چکیده: روایتی از امام رضا (علیه السلام) منقول است که حضرت فرمودند: از حرص و حسادت بپرهیز كه این دو، امتهای گذشته را نابود كرد، و بخیل نباش كه هیچ مؤمن و آزادهای به آفت بخل مبتلا نمیشود. بخل مغایر با ایمان است.
روایتی از امام هشتم علی بن موسی الرضا (علیه السلام) منقول است که حضرت فرمودند: «إِیَّاکُمْ وَ الْحِرْصَ وَ الْحَسَدَ فَإِنَّهُمَا أَهْلَکَا الْأُمَمَ السَّالِفَةَ وَ إِیَّاکُمْ وَالْبُخْلَ فَإِنَّهَا عَاهَةٌ لَا تَکُونُ فِی حُرٍّ وَ لَا مُؤْمِنٍ إِنَّهَا خِلَافُ الْإِیمَانِ [1] از حرص و حسادت بپرهیز كه این دو، امتهای گذشته را نابود كرد، و بخیل نباش كه هیچ مؤمن و آزادهای به آفت بخل مبتلا نمیشود. بخل مغایر با ایمان است».
«حرص» یعنی انسان، چیزی از امور دنیایی که مورد احتیاجش نیست را انباشته کند؛ به عبارت دیگر: زیاده طلبی در امور مادی و مالی.
«حسد» یعنی انسان آرزوی زوال نعمت از غیر کند و ناراحت باشد از اینکه خداوند به غیر نعمتی را عطا فرموده؛ حسد دو نوع است: گاهی آرزوی زوال نعمتی را از دیگری میکند در حالیکه خودش از آن نعمت محروم است، یک وقت خودش هم نعمت را دارد، امّا نمیخواهد غیر آنرا داشته باشد؛ این حالت بدترین نوع حسد است. در ادامه حضرت میفرمایند: امّتهای گذشته را این دو رذیله از بین بردند «فَإِنَّهُمَا أَهْلَکَا الْأُمَمَ السَّالِفَةَ»، بعد میفرمایند: از رذیله بخل هم بپرهیزید: «وَإِیاکُمْ وَالْبُخْلَ».
بخل یعنی انسان آنچه از نظر عقلی و شرعی سزاوار است در جایی مصرف کند را مصرف نکند. مثلاً قدرت انفاق فی سبیل الله دارد، امّا انفاق نکند، حضرت تعبیر میفرمایند: «فَإِنَّهَا عَاهَةٌ»، بخیل آفت روحی دارد، «لَا تَکُونُ فِی حُرٍّ وَ لَا مُؤْمِنٍ إِنَّهَا خِلَافُ الْإِیمَانِ»، آزاده و مؤمن مبتلا به بخل نمیشوند و بخل با ایمان ناسازگار است.
حال چرا بخیل از مصرف در جایی که سزاوار است امتناع میکند؟ چون میترسد جایش پر نشود. مؤمن چنین ترسی ندارد و میگوید: همان خدایی که نعمت را به من داده و گفته اینجا مصرف کن، جایش را پر میکند، چون مؤمن به خدا اعتقاد دارد، تمام نعمتها را از ناحیه او میداند؛ آیا چنین فردی وقتی خدا به او میگوید: در این راه مصرف کن! امتناع میکند؟ پس بخیل ضعف در اعتقاد به خدا دارد.
در نتیجه امام هشتم (علیهالسلام) سه رذیله حرص، حسد و بخل را مطرح فرمودند. این رذائل هم انسان را از انسانیت بیرون میکند و هم ضربه به ایمان او میزند.[2]
................................................
پینوشت:
[1]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار(ط- بيروت)، ج75، ص346، ناشر: دار إحياء التراث العربی، چاپ: بيروت، 1403 ق.
[2]. پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی.