چکیده: یکی از مهم ترین وظایف رهبران و مدیران حکومت اسلامی این است که از فسادهای موجود در بدنه‌ی کارگزان جلوگیری کند و از طرفی دیگر خود مدیران نیز باید در خود تقوای دوری از اشرافی گری و دنیا پرستی را ایجاد کرده تا مردم با نگاهی که به مدیران و زندگی آنها دارند با امید و تکیه بر کارگزان برای پیشرفت در کنار مدیران هر حکومتی تلاش و مبارزه کنند.
سوءاستفاده از بیت المال
در دیداری که مقام معظم رهبری با اعضای هیئت دولت، بمناسبت شهادت شهیدان رجایی و باهنر و هفته‌ی دولت داشتند، نکات مهمی را در قالب هفت سرفصل در زمینه‌های «اقتصاد مقاومتی»، «سیاست خارجی»، «علم و فناوری»، «امنیت»، «فرهنگ»، «برنامه‌ی ششم» و «فضای مجازی» به‌عنوان اولویت‌های اصلی کشور و نقشه‌ی راه دولت یازدهم در یک‌سال پیش‌رو بیان کردند.
ایشان در انتهای بیانات خود به یکی از اتفاقاتی که در چند ماه گذشته رخ داده و موجب نگرانی یا حتی به تعبیر خود معظم‌له، موجب سلب اعتماد مردم از بعضی مسئولین شده است را با تذکر دوباره و طلب برخورد قاطع با «جریان حقوق‌های نجومی» بیان کردند.
لذا در اولین نگاهی که به این تذکر ایشان می توان داشت، احساس مسئولیت مدیر یک جامعه‌ی اسلامی نسبت به مخارج و بیت المال در حکومت بوده و این رویکرد و دغدغه به نوعی الگوگیری از سیره‌ی عملی امیرالمومنین علی (علیه السلام) است.
علی (علیه السلام) در بیت المال سخت گیر و حتی به خودشان نیز سخت می‌گرفتند و در مراقبت از بیت المال می توان اتفاقاتی مانند جریان برادرشان عقیل، یا خاموش کردن چراغ بعد از اتمام حسابرسی بیت المال و عدم استفاده از چراغ، بخاطر اینکه روغن آن، از بیت المال است، بیان می‌کنند، همچنین سفارش ایشان به کارگزاران حکومت در تیز کردن نوک مدادها در مرقومه‌هایی که دارند می توان نام برد.
لذا یکی از مواردی که در سیره‌ی عملی امیرالمومنین علی (علیه السلام) در مورد تذکر و عواقب اسراف در بیت المال توسط حکومت و کارگزاران می‌توان اشاره کرد، خطبه‌ی سوم نهج البلاغه، معروف به خطبه‌ی «شقشقیه» است؛ در قسمتی از این خطبه حضرت به زیاده روی‌ها و اسراف در بیت المال توسط عثمان و اطرافیان او اشاره می‌کنند.
«تا آن که سومی به خلافت رسید دو پهلویش از پرخوری باد کرده همواره بین آشپزخانه و دستشویی سرگردان بود و خویشاوندان پدری او از بنی امیه بپاخاستند و همراه او بیت المال را خوردند و بر باد دادند، مثل شتر گرسنه ای که به جان گیاه بهاری بیفتد. عثمان آنقدر اسراف کرد که ریسمان بافتۀ او باز شد و اعمال او مردم را برانگیخت و شکم بارگی او نابودش ساخت». [1]
اولین نکته اینکه امام (علیه السلام) خوردن بیت المال را به وسیله عثمان و فرزندان بنی امیه به خوردن گیاهان بهاری به وسیلۀ شتر تشبیه کردند. این تشبیه به این معناست که شتر از خوردن علف بهاری بسیار لذت می‌برد، بخاطر اینکه قبل از آن مدتها در دوره‌ی خشک سالی زمستان از علف های خشک تناول کرده است، پس با حرص و میل و ولع زیاد آن ها را می‌خورد، آن گونه که دو پهلویش بالا می آید.
حضرت اسراف و ولخرجی در اموال بیت المال را به وسیله عثمان و هم دستانش پس از پشت سرگذاشتن یک دورۀ محرومیت و دوری از حکومت و بیت المال این چنین به تصویر کشیده است.
حضرت در ادامه عواقب ولخرجی ها و اسراف ها را با سه جمله بیان کرده است:
1- اِنْتَکَثَ علیه فَتْلُهُ: رشته اش پنبه شد.
ایشان با اشاره به اینکه اگر کسی تقوا نداشته باشد و تنها با ظاهری اسلامی، خود را متظاهر و با ایمان جلوه دهد مثلا با پیشانی‌ای که کبودی مهر داشته یا با لباس بدون یقه ظاهر شده و اینطور وانمود کند که مرد مومن و با ایمان و انقلابی است. همچنین با این رویکرد سوابقی را که برای خود از نظر مردم فراهم آورده بود و گروهی او را به زهد و انقلابی می‌شناختند با این عملکرد خود در بیت المال، از بین برده و حرکت دنیا پرستانۀ او و یارانش همۀ آن رشته ها را پنبه می‌کند.
2- أجْهَزَ عَلیْه عَمَله: اعمالش کارش را تمام ساخت.
کارها و اعمالی که بخاطر این سوداگری‌ها و زیادروی‌ها انجام داد هرچه زودتر از آنچه انتظار می‌رفت ضربه کاری بر او وارد کرد و کار این متصرفین به بیت المال را ساخت.
3- و کَبَتْ به بِطْنَتَه: شکم بارگی و اسراف در این اموال (بیت المال)، او را نابود ساخت.
این سخنان حضرت امیر (علیه السلام) دربردارنده نکات آموزنده فراوانی است که به چند مورد آن اشاره می‌کنیم:
الف: کارگزاران و مدیران در حکومت اسلامی تا وقتی که از موقعیت و جایگاه خود سوء استفاده نکنند و بدنبال اشرافی‌گری و بدست آوردن مقام و ریاست نباشند و هدف آنها خدمت به مردم و کسب رضای الهی باشد در دلها جای دارند. که در غیر این صورت، موقعیت اجتماعی خود را از دست داده و سوابق حسنۀ آنها از بین می رود و افکار عمومی به سرعت بر ضد آن ها بسیج می‌شود و مال پرستی و مال دوستی آنها، سبب انحراف و سقوطشان خواهد شد.
ب: کارگزاران با این اعمال ناشایست خود نوعی بی اعتمادی نسبت به عمّال حکومت به وجود آورده و مردم نیز این عمل آنها را به همه‌ی کارگزاران تسری داده، همانطوری که مقام معظم رهبری نیز در این فرمایشات بیان کردند، اعتماد مردم در این قضیه ضربه‌ی فراوانی می‌خورد، زیرا مردم و جوانان تحصیلکرده، دریافت‌های خود را با این دریافت‌های غیرعادلانه مقایسه می‌کنند.
در نتیجه اولا وظیفه‌ی رهبران و مدیران حکومت اسلامی است تا با این فساد بزرگ مبارزه کنند ثانیا مدیران نیز تقوای دوری از اشرافی گری و تجمل گرایی و پرهیز از دنیا را که نتیجه بی میلی و عدم استفاده‌های بی رویه از بیت المال است را در خود تقویت کنند.
بر همین اساس مقام معظم رهبري نیز برخورد با سوء استفاده كنندگان از بيت المال و مقابله جدّي و مبارزه با مفاسد اقتصادی را از وظايف اساسی مسئولان كشور بر شمرده و از آنان اقدام جدی را در اين زمينه مطالبه می‌نمایند. و حتی یکی از کارهایی که ایشان برای مبارزه با این مفاسد انجام داده‌اند، دستور تشكيل ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی با حضور سران سه قوه است، كه اين امر گويای اهميت اين مسأله در نزد ايشان است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت:
[1]. إلی أنْ قامَ ثالِثُ القَوْمِ نافِجاً حِضنَیْه بَیْنَ نَثِیلِه و مُعتَلَفِه و قامَ مَعَه بَنو أبیه یَخْضِمُونَ مالَ الله خَضْمَهَ الإیَلِ نَبْتَهُ الرّبیعٍ إلی أن إنْتَکَثَ علیْه فَتْلُهُ و أجْهَزَ عَلیْه عَمَله و کَبَتْ به بِطْنَتَه، خطبه سوم نهج البلاغه، مرحوم دشتی.