آرامش روانی در پناه مسجد

یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین خواسته‌های بشری کسب آرامش روحی و روانی است. از سوی دیگر میزان مصرف داروهای روان درمان بیانگر این است که چه تعدادی از افراد نتوانسته‌اند به طور طبیعی آرامش را کسب کنند و به داروها پناه برده‌اند. افسردگی حاد، افسردگی خفیف و اختلال دو قطبی و دیگر انواع اختلالات تنها برخی از بیماری‌های روحی و روانی است. قرآن کریم با جمله‌ای کوتاه و پرمعنا مطمئن‌ترین و نزدیکترین راه برای کسب آرامش را در یاد خدا دانسته و فرموده: «اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ [رعد/۲۸] بدانید که با یاد خدا دلها آرام می گیرد.» و یکی از کارهای الهی را آرامش بخشی به قلوب مؤمنان برشمرده است. «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ [فتح /۴] او کسی است که آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.» از آنجا که مطمئن ترین راه کسب آرامش یاد و ذکر خداست و آرامش بخشی نیز کاری الهی است، یکی از مراکز محوری که می‌‎تواند بیشترین نقش را در ایجاد آرامش روحی و روانی افراد داشته باشد مسجد است.

مسجد و ایجاد آرامش روانی
سختی‌ها و ناملایمتی‌های دنیا فشارهای زیادی بر افراد وارد می‌سازد و بستر لازم را برای انواع بیماری روانی آماده می‌سازد. برای مقابله با این هجمه‌ها و دوری از بیماری‌های روحی امام صادق (علیه‌السلام) در حدیثی فرموده‌اند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ[۱] هنگامی که اندوهی از اندوههای دنیا یکی از شما را فرا گرفت، چه می شود که وضو گرفته به مسجد داخل شود و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، خدا را بخواند [و دعا کند]؛ مگر نشنیده ای که خدا می فرماید: و با صبر و نماز یاری جویید.» همانطور که در حدیث بیان شده است، ارتباط با مسجد راه مبارزه با بیماری‌های روحی و روانی می‌باشد. بیماری‌هایی که بیشترین فراوانی را در بین افراد جامعه داشته و دارد.

مسجد؛ دنیا و آخرت
تمامی آموزه‌های الهی علاوه بر تأمین سعادت اُخروی، تنها راه کسب آرامش و خوشبختی دنیوی نیز است. مسجد هم به عنوان محل عبادت و عبودیت از این قاعده استثناء نبوده و در سایه ارتباط با آن انسان در دنیا و آخرت کام‌روا می‌شود. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با تعبیری بلند از این مسئله پرده برداری کرده و فرمودند: «مَنْ كانَتِ الْمَساجِدُ بَيتَهُ ضَمِنَ اللهُ لَهُ الرَّوحَ وَ الرّاحَةَ وَ الْجَوازَ عَلَي الصّراط[۲] كسي كه مسجد خانه او باشد (مرتب به مسجد تردّد كند) خداوند، آسايش و كاميابي او و عبور از صراط را برايش ضمانت كرده است».
همانطور که در این حدیث آمده است، ارتباط با مسجد در درجه اول نقش خود را در تأمین آرامش دنیوی فرد به جا می‌گذارد و در مرحله‌های بعد بحث پاداش در آخرت مطرح است. پس ارتباط با مسجد باید نقش حیاتی در زندگی فرد داشته باشد و جدایی از مسجد هلاکت آور باشد. حتی در این باره گفته‌اند: «مومن در مسجد مانند ماهی در آب است».[۳] معلوم است که اگر ماهی از آب جدا شود چه عاقبتی در انتظار اوست.
باز در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمده است: «مَا جَلَسَ قَوْمٌ فِی مَجْلِسٍ مِنْ مَسَاجِدِ اللَّهِ تَعَالَى یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَ یَتَدَارَسُونَهُ بَیْنَهُمْ إِلَّا تَنَزَّلَتْ عَلَیْهِمُ السَّکِینَةُ وَ غَشِیَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَ ذَکَرَهُمُ اللَّهُ فِیمَنْ عِنْدَهُ:[۴]  گروهی در مسجدی از مساجد الهی برای تلاوت و آموزش قرآن نمی‌نشینند مگر آنکه آرامش بر ایشان نازل و رحمت الهی شامل حال آنها شود».

امّا چگونه؟
مسجد در ابعاد معرفتی، عاطفی و رفتاری کارایی دارد که هر سه بعد، تاثیر مثبتی در ایجاد آرامش روحی و روانی افراد بر جا می‌گذارد. در بعد اول یعنی بعد معرفتی، مسجد با یادآوری ارزش انسان و ارزش‌های انسانی، با بازشناسی خدا به افراد و با تعلیم جهان بینی درست در سایه معاد باوری سبب آن می‌شود که اهالی مسجد در کوران مشکلات و سختی‌ها قد خم نکرده و صبوری نمایند و به وسیله توکل به خداوند از آسیب‌های روانی در امان باشند.
اما در بعد عاطفی، مسجد کانونی از بهترین دوستان و آشنایان است. کسانی که به هنگام مشکلات در کنار همدیگر هستند و یکدیگر را فراموش نمی‌کنند. اگر بتوانند مشکل را رفع می‌کنند و اگر نتوانند غمخوار خوبی خواهند بود. خیلی از بیماری‌های روحی و روانی ناشی از کم توجهی دیگران به انسان می‌باشد که این مشکل برای اهالی مسجد پیش نخواهد آمد. علاوه بر این حس رضایتمندی در اشخاص موجب آن می‌شود که فرد هدفی را در زندگی دنبال کند و هیچگاه حس تنفر به او دست ندهد.
و همچنین در بعد سوم یعنی بعد رفتاری نیز فرد مسجدی با پرداختن به اعمال عبادی جمعی چون نماز جماعت و شرکت در مجالس دعا و مناسبت‌های مذهبی علاوه بر بهره مندی از فواید این کارهای صالح، به فیض بزرگتری دست می‌یابد. وی با اینگونه شرکت کردن‌ها رنگ الهی به تمام لحظات عمر خویش می‌بخشد و از نورانیت آن برای برخورد با مشکلات کمک می‌گیرد.

به امید آنکه هر فرد مسلمانی با حضور حداکثری در مساجد از برکات بی‌نظیر آن بهره برده و علاوه بر اجر و پاداش اُخروی، از منافع دنیوی آن نیز برخوردار شود و در مشکلات و سختی‌ها چون کوه استوار باشد.

پی‌نوشت
[۱] . علامه طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۲۱۷.
[۲] . مستدرك الوسائل، ج ۳، ص ۳۶۳.
[۳] . المؤمن فی المسجد کالسمک فی الماء؛ كشف الخفاء، تألیف عجلونی، ج۲، ص۲۹۵ ـ وی می گوید این حدیث نیست، اگر چه معروف به حدیث شده است؛ بلكه شاید كلام بعضی از علما باشد.
[۴] . مستدرك الوسائل ، ج ۳، ص ۳۶۴.