چکیده: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله): «چون ھلال ماه رمضان پديد آيد، درھاى دوزخ بسته گردد و درھاى بھشت گشوده شود و شیاطین به زنجیر كشیده شوند».
در تعبیرات اخلاقی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است که فرمودند: «انسان هیچ ظرفی را به بدی ظرف شکم پر نکرده است».[1] چرا که وقتی شکم پر شد در جنبه علمی راه فهم مسدود می شود و به لحاظ عملی حال عبادت از انسان گرفته می شود و بنابراین انسان پرخور هرگز چیز فهم نیست و راهی به باطن عالم ندارد.
خوردن بیش از حد، هم روح را سرگرم می کند تا غذای زاید هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بیشتری وادار می سازد و سرانجام موجب کوتاهی عمر انسان و رویارویی با انواع بیماری ها می باشد.
شخصی در محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آروغ زد، حضرت فرمود: «کمتر بخور، شایسته نیست انسان آنقدر بخورد که وقتی در جمع دیگران نشسته آروغ بزند، سپس ادامه دادند: گرسنه ترین افراد در قیامت کسانی هستند که در دنیا سیرترین افراد بودند».[2]
در حالات امیر مومنان (علیه السلام) نقل شده که حضرت روزی به باغبانش فرمود: « غذایی داری؟
عرض کرد: غذای ساده ای دارم که شایسته شما نیست، از کدوی بی روغن غذایی تهیه کرده ام.
فرمود: حاضر کن! حضرت دست ها را شست و آن غذا را میل فرمودند و سپس به شکم خود اشاره کرد و گفت: شکمی که با این غذای ساده سیر می شود! بدا به حال کسی که شکم او وی را به آتش ببرد».[3]
هدف از این مقدمه نسبتا طولانی ذکر این نکته است که ماه رمضان بهترین فرصت و زمان برای ترک مشتهیات نفسانی که سرآمد آن خوردن و آشامیدن است، می باشد. و ترک اکل و شرب تمرینی است برای آزادی معنوی. چنانچه رسول گرامی اسلام در آخرین جمعه ماه شعبان در خطبه معروفی که ایراد فرمودند به این مهم تصریح کردند که: «أَیهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکمْ فَفُكّوهَا بِاسْتِغْفَارِکمْ. ای مردم! به درستی که جانهای شما در گرو اعمال شماست؛ پس با استغفار آزادش کنید».[4]
یعنی شما آزاد نیستید؛ در قفس هستید و نمی دانید در قفس هستید. گناهان شما را در قفس زندانی کرده است. در ماه مبارک رمضان با استغفار، خود را آزاد کنید.
انسان گنهکار بدهکار است و بدهکار باید گرو بسپارد، او جان خود را گرو داده است و لذا آزاد نیست و اسیر شیطان درون و بیرون است و چون برده ای در زنجیر گرفتار است و راه نجات از این اسارت ترک شهوات است. در این باره امیرالمومنین (علیه السلام) می فرماید: «مَنْ تَرَكَ الشَّهَوَاتِ كَانَ حُرّاً. آزاد کسی است که شهوت ها را ترک کند».[5]
اگر کسی به دلخواه خود عمل کرد معلوم می شود در قفس هواهای نفسانی زندانی ست و آزادی در عمل به خواسته های خداوند عالم است. و مهم ترین وظیفه در ماه مبارک رمضان آزاد شدن است. ماه مبارک چنین فرصت طلایی را پیش روی انسان قرار می دهد که قفس هایی را که با دست خود ساخته بشکند و به آزادی روحی نائل شود. ترک خوردن و آشامیدن مرتبه ی پایین روزه است و مرتبه ی بالای آن ترک هوی و هوس ست.
همانطور که خداوند در قرآن ثمره ی روزه را تقوا بیان کرد فرمود: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ [بقره/183] اي افرادي كه ايمان آورده ايد، روزه بر شما نوشته شد همان گونه كه بر كساني كه قبل از شما بودند نوشته شده، تا پرهيزكار شويد».
بنابراین بزرگترین درس در ماه خدا همان تقوا و خود سازی و ترک منیات نفسانی است و مهمترین قدم در این مسئله این است انسان خود را مقصر بداند و با نگاهی انتقادی به اخلاق و رفتار خود بنگرد و در این ماه با برکت از همه جهات زمینه فراهم است که شخص در پی بر طرف کردن عیوب خود باشد و این را وظیفه ی خود بداند و بهره ی خود از این ماه را به گرسنگی و تشنگی منحصر نکند.
- - - - - - - - - -
پی نوشت:
[1]. «الْمِقْدَامُ بْنُ مَعْدِيكَرِبَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ مَا مَلَأَ آدَمِيٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنٍ» بحار الأنوار، مجلسی، (ط - بيروت) ؛ ج63 ؛ ص330.
[2]. «قَالَ وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ ص رَجُلًا يَتَجَشَّأُ فَقَالَ يَا عَبْدَ اللَّهِ أَقْصِرْ مِنْ جُشَائِكَ فَإِنَّ أَطْوَلَ النَّاسِ جُوعاً يَوْمَ الْقِيَامَةِ- أَكْثَرُهُمْ شِبَعاً فِي الدُّنْيَا» وسائل الشيعة شیخ حر عاملی/ ج24 / 247 / 3 - باب كراهة الجشاء و رفعه إلى السماء و استحباب حمد الله عنده ..... ص : 246.
[3]. الکنی و الالقاب. شیخ عباس قمی. ج 3. ص 138.
[4]. عیون اخبار الرضا (ع)، شیخ صدوق، ج۱، حدیث ۵۳.
[5]. تحف العقول، ابن شعبه حرانی/ النص / 89 / وصيته لابنه الحسين ع ..... ص : 88.