چکیده: شب قدر در فرهنگ قرآن و روایات از جایگاه بس عظیمی برخوردار است تا آنجا که شب قدر در قرآن برابر با هزار ماه دانسته شده، و شب نزول قرآن، و شب تعیین تقدیرات یک‌سال و شب مبارک معرفی شده است .
و در روایات هم تعبیرات زیبایی از شب قدر آمده است، هم‌چون شب بخشیده شدن گناهان است.
شب قدر در فرهنگ قرآن و روایات از جایگاه بس عظیمی برخوردار است، تا آنجا که شب قدر در قرآن برابر با هزار ماه دانسته شده و شب نزول قرآن، و شب تعیین تقدیرات یک‌سال و شب مبارک معرفی شده است.
شب‌های قدر اوج معنویت رمضان است، شب‌هایی است که زندگی مومن در آن سراسر رنگ خدا می‌گیرد. در روایات هم تعبیرات زیبایی از شب قدر آمده است، هم‌چون شب بخشیده شدن گناهان است. با توجّه به عظمت شب قدر جا دارد که برای نحوه بهره‌گیری و بهره‌برداری بیشتر از فیض‌های معنوی آن، سیری در سیره پیشوایان معصوم(علیهم‌السلام) در شب قدر داشته باشیم .
الف) عبادت و شب زنده‌داری
از اعمالی که در طول سال، مخصوصا شب‌های مبارک رمضان و علی‌الخصوص در شب قدر بدان سفارش اکید شده است، احیا و شب‌زنده‌داری است. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «کسی که شب قدر را زنده بدارد، عذاب تا سال آینده از او روی می‌گرداند».[1]
و معصومین (علیهم‌السلام) هم این سنت حسنه را پاس و گرامی می‌داشتند و از آن بهره می‌بردند، پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نه تنها در شب قدر بیدار بود، بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان کاملاً بستر خواب را جمع می‌کرد و به عبادت می‌پرداخت.[2] حتی در شب‌های بارندگی در حالی که مسجد مدینه سقف نداشت، عبادت و شب‌زنده‌داری را ترک نمی‌کرد و دیگران را با رفتار خویش وا می‌داشت که در زیر باران بیدار باشند و نماز بگزارند.[3]
هم‌چنین فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) نیز در شب قدر، حال به خصوصی داشت، نه تنها بیدار بود که بچه‌ها و فرزندان خویش را نیز وادار می‌کرد که شب بیدار باشند؛ چنان که در روایتی می‌خوانیم: روش فاطمه(سلام‌الله‌علیها) این بود که هیچ فردی از خانواده خویش را نمی‌گذاشت در آن شب (بیست و سوم) بخوابد و مشکل خواب آن‌ها را با کمی غذا و آمادگی در روز درمان می‌نمود و می‌فرمود: محروم است کسی که از خیر (و برکت) آن شب محروم شود».[4]
ب) حضور در مسجد
از مسائلی که معصومین(علیهم‌السلام) نسبت به آن حساسیت ویژه نشان داده‌اند، حضور در مسجد، در شب قدر است. «یحیی بن رزین» نقل کرده که امام صادق(علیه‌السلام) بیماری شدیدی داشت، دستور داد او را به مسجد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) با همان حال ببرند. پس حضرت تا صبح شب بیست و سوم ماه رمضان در آنجا باقی ماند».[5]
موارد فوق نشان می‌دهد که حضور در مساجد، در شب‌های با عظمت قدر خصوصیتی دارد که باید بدان توجه شود. و پیروان اهل بیت (علیهم‌السلام) شایسته است که به خوبی از مساجد استقبال کنند.
ج) مراسم قرآن سرگرفتن
یکی دیگر از اعمال شب قدر که در سیره معصومان دیده می‌شود و بحمد اللّه، در جامعه تشیّع به خوبی جای خود را یافته است، مراسم قرآن سرگرفتن است. امام صادق(علیه‌السلام) در این‌باره فرمود: «برای سه شب قرآن کریم را مقابل خود قرار دهید و آن را بگشایید و بخوانید: «اَللّهُمَّ اِنّی أَسْئَلُکَ . . . . »[6]
د) برپایی نماز جماعت
از عباداتی که سخت در اسلام بر آن سفارش شده، مخصوصا در ماه مبارک رمضان، برپایی نماز جماعت است. انس بن مالک از پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نقل کرده که فرمودند: «کسی که از اوّل تا آخر ماه رمضان در نماز جماعت حاضر شود، بهره‌ای از شب قدر گرفته است».[7]
ه) افطاری دادن
از اعمالی که در ماه مبارک رمضان مورد تأکید قرار گرفته، افطاری دادن به دیگران است. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در خطبه معروف شعبانیه می‌فرماید: «مردم آگاه باشید! کسی که از شما به روزه‌دار مؤمن در این ماه افطاری دهد، پاداش آزاد نمودن یک برده و بخشش گناهان گذشته را همراه دارد. عرض شد: ای رسول خدا! ما توان افطاری دادن نداریم. حضرت فرمود: بترسید از آتش! ولو با دادن نصف دانه خرما و از آتش بپرهیزید! گر چه با دادن شربت آب باشد».[8]
بنابراین باید تلاش مضاعف نمود تا غفران الهی در این شبِ بخششِ گناهان شامل حال انسان گردد. چراکه شب قدر میعاد انسان با خداست، شب رنگ باختن جسم و حکومت روح است، شب حقارت ماده و عظمت معناست، شب تجلی معنویت دین و آسمانی شدن زمین است، شب همگامی سراسر وجود مومن با ژرفای فطرت الهی‌است.
___________________________________________
پی نوشت
[1]. بحار الانوار، ج 95، ص 145.
[2]. همان، ج 95، ص 10.
[3]. همان، ص 10.
[4]. بحار الانوار، ج 94، ص 10؛ مستدرک الوسائل، ج 7، ص 470.
[5]. همان، ص 4، ذیل روایت 4.
[6]. همان، ح 5 و ر . ک : مفاتیح الجنان، ص 224.
[7]. کنز العُمّال، ج 8، ص 545، ح 24090.
[8]. عیون اخبار الرضا علیه‌السلام ، ج 1، ص 230.