چکیده: جهان هستی با وسعت بی‌نظیر و موجودات متفاوت و بی‌شمار آن، همگی در اختیار خلفیه خدا در روی زمین است که با ایمان و مهربانی آنها را به خوبی مراقبت کرده و به نسل‌های بعدی تحویل بدهد.
صدای آب در زیر سایه درخت با نسیم خنکی که از جنگل عبور می‌کرد، بسیار لذت بخش بود، صدای جیک جیک پرندگان و رفت و آمد پروانه‌ها، گذر زمان را از یاد برده بود، منظره سرسبز که همانند فرش سبزی به نظر می‌رسید بر زیبایی این روز به یاد ماندنی افزوده بود، با خود گفتم ای کاش این فضای سر سبز همیشه سالم بماند و انسان‌ها به خوبی از آن مراقبت کنند، همان محیطی که خداوند نیز در قرآن کریم به ابعاد مختلف آن اشاره می‌کند و مردم را به استفاده درست و تفکر در آن دعوت می‌کند.
ابعاد محیط زیست در قرآن:
1: محیط زیست هدفمند است:
خداوند حکیم جهانِ به این بزرگی با انواع و اقسام موجوداتِ ریز و درشت و رنگ‌ها و شکل‌های متفاوت که انسان از شمارش آنها عاجز و ناتوان است، را بی‌جهت خلق نکرده است، او همه این دنیا و زیبایی‌های آن را برای رشد و شکوفایی استعداد انسان‌ها آفریده است که در سایه تفکر و استفاده صحیح از آنها به خدا برسند، و در قرآن کریم می‌فرماید:
«هُوَ الَّذي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً [بقره/29] او خدايى است كه همه آنچه را از نعمت‌ها در زمين وجود دارد، براى شما آفريد».
ذات اقدس الهی هنگامی که انسان را خلق نمود دریاها را در تسخیر او در آورد، روش استفاده از باد را به او آموزش داد، درختان و چهار پایان و پرندگان و ...را در اختیار او قرار داد که امروزه از این نعمت‌های الهی به محیط زیست تعبیر می‌شود، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«اللَّهُ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهارَ[ابراهیم/32] خداوند همان كسى است كه آسمان‌ها و زمين را آفريد و از آسمان، آبى نازل كرد و با آن، ميوههاى مختلف را براى روزى شما از زمين بيرون آورد و كشتىها را مسخّر شما گردانيد، تا بر صفحه دريا به فرمان او حركت كنند و نهرها را نيز مسخّر شما نمود».
هدف دیگر خداوند ازخلقت‌های بی‌شمار، روشن ساختن قدرت لایزال خود و ضعف و ناتوانی انسان و سایر موجودات است، به طوری که اگر همه انسان‌ها فکرشان را روی هم بگذارند نمی‌توانند مگسی را خلق کنند، اما خداوند موجوداتی خلق کرده است که انسان حتی قدرت شمارش آن را ندارد که آسمان بی ستون با کهکشان‌های متعدد، از جمله آن خلقت‌های الهی است، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«اللَّهُ الَّذي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَديرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْماً [طلاق/12] خداوند همان كسى است كه هفت آسمان را آفريد، و از زمين نيز همانند آنها را فرمان او در ميان آنها پيوسته فرود مىآيد تا بدانيد خداوند بر هر چيز تواناست و اينكه علم او به همه چيز احاطه دارد».
2: توازن محیط زیست:
برای این که همه موجودات بتوانند در روی زمین زندگی کنند نیازمند امکانات متعددی هستند که آب و هوا، غذا، محیط زندگی از جمله این نیازها است که خداوند حکیم بر اساس نوع نیازهای هر موجودی امکانات خاص آن را نیز خلق کرده است، بر این اساس شمار هر پدیده کاملا محاسبه شده و میان اجزای آن تعادل و تناسب لازم پیش بینی شده است، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْديراً [فرقان/2] و همه چيز را آفريد، و به دقّت اندازهگيرى نمود».
«دانشمندان مىگويند اگر قشر خارجى كره زمين ده پا كلفتتر از آنچه هست مىبود اكسيژن يعنى ماده اصلى حيات وجود پيدا نمىكرد، يا هر گاه عمق درياها چند پا بيشتر از عمق فعلى بود كليه اكسيژن و كربن زمين جذب مىشد، و ديگر امكان هيچگونه زندگى نباتى يا حيوانى در سطح خاك باقى نمىماند، به احتمال قوى كليه اكسيژن موجود را قشر زمين و آب درياها جذب مىكردند و انسان براى نشو و نماى خود بايد منتظر بنشيند تا نباتات برويند و از پرتو وجود آنها اكسيژن لازم بانسان برسد».[1]
3: تنوع زیستی:
تامین نیازهای دارویی، غذایی، و نیز خلق چشم اندازهای زیبا و ایجاد تفرجگاه‌های متفاوت و زیبا نیازمند آفرینش موجودات متعدد با رنگ و شکل و خاصیت‌های مختلف است که خداوند در محیط زیست ایجاد کرده است به طوری که بر اساس گزارش برنامه محیط زیست ملل متحد تا کنون موجودات شناسایی شده حدود 13/600/000 گونه است [2] خداوند در قرآن کریم به تنوع زیستی اشاره کرده و می‌فرماید:
«أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بيضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُها وَ غَرابيبُ سُودٌ** وَ مِنَ النَّاسِ وَ الدَّوَابِّ وَ الْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ كَذلِكَ..[فاطر/27 و 28] آيا نديدى خداوند از آسمان آبى فرو فرستاد كه بوسيله آن ميوههايى رنگارنگ از زمين خارج ساختيم و از كوهها نيز به لطف پروردگار جادههايى آفريده شده سفيد و سرخ و به رنگ‌هاى مختلف و گاه به رنگ كاملًا سياه، و از انسان‌ها و جنبندگان و چهارپايان انواعى با رنگ‌هاى مختلف،..»
4: زیبایی محیط زیست:
خداوند همه این موجودات را با گونه‌های مختلف و رنگ و اسرار متفاوت برای زیبایی محیط زیست خلق کرده است، تا انسان‌ها از آنها لذت برده و به علم و قدرت و حکمت الهی پی‌ببرند خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها [نمل/60] و براى شما از آسمان، آبى فرستاد كه با آن، باغ‌هايى زيبا و سرورانگيز رويانديم شما هرگز قدرت نداشتيد درختان آن را برويانيد!...»
با توجه به مطالب فوق به این نتیجه می‌رسیم که خداوند با قدرت بی‌نظیر خود محیطی زیبا با توازنی مثال زدنی و تنوع زیستی شگفت انگیز، خلق کرده است که هیچ کس قدرت تولید کوچکترین موجوداتش را ندارد، چنین خدایی قابل سجده‌های بسیار است، همه ما باید ضمن شکر و سپاسگذاری از خالق یکتا در حفظ و نگهداری محیط زیست و موجودت زیبای آن تلاش کنیم.
پی نوشت ها:
[1]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، چاپ اول، دار الكتب الإسلاميه، تهران، 1374ش، ج 15، ص 1.
[2]. اردکانی، محمد رضا، اکولوژی، دانشگاه تهران، 1388، ص 108.