چکیده: دعا بهترین راه برای گشودن گره های بزرگ و سخت است.
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه:
ادعیه و دعاهایی که از طریق حضرات معصومین (علیهم السلام) در متون اسلامی به یادگار مانده، یکی از زیباترین و با ارزش ترین منابع اسلامی است، که در خود گوهر های با ارزشی از معارف و آموزه های دینی و اسلامی را جمع نموده؛ ادعیه و دعاهای مأثوری که در متون اسلامی وجود دارد، علاوه بر اینکه راه صحیح صحبت و ارتباط با خدای متعال را به انسان تعلیم می دهند، دارای معارف غنی است که افراد را به درجات عالی معرفت و خدا شناسی و جهان شناسی رهنمود می سازد. در این نوشتار سعی داریم به طور اختصار به معارف و مفاهیم دعای روز اول ماه مبارک رمضان اشاره کنیم.
دعای روز اول ماه مبارک رمضان
بِسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ
«اللهمَ اجْعلْ صِیامی فـیه صِیـام الصّائِمینَ؛...............خداوندا ! روزه‌ام را در این ماه روزه روزه داران قرار ده»
«و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ .........................................و شب زنده داری‌ام را شب زنده داری شب زنده داران»
«و نَبّهْنی فیهِ عن نَومَةِ الغافِلینَ ....................................و بیدارم کن در آن از خواب بی خبران»
«و هَبْ لی جُرمی فیهِ یا الهَ العالَمینَ .......................... و ببخش گناهم را در آن ای معبود جهانیان»
«واعْفُ عنّی یا عافیاً عنِ المجْرمینَ..............................و از من درگذر ، ای در گذرنده از گنه‌کاران».[1]
1-ویژگی روز داران واقعی:
«اللهمَ اجْعلْ صِیامی فـیه صِیـام الصّائِمینَ؛ خداوندا ! روزه‌ام را در این ماه روزه روزه داران قرار ده»
در فراز ابتدایی این دعای زیبای روز اول ماه مبارک رمضان از خدای متعال در خواست می نماییم که روزه ما را در زمره ی روزه داران قرار دهد. سؤال مهمی که دراین خصوص باید به آن پاسخ داده شود این است که روزه دار واقعی چه خصوصیت و ویژگی دارد؟ آنچه مسلم است در یک بند و پاراگراف و حتی این نوشتار کوتاه نمی توان به تمام جوانب و خصوصیات روزه داران واقعی اشاره کرد. ولی بر اساس آموزه های روایی و قرآنی به خوبی می توان برای روزه داران واقعی شاخص های روشنی را بر شمرد.
تقوا و پرهیز کاری:
با نگاه و تأمل در آیات الهی به خوبی می توانی یکی از علل و فلسفه تشریع روزه را دست یابی به تقوای الهی معرفی کرد. کما اینکه خدای متعال در این خصوص می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛[بقره/183] اى كسانى كه ايمان آورده ايد، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كسانى كه پيش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد كه پرهيزگارى كنيد».
«خدای متعال در آیه شریفه بعد از بیان وجوب روزه بلافاصله فلسفه اين عبادت انسان ساز و تربيت آفرين را در يك جمله كوتاه اما بسيار پر محتوا چنين بيان مى كند: «شايد پرهيزكار شويد؛ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» آرى روزه چنان كه شرح آن خواهد آمد عامل مؤثرى است براى پرورش روح تقوا و پرهيزگارى در تمام زمينهها و همه ابعاد. از آنجا كه انجام اين عبادت با محروميت از لذائذ مادى و مشكلاتى- مخصوصا در فصل تابستان- همراه است تعبيرات مختلفى در آيه فوق به كار رفته كه روح انسان را براى پذيرش اين حكم آماده سازد.[2] در کتب روایی نیز این چنین نقل شده است که امام علی(علیه السلام) از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) سؤال فرمودند: «اى پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود: «اى ابو الحسن! برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام هاى الهى است».[3] این مطلب حاکی از این است که یکی از ویژگی و شاخص های بارز روزه دار واقعی تلاش در جهت دستیابی به ملکه و قوه تقوا و پرهیزکاری است.
روزه داری که تمام اعضایش روزه هستند:
روزه داری واقعی تنها به این نیست که از آب و غذا خودداری شود بلکه روزه دار واقعی روزه داری است که تمام اعضا و جوارح او گویای روزه دار بودن شخص باشد، به طوری که به هیچ وجه مرتکب ملاهی و گناهان نشود. روزه داری که مرتکب غیبت می شود و یا اینکه از گناه اجتناب نمی نماید به واقع یک روزه دار واقعی نیست. کما اینکه در روایت نقل شده است: «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ؛[4]وقتی روزه می‌گیری باید گوش تو هم روزه باشد ( از گناهان مربوط به گوش مثل گوش دادن به غیبت و... جداً پرهیز کنید) چشمت هم باید روزه باشد، پوستت هم باید روزه باشد؛ موی سرت هم باید روزه داشته باشد، و حتی پوست بدنت هم باید روزه باشد».
2- شب زنده داری و نمازم را از جمله شب زنده داران و نماز گزاران واقعی قرار داده
«و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ؛ و شب زنده داری‌ام را شب زنده داری شب زنده داران»
نماز و عبودیت خدای متعال و قیام برای شب زنده داری از جمله کارهای با ارزش و پُر اهمیتی است، که انسان را به درجات عالی رهنمود می نماید. نماز گزاردن و شب زنده داری تنها به اجرای اعمال خاص و شرعی نیست، بلکه باید در زندگی طوری نمود داشته باشد، که موجب تعالی روح انسان و مانع ارتکاب محارم و نواهی در رفتار و کردار انسان باشد.
خدای متعال در سوره معارج برای نماز گزاران بعضی از صفات زیبا و ارزشمند را بیان می فرماید:
1- تداوم بر نماز: « الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُون؛[معارج/22] آنها كه نمازشان مرتب به جاي ميآورند».
2- محافظت از نماز: «وَ الَّذينَ في أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ؛[معارج/23]آنها كه بر نماز خود مواظبت دارند».
3- اداي حقوق مالي: «وَ الَّذينَ في أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُوم[معارج/24] و آنها كه در اموالشان حق معلومي است.»
4- اعتقاد به قيامت و ترس ازعذاب الهي: «وَ الَّذينَ هُمْ مِنْ عَذابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُون[معارج/27] و آنها كه از عذاب پروردگارشان بيمناكند».
5- عفت و پاكدامني: «وَ الَّذينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُون[معارج/29] و آنها كه دامان خويش را [از بي عفتي] حفظ ميكنند».
6و7- رعايت عهد و امانت: «وَ الَّذينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُون؛[معارج/32] و آنها كه امانتها و عهد خود را رعايت ميكنند».
8- اداي شهادت: «وَ الَّذينَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُون؛[معارج/33] آنها كه براي شهادت به حق قيام كنند».
3- مرا از غفلت و بی خبران قرار مده
«و نَبّهْنی فیهِ عن نَومَةِ الغافِلینَ؛ و بیدارم کن در آن از خواب بی خبران»
در فراز سوم این دعای با ارزش از خدای متعال خواستار این هستیم که ما را از خواب غفلت و بی خبری نجات دهد. غفلت و بی خبری، بلایی مهلک و جانکاه است که اگر جامعه و یا ملتی به آن مبتلا شود، آنها را غرق در آشفتگی و آسیب های اخلاقی و دینی می نماید به طوری که عمر خود را به راحتی در گناه و تباه نابود می سازند. وقتی سخن از غفلت به میان می آید این سؤال طرح می شود که انسان در زندگی از چه چیزی غفلت دارد؟ به روشنی پیدا است که غفلت مورد بحث در این جا عبارت است از:
1- غفلت از یاد خدا و عبودیت و بندگی او، 2- غفلت و فراموشی از حیات ابدی و زندگی جاودان، 3- غفلت از فقرا و نیازمندان دز زندگی، 4- غفلت از نعمت ها و سرمایه های خدادادی، 5-غفلت از وظایف و مسئولیت های دینی و اجتماعی...
بهترین راه های درمان غفلت و بی خبری بر اساس آموزه های قرآنی عبارتند از:
1-.ذکر خدا:
«إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ اذْكُرْ رَبَّكَ إِذا نَسيتَ وَ قُلْ عَسى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هذا رَشَداً؛[کهف/24] مگر آن که خدا بخواهد و چون فراموش کردی،پروردگارت را باز به یاد آور و بگو امید که پروردگار مرا به حقایقی بهتر و علومی برتر،هدایت کند»
2.خواندن در قرآن:
كَلاَّ إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ؛[مدثر/54و55]چنین نیست،قرآن،در حقیقت،پند و یادآوری است،تا هر که خواهد از آن پند گیرد».
3.یاد نعمت ها و نعمت دهنده:
وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً لِنَفْتِنَهُمْ فيهِ وَ مَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذاباً صَعَداً؛[جن/16و 17]واگر مردم در راه درست، پایداری ورزند، قطعاً آب گوارایی (علم،رحمت و رزق) به ایشان می نوشانیم تابه آن نعمت،آنها را بیازماییم و هر کس از یاد پروردگار خود دل بگرداند،خدا،او را به عذابی سخت درآورد».
4.عبرت از تاریخ پیشینیان:
«أَ فَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ في مَساكِنِهِمْ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِأُولِي النُّهى؛[طه/128] ایا برای هدایتشان کافی نبود که ببینند چه نسل ها را پیش از آنها نابود کردیم که اینک،در سراهای همانها راه می روند؟ به راستی،برای خردمندان در این امر نشانه هایی عبرت انگیز است».
5.یاد مرگ:
أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ في بُرُوجٍ مُشَيَّدَة؛[نساء/78]هر جا كه باشيد و لو در حصارهاى سخت استوار، مرگ شما را درمى يابد».
سخن آخر: ماه رمضان ماه عبادت و بندگی خدای متعال است. سزاوار است در این ماه خدا با ادعیه و مناجات هایی که از طریق اهل بیت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله و سلم) به ما رسیده، بیشتر مأنوس باشیم تا اینکه از معارف و آموزه های ارزنده آنها بیشتر بهره مند شویم.
پی نوشت ها:
[1]. المصباح للكفعمي (جنة الأمان الواقية): ص612.
[2]. تفسير نمونه: ج1، ص624.
[3]. عيون أخبار الرضا (عليه السلام): ج1، ص297.
[4]. الكافي (ط - الإسلامية): ج4، ص 87.