چکیده: در فضیلت و شرافت ماه مبارک رمضان همین بس که در میانماههای قمری تنها ماهی است که خدای تبارک و تعالی نام آن را در کتاب شریفخود ذکر نموده و آن را ظرف زمانی نزول انزالی قرآن که جزء بهترین هدایای الهی به جامعه بشریت است معرفی فرموده است
در فضیلت و شرافت ماه مبارک رمضان همین بس که در میانماههای قمری تنها ماهی است که خدای تبارک و تعالی نام آن را در کتاب شریف خود ذکر کرده و آن را زمان نزول قرآن که جزء بهترین هدایای الهی به جامعه بشریت است معرفی کرده است. در قرآن کریم راجع به این ماه عظیمچنین آمده است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُديً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدي وَ الْفُرْقانِ .... [بقره/158] ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است، تا رهنمودی باشد برای مردم و نشانههای روشنی از هدایت و فرقان...».
و شاید به خاطر همین فضل و شرافت است که در برخی از روایات معتبر، این ماه به عنوان نخستین ماه سال معرفی شده است.[1] برخی از بزرگان شیعه نیز همین مبنا را قبول کردهاند، به طور مثال عالم جلیل القدر و صاحب کرامات «سید بن طاووس»(رضواناللهتعالیعلیه) در کتاب شریف «اقبال الاعمال» چنین میفرماید: «بدان که اینجانب درباره اینکه آیا نخستین ماه سال، ماه محرم است یا ماه رمضان، روایات را مختلف یافتم، ولی با توجه به عمل اصحاب و بسیاری از تصانیف علمای پیشین، به تحقیق دریافتم که نخستین ماه سال، ماه رمضان است و شاید بتوان چنین گفت که در ناحیه عبادات اسلامی، نخستین ماه سال، ماه رمضان و در غیر آن موارد، یعنی در ناحیه حوادث تاریخی و دیگر امور مهم، نخستین ماه سال، ماه محرم است».[2]
به هر حال، چه نخستین ماه سال را ماه رمضان بدانیم و چه ماه محرم، درجایگاه ویژه ماه مبارک رمضان و اهمیتی که بزرگان دین به این ماه دادهاند، هیچگونه تردیدی وجود ندارد.
در میان روایاتی که از معصومین(علیهمالسلام) در مورد ماه رمضان نقل شده، خطبهای که نبی اکرم(صلیاللهعلیهوآله) آن را در آخرین جمعه ماهشعبان یکی از سالهای بعد از هجرت، به مناسبت فرا رسیدن ماه پر برکت رمضان ایراد فرمودهاند، شانی به سز دارد و شاید در باب بیان فضیلت این ماه و شرح وظایفی که مسلمانان در آن به عهده دارند، متنی به جامعیت این خطبه نداشته باشیم.
مرحوم سید بن طاووس(قدساللهنفسه) در اقبال الاعمال از کتاب «بشارهالمصطفیلشیعهالمرتضی» نقل میکند: «امام رضا از امیرالمؤمنین(علیهماالسلام) نقل کرد: آخرینجمعه ماه شعبان رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) برای ما خطبه خواند و چنین فرمود: «ای مردم! همانا ماه خدا همراه با برکت و رحمت و آمرزش، به سوی شما روی آورده است. ماهی که نزد خداوند بهترین ماهها و روزهایش برترین روزها و شبهایش با ارزشترین شبها و ساعاتش با فضیلتترین ساعات است. ماهی که شما در آن به مهمانی خدا دعوت شده و از سوی او به بزرگی و ارجمندی لیاقت یافتهاید.
نفسهایتان در این ماه تسبیح و خوابتان عبادت و عملتان پذیرفته و دعایتانمستجاب است. بنابراین، با نیتهای صادق و دلهای پاکیزه از خدا بخواهید که شما را برای روزه این ماه و تلاوت کتابش توفیق دهد.
بیشک، شقی و بدبخت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش الهی محروم بماند. با گرسنگی و تشنگی خویش در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز رستاخیز را یاد کنید. به تهیدستان و مسکینان کمک کنید. بزرگسالان را احترام و خردسالان را مورد مهربانی قرار دهید. و به خویشاوندان احسان کرده، زبانتان را حفظ کنید و چشم و گوشتان را بر آنچه نگاه کردن و گوش دادن به آن جایز نیست ببندید. بر یتیمان مردم ترحم و مهربانی کنید تا ایتام شما نیز مورد ترحم و مهربانی دیگران قرار گیرند.
از گناهانتان به سوی خدا توبه کنید و دستهایتان را در اوقات نماز به درگاهش به دعا بلند کنید، زیرا اوقات نماز برترین ساعات است. خدای(عزوجل) در اوقات یاد شده به بندگان خویش با مهربانی مینگرد. اگر آنها با او مناجات کنند، جوابشان دهد و اگر او را صدا زنند لبیکشان گوید و اگر او را بخوانند دعایشان را اجابت کند.
ای مردم! شما در بند اعمال بد خویش هستید، پس با استغفار خود را برهانید. پشتهایتان از بار گناهان سنگین است و با طولانی کردن سجدهها آنها را سبک کنید. بدانید که خدای تبارک و تعالی به عزت خویش قسم یاد کرده است که نمازگزاران و سجدهکنندگان را شکنجه ندهد و آنان را در روز رستاخیز با آتش نترساند.
ای مردم!هر کس در این ماه روزه دار مؤمنی را افطار دهد، پاداشش نزد خدا ثواب آزاد کردن برده و آمرزش گناهان گذشته اوست.
گفته شد: ای رسول خدا! برخی از ما بر افطاری دادن قادر نیست. پس آن جناب فرمودند: آتش را از خود دور کنید، هر چند با نیمی از خرما، یا جرعهای از آب باشد.
ای مردم! از میان شما هر کس در این ماه خلقش را نیکو گرداند، روزی که قدمها بلغزند او بر صراط بگذرد و هر کس در این ماه کار را بر فرمانبران و خدمتکاران خویش سبک کند، خداوند حساب او را سبک گرداند. هر کس در این ماه شر خویش را از دیگران باز دارد، خداوند در روز ملاقات، غضب خویش را از او باز دارد، و هر کس در این ماه یتیمی را گرامی بدارد، خداوند در روز ملاقات او را گرامی خواهد داشت. هر کس در این ماه به خویشاوندان خویش احسان کند، خداوند در روز ملاقات، او را با رحمت خود مورد احسان قرار دهد. هر کس در این ماه از خویشاوندان خود پیوند خویشی بگسلد، خداوند در روز ملاقات، رحمت خویش را از او بر دارد.
هر کس در این ماه نماز مستحبی بجا آورد، خداوند آزادی از آتش را برای او ثبت کند، و هر کس در این ماه عمل واجبی را انجام دهد، پاداش او ثواب کسی است که هفتاد واجب را در ماههای دیگر بجا آورد. هر کس در این ماه بر من زیاد درود و صلوات بفرستد، خداوند روزی که موازین سبک است، میزان اعمال وی را سنگین گرداند. و هر کس در این ماه آیهای از قرآن تلاوت کند، پاداش او ثواب کسی است که قرآن را در ماههای دیگر ختم نماید.
ای مردم! به درستی که در این ماه درهای بهشت باز است، پس از پروردگارخویش بخواهید که آنها را به رویتان نبندد، و درهای جهنم بسته است، پس از او بخواهید آنها را به رویتان باز نکند، و شیاطین زندانیاند، پس از او بخواهید که آنها را بر شما مسلط نسازد.
امیر المؤمنین(علیه السلام) فرمود: در این هنگام من بلند شده و عرض کردم: یارسول الله! برترین اعمال در این ماه چیست؟ آن جناب فرمودند: یا ابا الحسن! برترین اعمال در این ماه، خودداری و پرهیز از گناهان است».[3]
پس رمضان ماهی است که خداوند متعال انسانها را در آن به میهمانی خود خوانده است. ولی نکته قابل توجه این است که یکی از تفاوتهای عمده ضیافت الهی با ضیافت مردمی در این است که در ضیافتی که از جانب مردم صورت میگیرد، دعوت به طعام است و بهره بردن از نعمتهای دینوی است؛ اما در ضیافت الهی دعوت به تقوی و ریاضت و مبارزه نفسانی با شهوات و امیال شیطانی است و رسیدن به قرب الهی.
آری رمضان، ماه قرب است ماه گریز از خویشتن خویش و نزدیک شدن به پروردگار.
______________________________________________
پینوشت
[1]. سید بن طاووس،اقبال الاعمال،ص 4.
[2]. همان.
[3]. همان،ص 2.