چکیده: فضیلت دعا کردن در روز عرفه خصوصا جهت برادران ایمانی آنقدر بالاست با اینکه روزه، روز عرفه مستحب است، اما اگر روزه گرفتن آن روز باعث ضعف شود، طوری که انسان نتواند دعاهای وارد شده در این روز را بخواند، خواندن دعا ها بر روزه گرفتن مقدم می شود.
عبودیت و نیایش از فضائل والایی است، که در آموزه های اسلامی بسیار به آن سفارش و تاکید شده، زیرا راه رسیدن به فضائل والایی که مد نظر قرآن و اسلام است، تنها در سایه دعا و درخواست از ذات باری تعالی میسر می شود، محوریت دعا و نیایش در دست یابی به فضائل والای توحیدی چنان مهم است که پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) چنین شالوده عبودیت معرفی می کند: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَة [1] دعا مغز عبودیت است».
رسیدن به فضائل والای عبادی با اجابت دعاهای انسان توسط خداوند متعال به انجام می رسد، زیرا اجابت الهی مقرون دعاست، اگر کسی با حسن ظن به پروردگار خالصانه و عارفانه دعا کند، خداوند متعال قطعا دعایش را بدون اجابت نخواهد گذاشت، چه اینکه عمده فضائل انبیاء بزرگ الهی نیز به برکت و در سایه دعا محقق شده است.
دعا و نیایش در روح انسان تاثیر گذاشته و باعث تقویت فضائل روحی انسان می شود و بعنوان سلاحی کار آمد در مقابله با رذائل نفسانی به کار می آید تا به روح عبودیت انسان آسیب نرسد ،امام علی بن موسیالرضا (علیه السلام) نیز همواره به اطرافیان خویش تا کید میفرموند: «بر شما باد به سلاح پیامبران: آنگاه در پاسخ اینکه سلاح آنان چه بود؟ میفرمود: دعا».[2]
انسان رذائل روحی و دشمن سرکش هوای نفس را تنها با درخواست از خدا میتواند به بند بکشد و مهار کرد. کسی که اهل درخواست از باری تعالی نیست کاملا در برابر رذائل بی دفاست و کسی که بی دفاست قطعا در برابر دشمنانی چنین سرسخت شکست خواهد خورد. انسان تا زمانی که خود خواهی های خود را میبیند، خدا را نمیبیند و با در ماندگی در برابر خواهش های نفسانی دستش از فضائل معنوی کوتاه می ماند.
فضیلت دعا و نجات انسان توسط دعا روشن تر از آن است که تبیین بیشتری را بطلبد و بر همین مبنا روزهای مخصوص دعا مانند روز عرفه نیز جایگاه ویژه ای می یابند عرفه روز منحصر به فردی برای دعا و درخواست از ذات باری تعالی برای خود و به ویژه برای دیگران است هرچند همه اوقات و حالات زندگی برای دعا و نیایش مناسب است ولی روزهای معنوی ذی الحجه و به خصوص روزه عرفه شکوه بیشتری برای دعا و تأثیر فراوانتری در روح انسان برای نیایش به درگاه پروردگار عالم دارد.
در روایات اسلامی بسیار بر اعمال روز عرفه به ویژه کیفیت دعا در آن تاکید شده که بخشی از آنها در خصوص دعاهای آن روز، مانند دعای عرفه امام حسین و دعای امام سجّاد (علیهما السلام) آمده، علاوه بر اینکه در اهتمام و ترغیب به دعا کردن سفارش شده، تاکید ویژه ای نیز برای دست گیری از دیگران با دعا کردن در حق آنان شده، چنانکه برخی شاگردان اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) همه همّ خود را در روز عرفه که دعاها در آن مستجاب است، صرف دعا برای دیگران میکردند، از جمله علیبن ابراهیم در این باره از پدرش نقل کرده که:
«عبدالله بن جندب را در عرفات دیدم که زمانی طولانی دست به سوی آسمان بلند کرده، سیلاب اشک از گونههایش بر زمین سرازیر بود، به گونهای که من شخص دیگری را اینچنین در حال مناجات ندیدم. هنگامی که مردم از عرفات عازم مشعر بودند به او گفتم: کسی را بهتر از تو در حال نیایش ندیدم. عبدالله گفت: به خدا سوگند در آن حال فقط برادرانم را دعا میکردم؛ زیرا از امام کاظم (علیه السلام) شنیدم که فرمود: کسی که به دور از چشم برادر (ایمانی) اش در حق وی دعا کند از جانب عرش ندا داده میشود که صدهزا برابر آنچه برای او خواستی نصیب تو خواهد شد: «من دعا لأخیه بظهر الغیب نودی من العرش: و لک مأة ألف ضعف مثله». پس شایسته نبود که من صدهزار برابر دعای مستجاب را به خاطر یک دعا که برآورد شدنش معلوم نیست واگذارم.[3] مانند این احادیث، درباره دیگر صحابه هم نقل شده است.[4]
اهمیت چنین دعا کردنی در روز عرفه آنقدر بالاست با اینکه روزه، روز عرفه مستحب است، اما اگر روزه گرفتن آن روز باعث ضعف شود، طوری که انسان نتواند دعاهای وارد شده دراین روز را بخواند، خواندن دعا بر روزه گرفتن مقدم می شود. [5]
پی‌نوشت:
[1]. شیخ حر عاملی، وسائل الشيعة، قم، ج7، ص: 28.
[2]. شیخ کلینی، الکافی، جلد 2، ص 471.
[3]. همان، جلد 2، ص 508 و جلد 4، ص 465.
[4]. همان، جلد 4، ص 466.
[5]. علامه مجلسی، بحارالانوار، جلد 94، ص 123 ـ 124.