زنان رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) در دوران حیات خویش دچار خطاها و لغزشهایی شدهاند، که در تاریخ بیان شده است، ولی با این وجود، گروهی تلاش کردهاند، به نحوی دامان ایشان را از هر گونه گناهی پاک کنند.
زنان رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) در دوران حیات خویش دچار خطاها و لغزشهایی شدهاند، که در تاریخ بازگو شده است، ولی با این وجود، گروهی تلاش کردهاند، به نحوی دامان ایشان را از هر گونه گناهی پاک کنند. ازاینرو استدلالهای متعددی برای ادعای خویش اقامه کردهاند، که در ادامه به یکی از این استدلالهای، اشاره میکنیم، و آنرا مورد وآکاوی قرار میدهیم.
این گروه اینگونه گفتهاند: بر طبق دستور صریح قرآن که میفرماید: مردان پاک باید با زنان پاک پیوند زناشویی ببندند[1] صحیح نیست که گمان شود، رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) از این دستور الهی سرپیچی کرده است، و با همسرانی پیوند زناشویی بسته است که گناهکار بودهاند، اگر زنان پيامبر(صلیاللهعلیهوآله) بد بودند، حضرت با آنها ازدواج نمیکردند؛ پس بنابراین، زنان رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) زنانی پاک بودهاند.
برای پاسخ به این استدلال باید کلمات «طیب» و «خبیث» مورد وآکاوی قرار گیرد تا مشخص گردد، آیا مقصود از پاک بودن زن و مرد، پاکی از هر گناهی است، یا پاک بودن از گناه خاصی مد نظر قرآن کریم بوده است.
برای درک صحیح از معنای کلمات این آیه باید، نظری به آیات قبل از آن بیندازیم، در آیات قبل خداوند متعال حکم، زنان و مردان زناکار را تبیین میکند، و سپس به مسأله افک و تهمتزدن به زنان پاکدامن میپردازد، پس با توجه به فضای این آیات به این نکته رهنمود میشویم که منظور از طیب و خبیث در این آیه، پاک بودن از فحشاست. یعنی: «خبيثات» و «خبيثون» اشاره به زنان و مردان زناکار است، و «طيبات» و «طيبون» كه به زنان و مردان پاكدامن اشاره مىكند. علاوه بر آن قرائنى در دست است كه این معنا را تاييد مىكند:
الف) تعداد زیادی از مفسران اهل سنت و شیعه، به این نکته، تأکید داشتهاند، که آیه مورد بحث، تفسیر و توضیح آیه ابتدائی سوره نور است که خداوند متعال میفرماید: «الزَّانِي لا يَنْكِحُ إِلَّا زانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَ الزَّانِيَةُ لا يَنْكِحُها إِلَّا زانٍ أَوْ مُشْرِكٌ وَ حُرِّمَ ذلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ[نور/3] مرد زناكار، جز زن زناكار يا مشرك را به همسرى نگيرد، و زن زناكار را، جز مرد زناكار يا مشرك به زنى نگيرد، و بر مؤمنان اين [امر] حرام گرديده است».[2]
ب) جمله «أُولئِكَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا يَقُولُونَ[نور/26]آنها (زنان و مردان پاكدامن) از نسبتهاى ناروايى كه به آنان داده مىشود منزه و پاكاند» که در آخر آیه مورد بحث آمده است به خوبی میتواند قرينه دیگری باشد بر اینکه منظور از طیب، پاک بودن دامان است، نه پاک بودن از تمام گناهان.
ج) علاوه بر این نکات، در کتب روایی درباره شأن نزول این آیه اینگونه آمده است که گروهی تصمیم گرفته بودند، که با زنان آلوده ازدواج کنند، که این آیه از قرآن نازل شد و خداوند آنها را از اين كار نهى كرد، و اين عمل را ناپسند شمرد.[3]
علاوه بر این موارد آیات دیگری نیز وجود دارد که صریحاً به وجود خطا و اشتباه در زندگی زنان رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) اشاره میکند، که با وجود چنین آیاتی دیگر نمیتوان گفت که منظور از آیه مورد نظر، پاک بودن از تمام خطاها و اشتباهات است. به عنوان نمونه خداوند متعال میفرماید: «وَ إِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلى بَعْضِ أَزْواجِهِ حَديثاً فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَ أَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَ أَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَها بِهِ قالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هذا قالَ نَبَّأَنِيَ الْعَليمُ الْخَبيرُ*إِنْ تَتُوبا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُما وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْريلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمَلائِكَةُ بَعْدَ ذلِكَ ظَهير[تحریم/3-4] به خاطر بياوريد هنگامىكه پيامبر يكى از رازهاى خود را به بعضى از همسرانش گفت، ولى هنگامى كه وى آنرا افشا كرد خداوند پيامبرش را از آن آگاه ساخت و قسمتى از آن را براى او بازگو كرد و از قسمت ديگر خوددارى کرد، پس هنگامى كه پيامبر، همسرش را از آن خبر داد، همسرش گفت چه كسى تو را از اين راز آگاه ساخته پیامبر گفت: خداوند عالم؛ لذا اگر از كار خود توبه كنيد (به نفع شماست) زيرا دلهايتان از حق منحرف گشته و اگر بر ضد او دست به دست هم دهيد (كارى از پيش نخواهيد برد) زيرا خداوند ياور اوست و همچنين جبرئيل و مؤمنان صالح و فرشتگان بعد از آنها پشتيبان او هستند».
پس با توجه به نکاتی که بیان شد، به این حقیقت رهنمود میشویم که آیه درصدد بیان این حکم است، که زنان پاکدامن با مردان پاکدامن باید ازدواج کنند. و در مورد رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) نیز این قاعده جریان دارد، یعنی رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) با بانوانی پیوند زناشویی بسته است که دامانشان هیچگاه به اعمال خلاف عفت آلوده نشده است[4] ولی خطاهای دیگر در زندگی آنان وجود داشته است، آنچنان که قرآن به مواردی از آن اشاره میکند.
______________________________________________
پینوشت
[1]. «الْخَبِيثاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَ الْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّباتِ أُولئِكَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَهٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ [نور/26] زنان ناپاك براى مردان ناپاك و مردان ناپاك براى زنان ناپاك و زنان پاك براى مردان پاك و مردان پاك براى زنان پاك، آنها از آنچه دربارهشان مىگويند منزهاند. آمرزش و رزق نيكو براى آنهاست».
[2]. فخر رازی، التفسير الكبير، ج 23، ص 169؛ قرطبى، الجامع لأحكام القرآن، ج 12، ص 211.
[3]. رجوع کنید به مجمع البیان ذیل آیه مورد بحث.
[4]. «اصولا اگر بنا باشد گناهانى چون زنا در خانواده پيغمبر راه پيدا كند، مايه تنفر دلها از او شده و دعوت او لغو مىگردد، و بر خدا لازم است كه خاندان او را از چنين گناهانى حفظ کند، اين دليل عقلى نیز عفت زنان آن جناب را اثبات میکند. رجوع کنید به ترجمه تفسير الميزان، ج15، ص 143.