مدیریت زمان از دیدگاه امام علی علیه السلام

از بیانات نورانی امام علی –علیه السلام – به دست می آید که اگر کسی بخواهد زندگی خود را با سعادت طی کند و به مقصد نهایی برسد باید فرصت های خود را مدیریت کند و به درستی از آن استفاده کند. بنده در این مقاله نکاتی درباره مدیریت زمان ارایه می کنم.

معین کردن وقت برای انجام دادن امور

برای کارهای که انجام می دهند لازم هست که وقت معیتی تعیین شود.( 1) خیلی از اوقات، ما کارهای را انجام می دهیم ولی به نتیجه مطلوب نمی رسیم چون وقت کافی  برای انجام دادن آن قرار ندادیم. (2) پس اگر ما وقتی را برای انجام یک کار مشخص نکنیم به نتیجه مطلوب نیز نخواهیم رسید.

وقت شتاسی

ما باید وقت شناس باشیم و کار ها را به موقع خودش باید انجام بدهیم تا اینکه کارهای را با  نظم انجام بدهیم . مثلا وقت استراحت، وقت کوشش روزانه  و.... و از این رو هم نباید وقت را در کارهای بیهوده صرف کنیم. باید قدر وقت گران بهای خود را بدانیم و با نظم باشیم. [3]

بعضی از امور بگونه ای هست که تا انسان خود را نشناسد تمی تواند منظم باشد. مثل این که اگر شخص اوقات صبحگاهی خود را صرف مطالعه کند و هنگام عصر را برای ورزش قرار دهد، برای وی خیلی مفید خواهد بود. همین طور، هر شخص به نسبت به خود آگاه تر هست که کدام کار را در کدام زمان انجام دهد تا موفق باشد و این نیاز به وقت شناسی دارد(4) امام علی –علیه السلام- می فرماید "ان للقلوب شهوه و اقبالاً و ادباراً، فاتوها من قبل شهوتها و اقبالها، فان القلب اذا اكره عمي"(5) "بدرستی که دلها را اشتیاق و روی کردن و پشت کردن است،پس دل را آنگاه که مشتاق است و روی آورده به کار گیرید که اگر به ناخواه وادار به کاری شود کور گردد."
3- وقت را غنیمت شمردن

امام علی –علیه السلام- می فرماید، " الفرصة تمر مر السحاب فانتهزوا فرص الخير(6) "

" فرصت به مانند ابر گذرا میگذرد، پس فرصتهای نیک را غنیمت دانیید."

امام علی – علیه السلام – می فرماید که  یکی از نشانه های عاقل بودن استفاده خوب ار فرصتهاست باالخصوص استعمال آن برای آخرت. [7] همانگونه که به هدر دادن فرصتها و  استفاده نکردن ازآن ،نشانه بی خردی است.  [8] باز فرمود، خدا رحمت کند کسی را که فرصت ها را برای آماده کردن خود برای مرگ صرف می کند. (9)

و همچنین رحمت کند بر کسی که ار فرصتی که دسد داده مغمون گردد )10)

و فرمود فرصت ها را غنیمت بشمارید [11] چون فرصت از دست رفته دیگر بر نمی گرده [12] و اگر هم برگرده خیلی دیر بر می گرده[13] بخاطر همین امام وصیت کردند که وقت خود را بر اطاعت خدا صرف کنید (14).

باید بکوشیم تا از فرصتها استفاده منیم

امام علی – علیه السلام- به یکی از اصحابش اینگونه خطاب کرد.
«فليعمل العامل منكم في ايام مهله قبل ارهاق اجله و في فراغه قبل او ان شغله و في متنفسه قبل ان يوخذ بكظمه و ليمهد لنفسه و قدمه و ليتزود من دار ظعنه لدار اقامته"(15)

پس باید که عمل کننده شما در زمانی که مهلت و فرصت دارد، پیش از شتافتن اجلش، و در زمان فراغت قبل از مشغول شدن، و در حالی که نفس می کشید قبل از آنکه قطع شود باید خودش را آماده کند  و از کوچگاهش برای اقامتگاهش توشه بر گیرد. (16)

امام علی – علیه السلام- در ذیل آیه " و لا تنس نصيبك من الدنيا(17) می فرماید: "لا تنس نصيبك من الدنيا اي لا تنس صحتك و قوتك و فراغك و شبابك و نشاطك و غناك ان تطلب به الاخرة (18) " "سهم خود را از دنيا فراموش مكن : [يعنى] سلامتى ، توانايى ، فرصت ، جوانى و شادابى ‏ات را فراموش مكن ، تا با آنها ، آخرت را به دست آورى"

فرصتِ جوانی

دوران جواني فرصتي استثنايي در مدت عمر آدمي است كه بابد قدر آن را دانست و به بطالت نگذراند. اين دوره از عمر آدمي بعلت ويژگي خاصي كه دارد و تمامي قوت و نيرو و امكانات در وجود آدمي شكوفا شده و آماده فراگيري و بهره دهي است بسيار مورد توجه اسلام است و در كلمات معصومان (عليهم السلام) و امام علي (عليه السلام) تاكيد فراواني در قدر دانستن اين فرصت و بهره وري و مديريت بهينه آن ديده مي شود زيرا به تعبير امام علي (عليه السلام) دو فرصت جواني و سلامتي تا زماني كه از دست نرفته اند قدرشان شناخته نمي شود (19).

از نگاه امام علي (عليه السلام) ثمره بهره گيري از فرصت جواني در فراگيري دانش، سروري و آقايي در بزرگي است(20). در دوران جواني است كه ذهن آمادگي پذيرش هر مطلبي را دارد و از اين رو امام علي (عليه السلام) در نامه 31 نهج البلاغه به فرزند خود امام حسن (عليه السلام) مي فرمايد:

«انما قلب الحدث كالارض الخاليه ما القي فيها من شيء قبلته فبادرتك بالادب قبل ان يقسو قلبك و يشتغل لبك»(21)

و دل جوان همچون زمين ناكشته است، هرچه در آن افكنند بپذيرد، پس به ادب آموختنت پرداختم، پيش از آنكه دلت سخت شود و خردت هوايي ديگر گيرد(22)

فرصت صحت و سلامتی

فرصت مهم ديگري كه هر فردي در زندگي در اختيار دارد و بايد با برنامه ريزي و مديريت صحيح بهترين بهره را ببرد فرصت سلامتي و شادابي جسماني است كه در اين خصوص امام علي (عليه السلام) ضمن توجه دادن به اهميت اين فرصتي كه اكثر مردم آن را قدر ندانسته و زيانكار مي شوندد(23)، پيروان خود را به استفاده از آن در راه بندگي و اطاعت الهي تشويق كرده و مي فرمايد: قبل از آنكه بيمار شوي فرصت سلامتي را غنيمت شمار(24) و نيز مي فرمايد:

«فالله الله معشر العباد و انتم سالمون في الصحه قبل السقم و في الفسحه قبل الضيق فاسعوا في فكاك رقابكم من قبل ان تغلق رهائنها»(25)

پس خدا را، خدا را، اي گروه بندگان حال كه سالم و تندرستيد نه بيمار، و در گشايش هستيد نه به تنگي دچار، در گشودن گردن هاي خود بكوشيد، پيش از آنكه آنچه در گرو است بگيرند - و از شما توبه نپذيرند

پی نوشت
[1] به پژوه، سروش و شفيع پور مطلق
[2] نك: آقا تهراني.
[3] نهج البلاغه، نامه 53.
[4] نك: فرهي.
[5] سيد رضي/ حكمت 184و304.
[6] سيد رضي/ حكمت 20.
[7] آمدي/ 5777؛ برازش 2/ 1498.
[8] آمدي/ 9325؛ برازش 1/ 790.
[9] سيد رضي/ خطبه 75.
[10] آمدي/ 4362 و سيد رضي/ حكمت 114 و نامه 31.
[11] سيد رضي/ خ 232.
[12] الآمدي/ 6443؛ برازش 3/ 2128.
[13] مجلسي، بحارالانوار 75/ 113.
[14] سيد رضي/ خ 82 و 221؛ آمدي/ 4381؛ محمودي 3/ 222و223.
[15] سيد رضي/ خطبه 85.
[16] شهيدي.
[17] قصص/77.
[18] صدوق، معاني الاخبار/ 325.
[19] آمدي/ 5764.
[20] ابن ابي الحديد 20/ 267؛ و نيز ري شهري، العلم و الحكمه في الكتاب و السنه/ 253.
[21] سيدرضي/ نامه 31.
[22] شهيدي.
[23] الامين 16/ 231.
[24] محمودي3 /222-223 و الامين 231/16.
[25] سيد رضي/ خطبه 182.