلام) است. پس زمانی که همه‌جا را فساد می‌گيرد، درها بسته می‌شود، بشریت در تنگنایی سخت قرار می‌گيرد، حالت اضطرار در تمام عالم ایجاد می‌شود؛ در اين هنگام حضرت صاحب الامر در حرم امن الهی، دست به دعا بر می‌دارد و تقاضای كشف سوء می‌كند. خداوند نيز اين دعا را سرآغاز انقلاب مقدس جهانی او قرار می‌دهد.
پی‌نوشت:
[1]. كمال الدين و تمام النعمة، حسین ابن بابویه قمی، ج 2، ص 384، نشر دارالحدیث، قم، 1387.
[2]. كافي، ج 1، ص 465، ح 6؛ شيخ طوسي، امالي، ج 2، ص 33، موسوعةالکتب‌الاربعة، موسسه احیاءالکتب الاسلامیة، قم، 1428 ق.
[3]. كمال الدين و تمام النعمة، ج 1، ص 330، همان.
[4]. كافي، ج 1، ص 536، ح 2 همان.
[5]. كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 42، همان.
[6]. كمال الدين و تمام النعمة، ج 1، باب 26، همان.
[7]. تفسير نورالثقلين، ج 4، ص 94؛ ر.ك: الغيبة، ص 181، شیخ طوسی،بی‌تا.