آداب سفر عشق

توفیق رفتن به زیارت سید و سالار شهیدان در مراسم اربعین آن هم با پای پیاده، شامل عاشقان شوریده حالی می شود که با شیدایی خاص خود این سفر عشق را در می نوردند تا نهایتا کام تشنه خویش را با وصال به معشوق سیراب کنند. این سفر عشق را آدابی نورانی است که امام صادق (صلوات الله علیه) در ضمن حدیثی [1] به آن ها اشاره می فرمایند:

1. رفتار نیکو با همراهان
«حُسْنُ الصَّحَابَةِ لِمَنْ یَصْحَبُک»؛‏ خوش رفتاری با همراهان.
توجه به ارزش‌هاى اخلاقىِ اسلام در سفر زیارتی، این مسافرت معنوی را بسیار شیرین و جاذبه‌دار می‌کند. یکی از این ارزش‌های اخلاقی که رعایت آن پسندیده است؛ رفتار نیکو با همراهان است. انسان باید به هم سفر خویش به دید زائر امام نگاه کند و نهایت احترام، ادب، مهربانی، خوش خلقی، و تواضع را داشته باشد و اگر احیانا در طول سفر بر اثر محدودیت امکانات، ازدحام جمعیت، خستگی راه یا بیماری، با بدخلقی او مواجه شد، با سعه صدر و مدارا آن را مدیریت کند.

2. کم‌گویی
«قِلَّةُ الْکَلَامِ إِلَّا بِخَیْر»؛ کم‌گویى، جز به نیکى.
پرحرفی و بیش از حد صحبت کردن، خصوصا در مکان هایی که در طول سفر برای استراحت عمومی تعبیه شده، علاوه بر آن که موجب اذیت اطرافیان می شود آفتی است که ناخودآگاه انسان را در ورطه هلاکت و سقوط می افکند و باعث می شود انسان به گناهانی مانند دروغ، غیبت، تهمت، سخن چینی و... مبتلا شود، لذا شایسته است که به مقدار ضرورت سخن گفته شود تا از مفاسد پرحرفی در امان بود.

3. فراوان به یاد خدا بودن
«کَثْرَةُ ذِکْرِ الله»؛ بسیاری یاد خدا.
در اسلام برای عباداتی مانند نماز، روزه، حج و... محدودیت هایی زمانی، مکانی، کمّی و کیفی وجود دارد و تنها ذکر خداست که نه تنها محدودیت ندارد بلکه توصیه به کثرت آن نیز شده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثيراً [احزاب/41] اى كسانى كه ايمان آورده ايد ذكر حق و ياد خدا (به دل و زبان) بسيار كنيد». بر همین اساس توصیه می شود برای آمادگی پیدا کردن حضور در پیشگاه معصوم و کسب حال معنوی، ذکر و یاد خدا را داشته باشیم که آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى به جای می گذارد، و زائرین به راحتی می توانند با برنامه ریزی مشخص و همراه داشتن یک صلوات شمار ساده، اذکار فراوانی را در این سفر معنوی انجام دهند.

4. پاکیزگی لباس
«نَظَافَةُ الثِّیَاب»؛ پاکیزگی لباس.
از آن جا که حالت روحی و جسمی، ظاهر و باطن در یکدیگر تأثیر متقابل دارند، حضرت نکته ای را در مورد وضعیت ظاهری مبنی بر پاکیزگی لباس زائر تذکر می دهند که لباس تمیز و وضع ظاهری زائر در پدید آمدن حال مناسب روحی و ایجاد نشاط معنوی تاثیر گذار است. به علاوه، بخشی از حرمت گذاری به شخصیتی که به دیدارش می رویم، در آراستگی ظاهر و مرتب بودن لباس جلوه می کند، بر همین اساس به پاکیزگی لباس توصیه شده است.

5. غسل پیش از آمدن به مرقد امام حسین (علیه السلام)
«الْغُسْلُ قَبْلَ أَنْ تَأْتِیَ الْحَائِر»؛ غسل قبل از آن‌که وارد حائر شوی.
طهارت روحی شرط ارتباط با پاکدلان و پاک جانان و حضور در اماکن مقدس است، لذا یکی از آداب این سفر، که قبل از ورود به حرم توصیه می شود، غسل زیارت است. شخصی از امام صادق (علیه السلام) سوال کرد منظور از آیه: «خُذُوا زينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِد... [اعراف/31] زيورهاى خود را در مقام هر عبادت به خود برگيرید»، چیست؟ حضرت فرمودند: «الْغُسْلُ‏ عِنْدَ لِقَاءِ كُلِ‏ إِمَامٍ‏» [2] مراد غسل نمودن هنگام ملاقات امام است».
زائر به برکت این غسل، کسب طهارت، معنویت و نورانیت می کند، شاهد بر این مطلب دعایی است که امام صادق (صلوات الله علیه) هنگام غسل زیارت توصیه فرموده اند: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِي نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ اللَّهُمَ‏ طَهِّرْ بِهِ‏ قَلْبِي‏ وَ اشْرَحْ‏ بِهِ‏ صَدْرِي‏ وَ سَهِّلْ‏ بِهِ‏ أَمْرِی [3] به نام خدا، و به کمک خدا، خدايا آن را قرار ده روشنى و پاك كننده و نگه دارنده، و شفاى از هر درد و بيمارى و آفت و آسيب، خدايا دلم را با آن پاك كن، و سينه ام را بگشاى، و كارم را با ان آسان گردان».

6. بسیار نماز خواندن
«کَثْرَةُ الصَّلَاة»؛ بسیار نمازگزاردن.
نماز از عالى ترین نمونه هاى معنوى پیوند با خدا و برترین جلوه هاى ذکر خدا است و امام حسین (علیه السلام) از اقامه کنندگان نماز است، هم چنان که در زیارت نامه ایشان آمده است: «أَشْهَدُ أَنَّكَ‏ قَدْ أَقَمْتَ‏ الصَّلَاةَ وَ آتَيْتَ الزَّكَاةَ [4] گواهى مى دهم که تو برپادارنده نماز و دهنده زکات هستى»، نماز در حادثه عاشورا جلوه خاصی داشت، از نمازهای سید الشهداء (صلوات الله علیه) و اصحابش در شب عاشورا، از نماز اول وقت حضرت در ظهر عاشورا، گرفته تا نمازهای شب حضرت زینب (سلام الله علیها) در حالت اسارت و...
لذا یکی از شاخصه های شیعه واقعی و عاشق امام حسین (علیه السلام) اهمیت به نماز است و بر همین اساس نباید از نماز اول وقت و نوافل شب در سحرگاهان غافل ماند.

7. صلوات فرستادن
«الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد»؛ درود بر محمّد (صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندانش.
صلوات فرستادن ذکر بسیار مبارک و با عظمتی است که بر زبان آوردن آن در همۀ احوال و زمان‌ها دارای ثواب است و در این سفر که زائرین برای زنده نگه داشتن نام اهل بیت (علیهم السلام) گام بر می دارند، زیبنده است که مترنّم به این ذکر باشند.

8. با وقار بودن
«التَّوْقِیرُ لِأَخْذِ مَا لَیْسَ لَک‏»؛ با وقار بودن در صرف‌نظر از دریافت آنچه متعلق انسان نیست.
وقار که بیانگر یک نوع آرامش ظاهری، سنگینی و متانت شخصیت است، به انسان این امکان را می دهد که از کارهای سبک، شوخی های نامناسب و کارهای زننده که مناسب شأن یک مسلمان نیست برحذر باشد و شأن یک زائر را کاملا رعایت کند.

9. پرهیز از نگاه به حرام
«یَلْزَمُکَ أَنْ تَغُضَّ بَصَرَک‏»؛ لازم است که چشمانت را بپوشانی.
زائری که قرار است چشمش به جمال مرقد مطهر حسین بن علی (صلوات الله علیهما) روشن شود، باید در طول سفر مراقب چشمان خویش باشد تا مبادا به حرام بیفتد که مراقبه نکردن از نگاه حرام، آن حال خوش معنوی را از زائر خواهد گرفت.

10. کمک به نیازمندان در سفر
«یَلْزَمُکَ أَنْ تَعُودَ إِلَى أَهْلِ الْحَاجَةِ مِنْ إِخْوَانِکَ إِذَا رَأَیْتَ مُنْقَطِعاً وَ الْمُوَاسَاة»؛ لازم است که مراقب همراهان حاجت مند بوده و با آنان همراهی کنی.
در مراسم پیاده روی اربعین که خیل مشتاقان حضور دارند و خدام زائر الحسین (صلوات الله علیه) بدون منت و با افتخار کارگشایی دارند، چه زیباست که زائرین نیز در این امر عظیم سهیم باشد و مراقب بزرگ ترها، مسن ترها، و افرد محتاج به کمک باشند و از آنان دستگیری نمایند، که سید الشهداء (علیه السلام) در این زمینه فرمودند: «وَ مَنْ نَفَّسَ كُرْبَةَ مُؤْمِنٍ فَرَّجَ‏ اللَّهُ‏ عَنْهُ‏ كُرَبَ‏ الدُّنْيَا [5] هر کس اندوهی را از دل یکی از اهل ایمان بزداید، خداوند متعال غصه های دنیا و آخرت او را از میان بر می دارد. [مشکلاتش را حل خواهد کرد]».

11. تقیه
«وَ یَلْزَمُکَ التَّقِیَّةُ الَّتِی قِوَامُ دِینِکَ بِهَا»؛ و بر تو لازم است تقیه ای که موجب قوام دینت است را رعایت کنی.
علی رغم تلاش دشمن بر تفرقه و جدایی بین امت اسلامی، حفظ وحدت و انسجام از توصیه های دیگر حضرت است، و بر همین اساس باید از هر نوع کاری، که به این وحدت آسیب می زند، مانند مطرح کردن اختلافات مذهبی، توهین به بزرگان یکدیگر و القاء شبهات و... به شدت خودداری شود.

12. ترک گناهان
«الْوَرَعُ عَمَّا نُهِیتَ عَنْه‏»؛ و از آنچه نهى شده‌اى، پارسایى بورزى.
طیق آیه قرآن کریم سه دسته هستند که ناظر اعمال انسان هستند: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُون [توبه/105] و بگو كه هر عمل كنيد خدا آن عمل را مى ‏بيند و هم رسول و مؤمنان بر آن آگاه مى ‏شوند»، در واقع علاوه بر حق تعالی و رسول مکرم اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، مومنین نیز ناظر افعال انسان هستند و اهل بیت (صلوات الله علیهم) مصداق بارز آن می باشند. امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه شریفه و بیان مصداق مومنون می فرمایند: «هُمُ الْأَئِمَّة [6] مراد از مومنون، ائمه (علیهم السلام) هستند». بنابراین ادب حضور اقتضاء می کند زائر کاملا مراقب اعمال و رفتار خود باشد و بداند در هر قدمی که بر می دارد و هر کلامی که می گوید، امام حسین (علیه اسلام) و سایر ائمه (علیهم السلام) او را می بیند.

13. ترک بگو مگو کردن
«وَ الْخُصُومَةِ وَ کَثْرَةِ الْأَیْمَانِ وَ الْجِدَالِ الَّذِی فِیهِ الْأَیْمَان [7] و نیز [پرهیز کنی] از بگو مگو کردن و سوگند فراوان و کشمکش‌هایى که در آن، سوگند یاد می‌شود».
بنابراین شایسته است که زائر این آداب را رعایت نماید تا مستحقّ بازگشت با آمرزیدگى و رحمت و خشنودى خدا شود.

.....................................................
پی نوشت:
[1]. «قُلْتُ لَهُ إِذَا خَرَجْنَا إِلَى أَبِيكَ أَ فَكُنَّا [أَ فَلَسْنَا] فِي حَجٍّ قَالَ بَلَى قُلْتُ فَيَلْزَمُنَا مَا يَلْزَمُ الْحَاجَّ قَالَ مِنْ مَا ذَا قُلْتُ مِنَ‏ الْأَشْيَاءِ الَّتِي يَلْزَمُ الْحَاجَّ قَالَ يَلْزَمُكَ حُسْنُ الصَّحَابَةِ لِمَنْ يَصْحَبُكَ وَ يَلْزَمُكَ قِلَّةُ الْكَلَامِ إِلَّا بِخَيْرٍ وَ يَلْزَمُكَ كَثْرَةُ ذِكْرِ اللَّهِ وَ يَلْزَمُكَ نَظَافَةُ الثِّيَابِ وَ يَلْزَمُكَ الْغُسْلُ قَبْلَ أَنْ تَأْتِيَ الْحَائِرَ وَ يَلْزَمُكَ الْخُشُوعُ وَ كَثْرَةُ الصَّلَاةِ وَ الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ يَلْزَمُكَ التَّوْقِيرُ لِأَخْذِ مَا لَيْسَ لَكَ وَ يَلْزَمُكَ أَنْ تَغُضَّ بَصَرَكَ وَ يَلْزَمُكَ أَنْ تَعُودَ إِلَى أَهْلِ الْحَاجَةِ مِنْ إِخْوَانِكَ إِذَا رَأَيْتَ مُنْقَطِعاً وَ الْمُوَاسَاةُ وَ يَلْزَمُكَ التَّقِيَّةُ الَّتِي قِوَامُ دِينِكَ بِهَا وَ الْوَرَعُ عَمَّا نُهِيتَ عَنْهُ وَ الْخُصُومَةِ وَ كَثْرَةِ الْأَيْمَانِ‏ وَ الْجِدَالِ الَّذِي فِيهِ الْأَيْمَانُ ..» ابن قولويه، جعفر بن محمد، كامل الزيارات‏، ص 131، ناشر: دار المرتضوية، مكان چاپ: نجف اشرف‏، 1356ش.
[2]. طوسى، محمد بن الحسن، تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج6، ص 110، ناشر: دار الكتب الإسلاميه‏، مكان چاپ: تهران‏، 1407ق.
[3]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، زاد المعاد- مفتاح الجنان‏، ص507، ناشر: موسسة الأعلمي للمطبوعات‏، مكان چاپ: بيروت‏، 1423 ق‏.
[4]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافی (ط- الإسلامية)، ج4، ص 574، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: تهران‏، 1407 ق‏.
[5]. نورى، حسين بن محمد تقى‏، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل‏، ج12، ص 416، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، مكان چاپ: قم‏، 1408 ق‏.
[6]. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، ج16، ص 113، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، مكان چاپ: قم‏، 1409ق.
[7]. ابن قولويه، جعفر بن محمد، كامل الزيارات‏، ص 131، ناشر: دار المرتضوية، مكان چاپ: نجف اشرف‏، 1356ش.