چرا ایرانیان شیعه شدند؟

ورود اسلام به ایران، از زمان فرستادن نامه رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به خسرو پرویز پادشاه آن دوران ایران شروع شد، بعد از آن در دوران خلیفه دوم، ورود اسلام به این کشور پهناور، شکل رسمی‌تری به خود گرفت، و آشنایی ابتدائی ایرانیان با اسلام بر طبق قرائت خلفا بود، ولی بعد از مدتی، تاریخ به نحوی رقم خورد که ایرانیان به سوی اهل بیت(علیهم‌السلام) گرایش پیدا کردند. در ادامه تلاش می‌کنیم، به گوشه‌ای از دلایل همسو شدن ایرانیان با مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) و شیعه شدن آنان اشاره کنیم.

 اگر چه خلفای سه‌گانه اهل سنت سعی کردند قرائت خویش از اسلام را به دیگران تحمیل کنند، ولی با این وجود، حضور برخی ایرانی در جمع صحابه رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) سبب شد که ایرانیان تا حدودی با قرائت اسلام واقعی آشنا گردند، آن‌چنان که در قرون بعدی، زمانی‌که اهل بیت(علیهم‌السلام) و پیروان‌شان این اسلام را به آن‌ها معرفی کردند، آن‌ها با علاقه و انس بیشتری آن را قبول کرده، و از اسلامی که خلفای سه‌گانه اهل سنت معرفی کننده آن بودند سر باز زدند، که می‌توان از این صحابه نام برد: سلمان فارسی[1]، امهًْ الفارسیهًْ[2]،کیسان[3]، سالم مولی ابو حذیفه[4] و....

نکته‌ای دیگر که باید به آن توجه داشت این است که تشیع ایرانیان مسئله‌ای تدریجی بوده است؛ از همین رو، علل متعددی در آن نقش داشته، که بازگو کردن تمام آن‌ها در این نوشتار امکان‌پذیر نیست، از این رو ما تلاش می‌کنیم، به عمده‌ترین دلایل که در این زمینه وجود دارد اشاره کنیم.

اولین دلیلی که برای شیعه شدن ایرانیان می‌توان از آن نام برد، اذعان صحابه به محبت و برتری امام علی(علیه‌السلام) است، این نکته آن‌چنان آشکار بود که حتی غاصبان خلافت نیز به آن اقرار داشتند، و این علت سبب گردید زمانی که مولای متقیان به حکومت رسید، و تدبیر حکومت اسلامی را بر عهده گرفت، ایرانیان که تا آن زمان، وصف این مرد الهی را شنیده بودند، با فضایل وی روبرو شوند و عدالتی را که از زمان رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) توسط خلفاس سه‌گانه به فراموشی سپرده شده بود در وجود امیرالمومنین(علیه‌السلام) ببینند.

رشته‌های این محبت در سال‌ها بعد توسط شاگردان اهل بیت(علیهم‌السلام) که به ایران رفت و آمد داشته یا این‌که ایرانی بودند، تبدیل به نهالی اعتقادی شد و سبب حرکت ایرانیان از محبت به اهل بیت(علیهم‌السلام) به سوی اعتقاد به حقانیت آنان برای جانشینی پس از رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) گردید، به عنوان نمونه می‌توان به حضور حضور علی بن محمدباقر(علیه السلام) در منطقه فین کاشان اشاره کرد که همین حضور باعث شد که در آن زمان، مردم این منطقه محب خاندان رسالت شوند. در تواریخ آمده است که 6 هزار نفر از مردم کاشان و حومه به استقبال این امام‌زاده بزرگوار رفتند. هم‌چنین با استقرار ایشان در آن‌جا، مردم قم و کاشان و روستاهای اطراف در نماز جمعه ایشان شرکت می‌کردند. این موقعیت ممتاز علی بن محمد سبب شد حکومت وقت، دستور قتل ایشان را صادر کند[5]

 برای این حرکت می‌توان دلایل دیگر نیز ذکر کرد از آن جمله، اختناق و ترسی که در دوران بنی‌امیه و بنی عباس وجود داشت این ترس سبب گردید، فرزندان اهل بیت(علیهم‌السلام) به سوی ایران که دورتر از محل حاکمیت بودند بروند، و این خود دلیلی شد که ایرانیان با منش و رفتار خاندان رسالت بیشتر آشنا گردند، و مبانی دینی خویش را از ایشان بیاموزند.

در این راستا نمی‌توان از هجرت امام علی‌بن موسی رضا(علیه‌السلام) به ایران نیز غافل شد، این هجرت گر چه با حیله و تدبیر مأمون عباسی انجام گرفت، ولی حضور امام که شیعیان، وی را به عنوان یکی از جانشینان رسول گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) معرفی می‌کردند، موجب شد که ایرانیان هرچه بیشتر با مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) آشنا شوند، استقبال مردم و علمای ایران از ایشان را می‌توان گوشه‌ای از علاقه ایرانیان به این خاندان دانست، و حتی تاریخ نشان می‌دهد که نه تنها حضور این امام همام در میان ایرانیان سبب آشنایی بیشتر آنان با اهل بیت(علیهم‌السلام) گردید، حتی بعد از به شهادت رسیدن ایشان نیز این فیض برای ایرانیان ادامه داشت، آن‌چنان که می‌توان از حضور شیعیان برای زیارت قبر مطهر ایشان، نام برد، و این رفت و آمد پیروان آن حضرت به آن قسمت از ایران که در آن زمان یکی از مراکز علمی آن دوران به حساب می‌آمد به خوبی می‌توانست ایرانیان را به سوی شیعه رهنمود کند، که به عنوان نمونه می‌توان از حضور فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها)، و احمدبن موسی معروف به شاهچراغ نام برد.

از دلیل دیگر که می‌توان برای شیعه شدن ایرانیان از آن نام برد، وجود حکومت‌های شیعه مانند آل‌بویه و صفویه است، هم‌چنین در زمان حاکمان غیر شیعی نیز در برخی زمان‌ها، شیعیان در حکومت نقشی پر رنگ داشته‌اند مانند، حضور علامه حلی و خواجه نصیرطوسی در دربار مغولان.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. السیرة النبـویـه، ج1، ص218؛ ج4، ص560 ؛ الطبقـات الکبرى، ج4، ص80 ؛ الاستیـعاب، ج2، ص496.
[2]. الاصابه، ج7، ص80
[3]. الاستیعاب، ج4، ص1656؛ اسد الغابه، ج1، ص52 و93
[4]. الاستیعاب، ج2، ص 586.
[5]. شرح زندگانی و شهادت علی بن باقر، آیت الله مدنی کاشانی، نشر مرسل، 1378، ج6، صص 27، 30 و 35.