چرا گریه؟ چرا غم؟!

وقتی صحبت از عزاداری برای امام حسین (علیه‌السلام) می‌شود و ماه عزا و ماتم برای اهل بیت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آغاز می‌شود، شبهه افکنی‌ها علیه عرض ارادت به امام حسین و اقامه عزا برای ایشان به راه می‌افتد. برخی می‌گویند این غم‌ها، ناله‌ها و زاری‌ها بیهوده است؟ آنها حتی معترض ائمه اطهار نیز هستند و می‌گویند چرا آنها به شیعیان سفارش کرده‌اند برای حضرت حسین (علیه‌السلام) مجلس عزا برپا کنند. در اصل اینگونه افراد غم را مطلقاً یک مسئله ناپسند به شمار آورده‌اند و اشتباه آنها اینجاست که بین انواع غم فرق نگذاشته‌اند. اگر آنها انواع و اقسام غم و اندوه را می‌شناختند چنین پرسشی برای آنها ایجاد نمی‌گشت.

انواع غم

غم چهار نوع است:

۱- غم مَرَضی: یکی از انواع غم که در اصل یک بیماری است و نیاز به درمان دارد، غم مرضی است. این غم هیچ ارزشی ندارد و باید به سرعت درمان شود. در این نوع غم ما شاهد آن هستیم که فرد به یک نوع مریضی روحی دچار شده است و مدام ناراحت و اندوهگین است. مثل غمگین بودن به سبب بیماری روانی حسادت که اگر این صفت ناشایست از بین برود، فرد دیگر غمگین نخواهد بود.
۲- غم طبیعی و دنیوی: در این نوع غم، اندوه فرد به خاطر مسائل دنیایی و مادی است. مثلاً شخص دوست دارد از ثروتمندان باشد، ولی چون به مراد دل خود نرسیده است، ناراحت است. امام صادق (علیه‌السلام) نیز در این موضوع فرموده‌اند: «اَلرَّغْبَةُ فِي اَلدُّنْيَا تُورِثُ اَلْغَمَّ وَ اَلْحَزَنَ وَ اَلزُّهْدُ فِي اَلدُّنْيَا رَاحَةُ اَلْقَلْبِ وَ اَلْبَدَنِ[۱] رغبت به دنيا، غم و اندوه به بار مى آورد و بى اعتنايى به دنيا، مايه آسايش تن و جان است.»
۳- غم انسانی: وقتی انسان به دلیل خواهش‌های فطری خودش چیزی را باارزش و هدف به حساب بیاورد ولی امکان دستیابی به آن را نداشته باشد؛ غم انسانی رخ می‌دهد. مثلاً انسان دوست دارد در دنیا جاودانه باشد، ولی امکان آن وجود ندارد؛ پس فرد اندوهگین می‌شود.
۴-  غم عالی: آخرین نوع غم، غم عالی است. این غم است که واقعاً باارزش است و موجب سعادت می‌شود و پاداش دنیوی و اخروی نیز دارد. در این زمینه نیز امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «نَفَسُ المَهمُوم لِظُلمِنا تَسبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنا عِبادَة[۲] نفس کسى که بخاطر مظلومیت ما اندوهگین شود، تسبیح است و اندوهش براى ما، عبادت است.»
در کنار این احادیث، برخی روایات خاص نیز وجود دارد که بیانگر ارزش والای عزاداری برای اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) است. غم شهادت امام حسین (علیه‌السلام) از آنجا که از نوع غم عالی است، مقایسه آن با دیگر غم‌ها بسیار غلط و نابجا است. غمی که در اصل نشانی حک شده بر قلب‌های مؤمنان است.
از این رو پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «إنَّ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ حَرَارَةٌ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لَنْ تَبْرُدَ أَبَداً[۳] همانا برای شهادت حسين (سلام‌الله‌علیه) آتشى در دل مؤمنان قرار دارد كه هرگز سرد نخواهد شد.»

چرا گریه؟
سوگواری و گریه برای اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) در اصل تجدید بیعت با ایشان است. یک بیعتی که قرن‌ها پس از شهادت حضرت ادامه داشته و دارد. انسان با گریه بر مصیبت‌های سیدالشهدا(علیه‌السلام) خط فکری خود را نمایان کرده و میزان انزجار خود را از دشمنان حضرت اعلام می‌دارد. این گریه و اشک نوعی پیمان دوستی بین ما و امام است.
امام رضا (علیه‌السلام) نیز به ریان بن شبیب در حدیثی طولانی سفارش کرده‌اند که برای امام حسین (علیه‌السلام) اشک بریزد: «يَا ابْنَ شَبِيبٍ إِنْ كُنْتَ بَاكِياً لِشَيْ ءٍ فَابْكِ لِلْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ فَإِنَّهُ ذُبِحَ كَمَا يُذْبَحُ الْكَبْشُ وَ قُتِلَ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ ثَمَانِيَةَ عَشَرَ مَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ شَبِيهُونَ[۴] ابن شبيب، اگر برای چيزی گريه­‌ات گرفت برای حسين بن علي عليه السلام گريه كن چرا كه او را سر بريدند همان گونه كه گوسفند را ذبح می­ كنند و همراه او هجده نفر از اهل بيتش كه در زمين مانندی نداشتند، كشته شدند.»
مسئله گریه بر امام حسین (علیه‌السلام) مانند الباقی گریه‌ها و سوگواری‌ها نیست که این دو را بایکدیگر مقایسه کنیم و تمام آن انواع را بد بشماریم؛ بلکه گریستن برای امام حسین (علیه‌السلام) از ابتدا متفاوت بوده است. امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «إِنَّ الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ مَكْرُوهٌ لِلْعَبْدِ فِي كُلِّ مَا جَزِعَ مَا خَلَا الْبُكَاءَ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ع فَإِنَّهُ فِيهِ مَأْجُورٌ[۵]: هر ناله و گریه‌ای ناپسند است مگر نالیدن و گریستن بر حسین بن علی (علیه‌السلام) که همانا آن پاداش دارد.»
آنقدر جنس غمگین شدن در مصیبت امام حسین (علیه‌السلام) با دیگر غم‌ها فرق داشته که سال‌ها قبل از واقعه عاشورا، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ارزش بی‌نظیر اشک ریختن برای امام حسین (علیه‌السلام) را ذکر کرده‌اند و فرمودند: «يا فاطِمَةُ! كُلُّ عَينٍ باكِيَةٌ يَومَ القِيامَةِ إلاّ عَينٌ بَكَت عَلى مُصابِ الحُسَينِ[۶] اى فاطمه! همه چشم‏ها در روز قيامت گريان است جز چشمى كه بر مصيبت‏‌هاى حسين بگرید.»

فواید گریه و عزاداری برای امام حسین (علیه‌السلام)
وقتی اشک ریختن در مصیبت‌های امام حسین (علیه‌السلام) به این اندازه مورد سفارش قرار گرفته و برای آن پاداش‌های بزرگی در آخرت ذکر شده است؛ به ما می‌فهماند که این عمل آثار و فواید بسیار مهم دنیایی نیز دارد. یکی از آن آثار گذر از دروازه شور و ورود به دریای شعور است. اشک ریختن برای امام پایان کار نیست بلکه آغازی است برای درک و شعور. این احساس است که بر انگیخته می‌شود و ما را به فکر فرو می‌برد، یک فکر سازنده که با الهام از مصیبت‌ها شکل گرفته است.
دیگر رسالت اشک ریختن برای امام حسین (علیه‌السلام) زنده نگه داشتن نام، یاد و راه حسینی است و این گریه است که رسم شهادت‎طلبی را به عاشقان راه حسینی می‌آموزد و پاسدار خون اباعبدالله (علیه‌السلام) نیز هست.
سوگواری برای امام حسین (علیه‌السلام) در اصل شناسایی ظالمان و مستبدان عالم است. کسانی که سال‌ها بعد از سال‌ها بودند و هستند و راه یزید و یزیدیان را ادامه می‌دهند. اشک ریختن برای امام، موجب می‌شود انسان یک مبارز تربیت شود. مبارزی مجاهد و سرسخت که تاپای جان به مقابله با ظلم و استکبار می‌پردازد و در راه هدف الهی خویش از هیچ ظالمی ترسی به دل ندارد. به علاوه آنکه اشک ریختن برای امام حسین (علیه‌السلام) عشق و علاقه به امام را در نسل‌های بعد به یادگار می‌گذارد و فرهنگ عاشورا را از نسلی به نسل‌های بعد منتقل می‌کند. یادمان نرود که ابزار تبلیغ فرهنگ حسینی در دستان حضرت زینب و امام سجاد (سلام‌الله‌علیهما) اشک بر حضرت اباعبدالله (علیه‌السلام) بود.

سخن آخر
غم دارای انواع مختلفی است و تمامی انواع آن زشت و بیهوده نیست. بلکه یکی از انواع چهارگانه غم، غم عالی است که انسان را رشد می‌دهد و برای انسان هدف تعیین می‌کند. غم و اندوه کشیدن بار مصیبت اباعبدالله (علیه‌السلام) و گریستن در عزای آن حضرت از غم‌های عالی‌ای است که علاوه بر پاداش در آخرت، آثار و فوائد دنیوی زیادی نیز دارد.
جهان استکبار و ظالمان و مستبدان عالم از آنجا که می‌دانند مجالس روضه و اشک بر امام حسین (علیه‌السلام) حکومت آنها را ویران می‌کند با شبهه پراکنی علیه این غم عالی قصد دور کردن جوانان از این مجالس را دارند.

پی‌نوشت
[۱] . آمدی، تحف العقول، ص ۳۵۸
[۲] . شیخ مفید، امالى، ص ۳۳۸
[۳] . حاجی نوری، مستدرك الوسائل، ج ۱۰ريا، ص ۳۱۸
[۴] . شیخ حر عاملی، وسائل‏‌الشيعة ج ۱۳، ص: ۵۰۳
[۵] . همان،ج۱۴، ص۵۰۶
[۶] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۴، ص۲۹۳