چکیده: برای بهشتی شدن تنها دعا و استغاثه کافی نیست، پایبندی به آموزه های قرآنی و اسلامی مجوز ورود در بهشت است.
بسم الله الرحمن الرحیم
«اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي فِيهِ أَبْوَابَ فَضْلِكَ وَ أَنْزِلْ عَلَيَّ فِيهِ بَرَكَاتِكَ؛ اى خدا در اين روز به روى من درهاى فضل و كرمت را بگشا و بر من بركاتت را نازل فرما
وَ وَفِّقْنِي فِيهِ لِمُوجِبَاتِ مَرْضَاتِكَ؛ و بر موجبات رضا و خوشنوديت موفقم بدار
وَ أَسْكِنِّي فِيهِ بُحْبُوحَاتِ جَنَّاتِكَ؛ و در وسط بهشتهايت مرا مسكن ده
يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّين؛ اى پذيرنده دعاى مضطر پريشان».
شرح دعای روز بیست و دوم ماه مبارک رمضان
فراز اول: خدایا درهای فضل و برکت را بر روی من بگشا
مقصود از درهای فضل الهی چیست؟
در فراز اول از خدای متعال مسئلت می نمایم که با فضل و احسان خودش با ما برخورد نماید، و درهای فضل و کرمش را به روی ما باز نماید. خداوند متعال در آیات متعددی سخن از فضل خود نموده است و اینکه با بندگان با فضل خود برخورد می نماید. سؤال قابل مطرح در این فراز این است که فضل الهی به چه معنا ست. برای پاسخ به این سؤال بعد از بیان معنای لغوی به چند مورد از آیاتی که این واژه در آنها به کار رفته است اشاره می کنیم.
معنای لغوی فضل: در لغت «فضل» به معنای زیاده از حد اقتصاد و میانه است و به هر عطیهای که دادن آن واجب نیست، «فضل» گفته می شود.[1]
آیه اول: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ؛[یونس/58] بگو: «به فضل و رحمت خدا بايد خوشحال شوند كه اين، از تمام آنچه گردآورى كرده اند، بهتر است!».
آیه دوم: « وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطانَ إِلاَّ قَليلاً؛[نساء/83] و اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود، جز عدّه كمى، همگى از شيطان پيروى مى كرديد (و گمراه مى شديد)».
آیه سوم: «فَلَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَكُنْتُمْ مِنَ الْخاسِرينَ؛[بقره/ 64] و اگر فضل و رحمت خداوند بر شما نبود، از زيانكاران بوديد».
آیه چهارم: « وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ سَميعٌ عَليمٌ؛[نور/21] و اگر فضل و رحمت الهى بر شما نبود، هرگز احدى از شما پاك نم ىشد ولى خداوند هر كه را بخواهد تزكيه مىكند، و خدا شنوا و داناست».
در یک نگاه کلی به این آیات مشخص می شود که فضل الهی موجب نجات از خسران و زیان است، فضل باری تعالی عاملی برای تزکیه و نجات از خواهش های نفسانی و تمایلات شیطانی است. فضل الهی موجب پاکی و طهارت نفس می شود، فضل الهی موجب نجات از حربه شیطان می شود.
نظر مفسران قرآن در خصوص فضل الهی:
علامه طباطبایی در ذیل آیه 58 سوره یونس در المیزان می فرماید:
«قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ» كلمه «فضل» به معناى زيادت است، و اگر عطيه را فضل مى نامند بدين جهت است كه عطاء كننده غالبا چيزى را عطاء مى كند كه مورد احتياج خودش نيست. بنا بر اين، اگر در آيه مورد بحث فيض هايى را كه خداى تعالى بر بندگانش افاضه فرموده فضل خوانده براى اين است كه اشاره كند به اينكه خداى تعالى بى نياز است، نه احتياج دارد به اينكه چيزى را به خلق افاضه كند و نه به آن خلقى كه مورد افاضه اوست نيازمند است (پس هم ايجاد خلق مورد افاضه اش فضل است، و هم افاضه به آنان). و اين نيز بعيد نيست كه منظور از«فضل خدا» رحمت رحمانيه او و عطائى باشد كه بر عامه خلق خود دارد».[2]
در تفسیر نمونه واژه فضل در ذیل آیه 58 سوره یونس این چنین مورد بررسی قرار می گیرد:
الف- بعضى فضل الهى را اشاره به نعمتهاى ظاهرى،(كرارا در آيات قرآن جمله و ابتغوا من فضله يا لتبتغوا من فضله به معنى تحصيل روزى و درآمد مادى آمده است).
ب- بعضى ديگر گفتهاند: فضل الهى آغاز نعمت، و همچنین اشاره به به نعمتهاى بهشتى است.
ج- اين احتمال نيز داده شده كه فضل اشاره به نعمت عام پروردگار به دوست و دشمن مى باشد.
تفسير ديگرى كه براى واژه فضل ذکر شده این است كه فضل پروردگار اشاره به مساله ايمان است كه در آيه قبل از آن سخن گفته شد. البته غالب اين معانى با هم تضادى ندارند و ممكن است.[3]
با توجه به اینکه بالغ بر 90 آیه از قرآن کریم سخن از فضل الهی به میان آمده است، این چنین به نظر می رسد برای دست یابی به معنای فضل در این آیات نیاز است هر کدام را به طور مستقل مورد توجه و بررسی قرار داد. همچنین آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم خویش مصادیق فضل و رحمت الهی را در چهار مورد خلاصه می کند: 1- قرآن 2- رسالت 3- نبوت پیامبر 4- ولایت اهل بیت، عالمان عادل و نائبان اولیای الهی[4] در تفسیر عیاشی روایتی به نقل از زراره از امام جعفر صادق(علیه‌السلام) در ذیل آیه 83 نساء چنین آمده است که «فضل» پیامبر و رحمت، ولایت ائمه اطهار است.[5]
فراز دوم: بر موجبات رضا و خوشنوديت موفقم بدار
وَ وَفِّقْنِي فِيهِ لِمُوجِبَاتِ مَرْضَاتِكَ؛ و بر موجبات رضا و خوشنوديت موفقم بدار
در شرح دعای روز نهم ماه مبارک رمضان شاخص و کلید های که انسان را موفق به رضایت الهی به طور تفصیل مورد بیان قرار گرفت در این این جا تنها به ذکر چند مورد اشاره می کنیم برای مطالعه می توان شرح دعای روز نهم مراجعه نماید در اینجا تنها به ذکر چند مورد بسنده می نماییم.
کلیدهای رضایت الهی:
1-خوف و امید به خدای متعال: «رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّه؛[بینه/8] (هم) خدا از آنها خشنود است و (هم) آنها از خدا خشنودند و اين (مقام والا) براى كسى است كه از پروردگارش بترسد».
2-ایمان و عمل صالح: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ ... رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ؛[بینه/7و8] كسانى كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترين مخلوقات هستند. خدا از آنها خشنود است و آنها [هم] از خدا خشنودند».
3-دشمنی با دشمنان خدا: علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) این چنین نقل می نماید: «قَالَ عِيسَى‌بْنُ‌مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ تَحَبَّبُوا إِلَى اللَّهِ وَ تَقَرَّبُوا إِلَيْهِ. قَالُوا: يَا رُوحَ اللَّهِ بِمَاذَا نَتَحَبَّبُ إِلَى اللَّهِ وَ نَتَقَرَّبُ؟ قَالَ: بِبُغْضِ أَهْلِ الْمَعَاصِي وَ الْتَمِسُوا رِضَا اللَّهِ بِسَخَطِهِم؛[5] حضرت عيسي‌بن‌مریم به حواريين فرمود: کاري کنيد که نزد خدا محبوب گردید و به خدا نزديک شويد. گفتند: ای روح‌الله! چگونه در نزد خدا محبوب شويم و به او نزديک گردیم؟ گفت: با بغض اهل گناه، و با دشمنی ایشان، رضای الهی را طلب کنید!»
فراز سوم: خدایا من را بهشتی کن
وَ أَسْكِنِّي فِيهِ بُحْبُوحَاتِ جَنَّاتِكَ؛ و در وسط بهشتهايت مرا مسكن ده
با توجه به عبارت حکمت آمیز «بهشت را به بها دهند نه به بهانه» باید گفت برای ساکن شدن در بهشت تنها نمی توان به دعا و استغاثه تکیه نمود، بلکه می بایست خود به آموزه ها و رهنمود های قرآنی مقید و پایبند نمود. در ادامه به بعضی اوصاف وشاخص اهل بهشت در دنیا اشاره می کنیم.
1-ایمان و عمل صالح: « وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فيها خالِدُونَ؛[بقره/82] و كسانى كه ايمان آورند و كارهاى نيك و شايسته كنند، آنان بهشتيانند و در آن جاودانند».
2-احسان و نیکو کاری: « فَأَثابَهُمُ اللَّهُ بِما قالُوا جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ ذلِكَ جَزاءُ الْمُحْسِنينَ؛[مائده/85] خداوند بخاطر اين سخن، به آنها باغهايى از بهشت پاداش داد كه از زير درختانش، نهرها جارى است جاودانه در آن خواهند ماند و اين است جزاى نيكوكاران».
3-پایبندی به نماز و بندگی خدای متعال...
در سوره معارج مجموعه ای از اوصاف و شاخص های بهشتیان در دنیا مورد اشاره قرار گرفته است:
«الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ دائِمُونَ، وَ الَّذينَ في أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ، لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ، وَ الَّذينَ يُصَدِّقُونَ بِيَوْمِ الدِّينِ، وَ الَّذينَ هُمْ مِنْ عَذابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُون، إِنَّ عَذابَ رَبِّهِمْ غَيْرُ مَأْمُونٍ وَ الَّذينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاَّ عَلى أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومينَ فَمَنِ ابْتَغى وَراءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ العادُونَ وَ الَّذينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ وَ الَّذينَ هُمْ بِشَهاداتِهِمْ قائِمُونَ وَ الَّذينَ هُمْ عَلى صَلاتِهِمْ يُحافِظُونَ أُولئِكَ في جَنَّاتٍ مُكْرَمُونَ،[معارج/35-22] آنها كه نمازها را پيوسته بجا مى آورند، و آنها كه در اموالشان حق معلومى است ... براى تقاضاكننده و محروم، و آنها كه به روز جزا ايمان دارند، و آنها كه از عذاب پروردگارشان بيمناكند، چرا كه هيچ كس از عذاب پروردگارش در امان نيست، و آنها كه دامان خويش را (از بىعفّتى) حفظ مى كنند، جز با همسران و كنيزان (كه در حكم همسرند آميزش ندارند)، چرا كه در بهره گيرى از اينها مورد سرزنش نخواهند بود! و هر كس جز اينها را طلب كند، متجاوز است! و آنها كه امانتها و عهد خود را رعايت مى كنند، و آنها كه با اداى شهادتشان قيام مى نمايند، و آنها كه بر نماز مواظبت دارند، آنان در باغهاى بهشتى (پذيرايى و) گرامى داشته مى شوند.»
نیایش آخر: يَا مُجِيبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرِّين ؛ اى پذيرنده دعاى مضطر پريشان، ما را به فضل و کرم خودت از شر خواطر شیطانی و نفسانی در امان خودت قرار ده و سر انجام کار ما را رضایت خودت و ورود در بهشت مقرر فرما.
پی نوشت ها:
[1]. اغب اصفهانى حسين بن محمد، المفردات في غريب القرآن، دارالعلم‘ الدار الشامية - دمشق‘بيروت، چاپ اول، 1412 ق.،ص639.
[2]. ترجمه الميزان، ج10، ص119.
[3]. ر.ک: تفسير نمونه، ج8، ص322.
[4]. جوادی آملی،عبدالله(سعید بنا علی-عباس رحیمیان)،اسراء،قم،1389،ج19،ص645.
[6]. عياشى، محمد بن مسعود، كتاب التفسير، چاپخانه علميه - تهران، 1380 ق،ج1،ص260