عهدشکنی از دیروز تا امروز

یکی از سرمایه‌های بی بدیل برای زندگی اجتماعی روحیه اعتماد به یکدیگر است. اعتمادی که لازمه یک زندگی اجتماعی صحیح است و جز با وفای به عهد به دست نمی‌آید. اگر در جامعه وفای به عهد و پیمان رواج داشته باشد، زمینه‌های رشد و بالندگی به وجود می‌آید و اگر عهدها و پیمان‌ها بدون پشتوانه باشند ضررهای جبران ناپذیر و ضایعه‌های سختی به بار خواهد آمد. آنقدر وفای به عهد مهم است که در تمام اقوام و فرهنگ‌ها از آن به عنوان یک صفت نیک پرداخته شده و در اسلام نیز یک ارزش والا به شمار آمده است. تا جایی که در اسلام یکی از نشانه‌های ایمان وفای به عهد ذکر شده است: «وَ الَّذینَ هُمْ لأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ [مؤمنون/۸] آنان (مؤمنین) به امانت و عهد و پیمان خود وفادارند». و یا آمده است: «الَّذینَ یُوفُونَ بِعَهْدِ اللّهِ وَ لا یَنْقُضُونَ الْمیثاقَ[رعد/۲۰] آنها کسانی هستند که به عهد الهی وفا می کنند و پیمان را نمی شکنند.»
آنقدر صفت وفای به عهد ارزشمند است که خداوند خود را با آن صفت به بندگان معرفی کرده و جایگاه ویژه خود را چنین بیان کرده است: «وَ مَنْ أَوْفی بِعَهْدِهِ مِنَ اللّهِ [توبه/۱۱۱] چه کسی به پیمانش پای بندتر از خداست.»
علاوه بر آیات، در روایات نیز درباره وفای به عهد سفارش‌های زیادی وارد شده است و شرط ایمان به خدا و روز قیامت دانسته شده است. مثلاً پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «مَن کانَ یؤمِنُ بِاللهِ و الیَومِ الآخِرِ فَلیَفِ اِذا وَعَدَ[۱] کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، هرگاه وعده دهد، باید به وعده‌اش وفا کند.»
امام علی (علیه‌السلام) نیز درباره سزای عهد شکنی چنین فرمودند: «إنَّ فِی النَّارِ لَمَدینَةٌ یُقالُ لَهَا الْحَصینَةُ أفَلا تَسْئلُونی ما فیها؟ فَقیلَ لَهُ ما فیها یا امیرالمؤمنینَ؟ قالَ فیها أَیْدیِ النّاکِثینَ [۲] همانا در جهنم شهری است که به آن حصینه (دژ مستحکم) می گویند. آیا از من نمی پرسید که در آن شهر چیست؟ سؤال شد: ای امیرمؤمنان در آن شهر چیست؟ فرمود: دست های پیمان شکنان!»
اما باید بدانیم عهد شکنی علاوه بر عذاب‌های اُخروی باعث اثرات مخربی در زندگی دنیوی ما نیز می‌شود. اثراب مخربی که جبران ناپذیر است و تا قرن‌ها دامن‌گیر جوامع مختلف خواهد بود. حتی نمونه‌هایی از این اثرات زشت دنیوی عهدشکنی را ما سراغ داریم.

عهدشکنی و کربلا
در یک نگاه حادثه غم انگیز کربلا و شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) را می‌توان نتیجه دو عهد شکنی بزرگ دانست. اول عهد شکنی و شکستن بیعتی که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در غدیر خم از حدود صدهزار نفر گرفت. ولی در کمال تأسف و تأثر مسلمانان به آن پیمان وفادار نماندند و آن را رها ساختند. نتیجه آن اول خانه نشینی امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) شد و البته شهادت دختر پیامبر حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) و این اثرات سوء ادامه داشت تا جایی که کار به کربلا کشید.
اگر از همان روز نخست مسلمانان به عهد خود وفادار می‌ماندند و خواسته خدا و رسول خدا را مبنی بر امامت و جانشینی امام علی (علیه‌السلام) عملی می‌ساختند و هیچگاه خرقه خلافت به اشخاصی چون معاویه و یزید نمی‌رسید؛ چنین حادثه جبران ناپذیری در محرم سال ۶۱ هجری رخ نمی‌داد.
دومین عهد شکنی‌ای که منجر به کشته شدن سیدالشهدا (علیه‌السلام) در سرزمین کربلا شد و واقعه کربلا را رقم زد، عهد شکنی کوفیان بود. کوفیان نامه‌هایی با ۱۲۰۰۰ امضا به دعوت از امام حسین (علیه‌‎السلام) ارسال کرده بودند و اصرار زیادی بر قیام حضرت علیه یزید داشتند. امام برای اتمام حجت با آنها حتی پسر عموی خودش جناب مسلم‌‍بن‌عقیل را روانه کوفه کرد. کوفیان استقبال زیادی از حضرت مسلم کردند، با او بیعت کردند و اعلام آمادگی خود را برای یاری اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) اعلام داشتند. اما وقتی هنگام عمل فرا رسید نه تنها فرستاده امام را تنها گذاشتند بلکه برای قتل امام نیز دست به کار شدند. تاریخ از بیعت ۳۰۰۰۰ نفر با مسلم خبر می‌دهد. سی هزار نفری که یکصد نفر از آنان هم به عهد خود وفادار باقی نماند.
البته در طرف دیگر بودند اندک افرادی که امام را یاری کردند و تا آخرین قطره خون از امام زمان خود دفاع کرده و وی را یاری کردند. آقا امام حسین (علیه‌السلام) درباره آنان می‌فرماید: « فَإنّی لا أَعلَمُ أصحاباً اَوفی وَلا خَیراً مِن أَصحابی[۳] پس همانا من نمی‌شناسم یارانی باوفاتر و بهتر از یارانم» آری اصحاب و یاران امام حسین (علیهم سلام‌الله) برترین و باوفاترین یاران بودند و بر عهد خود استوار بوده و در راه حق و حقیقت استقامت کردند. آنها می‌دانستند که در این واقعه کشته خواهند شد اما باز پابرجا ماندند و به ثواب و پاداش الهی می‌اندیشیدند.
به هرحال این دو عهد شکنی بود که نقش بزرگی در کشته شدن امام حسین (علیه‌‍السلام) آن هم در نهایت غربت و تنهایی داشت.

امّا امروز
این روزها ما مدام در حال عهد بستن هستیم. عهد و پیمانی که با خدا، با خود و با دیگران بارها و بارها بسته و می‌بندیم. آن فردی که شغلی را قبول می‌کند، مثلا معلمی یا قضاوت را قبول می‌کند، یا نماینده و وزیر می‌شود و یا وکالت را به عنوان شغل انتخاب می‌کند، در اصل دارد عهد و پیمان می‌‍ بندد که وظیفه‌اش را درست انجام دهد و در امانت خیانت نکند. آن کسی که زیارت عاشورا می‌خواند و زمزمه می‌کند: «إنِی سِلمً لِمَن سالَمَکُم وَ حَربٌ لِمَن حارَبَکُم[۴]: من دوست دوستان شمایم و در جنگ با دشمنان شما هستم.» در اصل پیمان می‌بندد. دعای عهد پر از عهدها و پیمان‌ها و بیعت‌هاست. بیعت‌هایی که ما با امام زمان خود حضرت بقیه‌الله الاعظم حضرت ولیعصر آقا امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) می‌بندیم و هر روز هم آن را تجدید می‌کنیم: «اللهمَّ إنّی أُجَدِّدُ لَهُ فی صبیحَةِ یَومی هَذا وَ ما عِشتُ مِن أیّامی عَهداً وَ عَقداً وَ بَیعَةً لَهُ فِی عُنُقی لا أَحُولُ عَنها أبَداً و لا أزُولُ أبَداً[۵] بارخدایا همانا من تجدید پیمان می‌کنم در این روز و تمام روزهای زندگی‌ام، عهد و عقد و بیعت خود را که بر گردنم انداخته‌ام و آن را هیچگاه تغییر نمی‌دهم و آن را هرگز ازبین نخواهم برد.»
حال جای یک پرسش باقی است، پرسشی که باید از خود بپرسیم: آیا این عهدها واقعی است؟ آیا بر این پیمان‌ها استوار هستیم؟ آیا ما همچون یاران باوفای حسینی، یاوری وفادار برای حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) هستیم یا نه؟
جواب این پرسش را در عصر غیبت می‌توان از میزان ولایت‌مداری افراد پیدا کرد. ولیّ و فقیهی که اداره امور مسلمانان در عصر غیبت را به دست گرفته و حکومت اسلامی را مدیریت می‌کند، اوست که از باب جانشینی عام حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) به امور مسلمانان احاطه دارد و راه صلاح و تعالی آنان را بیان می‌کند و سفارش‌های لازم را اعلام می‌کند. حال باید ببینیم افراد تا چه حدی تابع این ولیّ هستند تا خدا آن ولیّ را برای اقامه حکومت عدل جهانی بفرستد.

پی‌نوشت
[۱] . کلینی، الکافی، ج۲، ص۳۶۴
[۲] . مجلسی، بحارالانوار، ج ۳۲، ص۳۰۶
[۳] . مفید، الارشاد، ص۲۵۰
[۴] . زیارت عاشورا
[۵] . دعای عهد