چکیده: منشأ روزه در پیروان ادیان از مبدأ ایمان و امر خداست که نیروی پایبندی به اوامر الهی را افزایش می‌دهد تا انسان را به مقام تقوا برساند تا انسان یکسره محکوم به غرایز و شهوات حیوانی نگردد.
روزه عبادتی هماهنگ باروح ایمان و عبودیت است و در صورت تحقق دقیق با توجه به شرایط و معیارهای یک روزه واقعی، آثار و فضائل ارزشمندی را در امور روحی، روانی، معنوی، بهداشتی، اقتصادی و ... برای فرد و اجتماع به همراه می‌آورد. منشأ روزه در پیروان ادیان از مبدأ ایمان و امر خداست که نیروی پایبندی به اوامر الهی را افزایش می‌دهد تا انسان را به مقام تقوا برساند.
روزه علاوه بر وجوب در ادیان آسمانی، مطابق فطرت انسان نیز بوده، زیرا فطرت تعالی طلب انسان مایل نیست تا دغدغه‌هایش در سطح حیوانات پایین بماند و یکسره محکوم غرایز و شهوات حیوانی گردد، لذا روزه وسیله و سپری برای مقاومت در برابر این‌گونه تمایلات شد تا انسان به تعالی و کمال برسد.
بر همین مبنا روزه گرفتن در میان ادیان آسمانی، جایگاه ویژه‌ای دارد و ازجمله عبادات دیرین است، که قرآن کریم نیز بر این معنا چنین اشاره می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون [بقره/ 183] ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روز بر شما نوشته شد، همان‌گونه که بر پیشینیان از شما نوشته‌شده، تا پرهیزگار شوید»، که منظور از «من قبلکم» در این آیه شریفه پیروان ادیان آسمانی پیشین و پیامبران قبل از اسلام است، هرچند که نام آنها تعیین نشده، اما از ظاهر جمله «کما کتب» برمی‌آید که آنان اهل دین آسمانی بوده‌اند و روزه نیز بر ایشان واجب بوده است هرچند که در تورات و انجیلی که امروزه در دست یهودیها و نصرانیها است درباره ماه یا هفته معینی در سال (همانند روزه مسلمانان در ماه مبارک رمضان) برای روزه تعیین نشده است، ولیکن همین کتب موجود نیز روزه را بزرگ شمرده‌اند و پیروان آنها در سال چند روزی را به انحاء مختلف روزه می‌گیرند مثل روزهای که در آن خوردن گوشت یا خوردن شیر یا مطلق خوردن و آشامیدن را ترک می‌نمایند [1] به‌هرحال در امت‌های گذشته از طرف خداوند روزه واجب بوده هرچند کیفیت و کمیت آن در متون اسلامی نقل نشده، ولی درعین‌حال می‌توان در متون دینی امت‌های یهود و مسیح، روزه را مورد جستجو و تحقیق قرارداد، ازجمله:
1- یهود: روزه در یهود به معنای خودداری از خوردن و آشامیدن درمدتی از زمان است که در عبری به «تعنیت» مشهور می‌باشد روزه یکی از عبادات مردم یهود است که جهت پاکی دل و نشانه فروتنی روزه‌دار در مقابل خداوند می‌باشد بنابراین می‌توان روزه را طبق عقاید یهودیت بر دو قسم تقسیم کرد، اول روزه‌های شخصی: این نوع روزه معمولاً در حالت حزن و اندوه و یا استغفار و توبه انجام می‌پذیرد. چنانچه در وصف داوود (علیه‌السلام) آمده است: «داوود به خدا التماس کرد که بچه را زنده نگه‌دار و بدین منظور روزه گرفت و به اتاق رفته تمام شب روی زمین دراز کشید». [2]
دوم روزه‌های جمعی: این نوع روزه در هنگام مصیبت‌های جمعی و التماس دعا برای قوم و اعیاد و... صورت می‌پذیرد. درباره روزه کفاره آمده است: «روز دهم ماه هفتم هرسال روزه کفاره است در آن روز تمام قوم باید برای عبادت جمع شوند و روزه بگیرند». [3]
همچنین ایام روزه یهودیها را می‌توان به دو قسم واجب و مستحب تقسیم کرد: روزه‌های واجب؛ عبارت‌اند از روزه یوم کیپور که از غروب روز قبل به مدت یک شبانه‌روز روزه می‌گیرند. و از خوردن و آشامیدن، شست‌وشو (به‌استثنای انگشتان) آرایش، عطر زدن و پوشیدن کفش چرمی پرهیز می‌کنند و در کنیسه‌ها به عبادت و استغفار مشغول می‌شوند و روزه هائی که به مناسبت ویرانی اورشلیم گرفته می‌شود مانند: روزه گدریا ـ روزه دهم طبت ـ روزه هفدهم تموز ـ روزه نهم آو؛ همچنین روزه‌های مستحب؛ مانند روزه‌ی روزهای دوشنبه و پنج شنبه که از طلوع خورشید تا غروب آن به‌صورت امتناع از خوردن و آشامیدن می‌باشد. [4]
2- مسیحیت؛ روزه در مسیحیت به معنای از صبح تا اواسط روز خودداری از غذا خوردن است و به‌صورت عمده، کفایت کردن به یک وعده‌غذای ساده در عصر می‌باشد. در عهد جدید زمانی برای روزه مشخص نشده است. تعلیمی نیز درباره روزه در آن دیده نمی‌شود ولی احتمالاً روزه در بین شاگردان مسیح و خود حضرت عیسی امری رایج بوده، چنانچه در کتاب متی می‌گوید «عیسی پس‌ازآن که از یحیی غسل‌تعمید گرفت، چهل شبانه‌روز روزه گرفت» و حضرت مسیح در مورد پاکی بدن به شاگردانش می‌فرماید: «ولی این روح ناپاک از بدن خارج نمی‌شود مگر با دعا و روزه». [5]
لذا روزه برای شاگردان مسیح اختیاری قلمداد شده است، اما چنانچه کسی بخواهد روزه بگیرد فقط باید برای خشنودی خدا باشد. بعد از حضرت عیسی (علیه‌السلام) نیز روزه در جامعه مسیحی رایج بوده، که دو مورد از آن بر طبق عهد جدید چنین است: 1- روزه مقدس که آن عبارت از چهل شبانه‌روزی است که عيسي (ع) روزه گرفت، 2- روزه رسولان: در جای جایی کتاب اعمال رسولان عهد جدید از روزه رسولان سخن گفته‌شده که آنان در روزهای مشخصی روزه می‌گرفته‌اند. [6]
برای مطالعه بیشتر می‌توانید به منابع ذیل مراجعه فرمائید:
1. آشنایی با ادیان بزرگ، توفیقی، حسین، انتشارات موسسه فرهنگی طه و سمت و مرکز جهانی، چاپ هفتم، 1384 ش.
2. عبادت در ادیان ابراهیمی، اشرفی، عباس، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول، 1384 ش.
3. تحقیقی در دین یهود، آشتیانی، جلال الدین، نشر نگارش، چاپ سوم، 1383 ش.
-------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. تحقيقي در دين يهود، آشتياني، جلال الدين، نشر نگارش، چاپ سوم، 1383ش، ص334.
[2]. دوم سموئيل، 12: 16.
[3]. لاويان، 23: 26 ـ 28.
[4]. آشنايي با اديان بزرگ، توفيقي، حسين، انتشارات موسسه فرهنگي طه و سمت و مرکز جهاني، چاپ هفتم، 1384ش، ص111 و عبادت در اديان ابراهيمي، اشرفي، عباس، تهران، انتشارات امير کبير، چاپ اول، 1384ش، ص120.
[5]. انجیل متي : 4 : 2 و همان 18 : 21.
[6]. انجیل متي : 4 : 2 و اعمال رسولان.