غیبت امام زمان در آموزه‌های امام صادق

یکی از مسائل اصلی در بحث مهدویت مسئله غیبت امام عصر(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) است که از دیرباز مورد توجه تعالیم و آموزه‌های اسلام قرار داشته است. این مسئله در کلام تمام معصومین بیان شده است که امام صادق(علیه‌السلام) هم تاکید ویژه‌ای به این مسئله داشته‌اند و مسائل آن را برای مسلمانان بیان کرده‌اند.

این نوشتار با مراجعه به احادیث امام صادق (علیه‌السلام) تلاش می‌کند تا برخی از این مباحث و آموزه‌های مربوط به غیبت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) را بیان کند.

حتمی بودن غیبت
امام صادق(علیه‌السلام) برای بسترسازی جامعه اسلامی و شیعیان برای پذیرش امر غیبت در ابتدا حتمی بودن این امر را برای مردم بیان می‌کردند. زراره یکی از اصحاب امام از حضرت نقل می‌کند که فرمود: «به راستی برای قائم غیبتی است قبل از این‌که قیام کند».[1]
امام صادق(علیه‌السلام) در کنار بیان حتمی بودن این واقعه از سوی پروردگار به مسلمانان می‌آموزد که پایداری و استواری در امر غیبت کاری دشوار است و نیاز به تقوای الهی دارد. حضرت در این باره فرمود: «به راستی برای صاحب این امر، غیبتی است، که پای‌بندی به آن مانند کسی است که دستش را بر روی خارها می‌کشد» ... آنگاه فرمود: «برای صاحب این امر غیبتی است و بنده باید تقوای الهی پیشه سازد و متمسک به دینش باشد».[2]

طولانی بودن غیبت
طول مدت غیبت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) از دیگر مباحثی بود که امام صادق(علیه‌السلام) به آن توجه داشته است. حضرت در احادیث مختلفی به طولانی بودن این غیبت، اشاره می‌کند. سدیر صیرفی از امام صادق(علیه‌السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمود: «برای قائم ما غیبتی است که مدّت آن به طول می‌انجامد». حضرت در ادامه روایت طول این مدت را به میزان غیبت پیامبران پیشین ذکر می‌کند و می‌فرماید: «خدای متعال می‌خواهد امر سنت‌های پیامبران را در غیبت‌هایشان -را برای امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)-جاری کند و گریزی از آن نیست که به اندازه مدت غیبت‌های آن‌ها سپری گردد». حضرت در ادامه به این آیه از قرآن کریم که خداوند می‌فرماید: «لَتَرْکَبُنَّ طَبَقا عَنْ طَبَقٍ [انشقاق/19] همه شما پیوسته از حالی به حال دیگر منتقل می‌شوید» استدلال می‌کند و می‌فرماید: «یعنی سنت‌های پیشینیان در شما جاری است». [3]
مدت غیبت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) آن‌قدر به درازا می‌کشد که افراد سست ایمان در این مدت از ظهور حضرت ناامید می‌شوند. امام صادق(علیه‌السلام) در روایتی از قول پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: «رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: چگونه هستید زمانی که از آمدن مهدی مأیوس می‌شوید، پس ناگهان صاحب شما همانند خورشید فروزان ظهور می‌کند، به طوری که تمام اهل زمین و آسمان خوش‌حال خواهند شد. سؤال کردند: ای پیامبر خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) چه زمانی این اتفاق می‌افتد فرمود: زمانی که مهدی غائب شود و مردم از او مأیوس شوند».[4]

بیان مراحل غیبت
امام صادق(علیه‌السلام) در دوران امامت خود به بیان مراحل غیبت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) پرداختند و به تفصیل از دو غیبت برای حضرت سخن گفتند که این امر حتی می‌تواند یکی از کرامات و معجزات امام صادق(علیه‌السلام) هم به حساب بیاید.

ابو بصیر دراین‌باره می‌گوید: به امام صادق(علیه‌السلام) عرض کردم: «امام باقر(علیه‌السلام) می‌فرمود: «قائم آل محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دو غیبت دارد: یکی طولانی است و دیگری کوتاه. امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: بلی[همین‌طور است] ای ابو بصیر یکی از آن‌ها طولانی‌تر از دیگری است».[5]
امام صادق(علیه‌السلام) در این‌ باره می‌فرمایند: «به راستی برای قائم دو غیبت است که در یکی -زود- برمی‌گردد ولی در دیگری معلوم نیست او کجاست؟ در حج حضور می‌یابد، مردم را می‌بیند و مردم او را نمی‌بینند».[6]

در نتیجه:
امام صادق(علیه‌السلام) در دوران پربرکت امامت خود به امر غیبت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) توجه ویژه‌ای داشتند و مسائلی درباره حتمی بودن غیبت، طولانی بودن غیبت و مراحل آن‌که شامل غیبت صغری و غیبت کبری است را بیان کردند.

برای مطالعه بیشتر به این کتاب‌ها مراجعه نمایید.
1. «مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم» اثر مرحوم آیت‌الله سید محمدتقی موسوی اصفهانی.
2. « مهدویت رویکردها و چالش‌ها» نوشته مهدی مهریزی.
3. «کمال الدین و تمام النعمه» اثر شیخ صدوق.

___________________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. «إِنَّ لِلْقَائِمِ غَيْبَةً قَبْلَ أَنْ يَقُوم»، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح علی اکبر غفاری، شیخ صدوق، تهران، اسلامیه، 1395ق، ج2، ص‏342.
[2]. «كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع جُلُوساً فَقَالَ لَنَا إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةً الْمُتَمَسِّكُ فِيهَا بِدِينِهِ كَالْخَارِطِ لِلْقَتَادِ ... ثُمَّ قَالَ إِنَ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةً فَلْيَتَّقِ اللَّهَ عَبْدٌ وَ لْيَتَمَسَّكْ بِدِينِهِ»، الكافي، شیخ كلينى، تصحیح علی اکبر غفارى، ناشر: دار الكتب الإسلاميه، چاپ چهارم، تهران‏، 1407ق، ج1، ص336-335.
[3]. «إِنَّ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَيْبَةً يَطُولُ أَمَدُهَا ... إِلَّا أَنْ تَجْرِيَ فِيهِ سُنَنُ الْأَنْبِيَاءِ ع فِي غَيْبَاتِهِمْ وَ إِنَّهُ لَا بُدَّ لَهُ يَا سَدِيرُ مِنِ اسْتِيفَاءِ مَدَدِ غَيْبَاتِهِمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ أَيْ سَنَنَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ»، کمال الدین و تمام النعمه، تصحیح علی اکبر غفاری، شیخ صدوق، تهران، اسلامیه، 1395ق، ج2، ص481-480.
[4]. «كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا اسْتَيْأَسْتُمْ مِنَ الْمَهْدِيِّ، فَيَطْلُعُ عَلَيْكُمْ صَاحِبُكُمْ مِثْلَ قَرْنِ الشَّمْسِ، يَفْرَحُ بِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ. فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، وَ أَنَّى يَكُونُ ذَلِكَ؟ قَالَ: إِذَا غَابَ عَنْهُمْ الْمَهْدِيُّ، وَ أَيِسُوا مِنْه»، (متوفاى ق5هـ)، دلائل الإمامه، أبو جعفر محمد بن جرير بن رستم، تحقيق و نشر: قسم الدراسات الإسلاميه موسسه البعثه، چاپ اول، قم، 1413ق، ص468.
[5]. «قُلْتُ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يَقُولُ- لِقَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ غَيْبَتَانِ وَاحِدَةٌ طَوِيلَةٌ وَ الْأُخْرَى قَصِيرَةٌ قَالَ فَقَالَ لِي نَعَمْ يَا أَبَا بَصِيرٍ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَى»،‏ كشف الغمه في معرفه الأئمه، اربلى، على بن عيسى‏، تصحیح: سید هاشم رسولى محلاتى، ناشر: بنى هاشمى‏، چاپ اول، تبريز، 1381ق، ج2، ص529.
[6]. «إِنَّ لِلْقَائِمِ غَيْبَتَيْنِ يَرْجِعُ فِي إِحْدَاهُمَا وَ فِي الْأُخْرَى لَا يُدْرَى أَيْنَ هُوَ يَشْهَدُ الْمَوَاسِمَ يَرَى النَّاسَ وَ لَا يَرَوْنَه‏»، الغيبه للنعماني‏، ابن أبي زينب، تصحیح: علی اکبر غفارى، نشر صدوق‏، چاپ اول، تهران، 1397ق،‏ ص175.