سوال: سلام. اگر براتون مقدر هست درباره اهميت اصلاح نفس و عواملي كه باعث مي شود انسان بتواند بر اين نفس سركش غلبه كند را بنويسيد
اصلاح نفس همان عبور از نفس اماره به سوى نفس لوامه و از آنجا به سوى نفس مطمئنه و رسيدن به مقام پرافتخار راضية مرضيه است. عبورى كه در نهايت به مكاشفاتى منتهى مى شود و پرده ها از برابر چشم انسان برداشته مى گردد و همانگونه كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله درباره جوان سعادتمندى كه صبحگاهان در صف نماز جماعت با آن حضرت ملاقات كرد و آثار عبادت شبانه در او نمايان بود، فرمود: اين بنده اى است كه خداوند قلبش را با ايمان روشن ساخت. «1»
عواملي كه در اصلاح نفس موثر هستند عبارتند از:
1: كنترل زبان: بسيارى از علماى اخلاق گام نخستين را براى اصلاح اخلاق و تهذيب نفس و خودسازى، اصلاح زبان مى دانند؛ و در احاديث اسلامى به رابطه ميان جهل و نادانى با آلودگى زبان، اشاره شده است؛ در حديثى از امام دهم حضرت هادى عليه السلام مىخوانيم: جاهل اسير زبان خويش است «2»
رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: ایمان هیچ بنده ای تكمیل نمی شود مگر این كه قلب او در مسیر حق، استقامت داشته باشد و قلب او از استقامت محروم است تا زبانش در مسیر حق استوار گردد.«3» اگر زبان درست حرف بزند، برای خدا نطق بکند؛ خیلی از مشکلات حل خواهد شد
2: عبادت و از جمله نماز: كسانى كه مى خواهند به تهذيب نفس راه يابند بايد از درِ عبوديّت و پرستش خداوند وارد شوند؛ سالكان راه خدا، و پويندگان طريق خودسازى و تقوا، بايد از نيايش و عبادت يارى طلبند و ناخالصي هاى وجود خود را در كوره داغ عشق به خدا بسوزانند و از بين ببرند، و مس وجود خود را با كيمياى عبادت زر كنند. در همين راستا خداوند همه انسان ها را مخاطب ساخته و راه تقوا و اصلاح نفس را به آن ها نشان مىدهد؛ و مى فرمايد: اى مردم! پروردگارتان را كه شما و پيشينيان شما را آفريده پرستش كنيد تا پرهيز كار شويد!«4»
و در ميان راه هايي كه براي عبادت و رسيدن به ملكوت وجود دارد نماز از اهميت خاصي برخوردار است چون نماز علاوه بر اين كه بهترين ذكر و گفتگو و غذاي مناسب براي روح و روان انسان است عاملي موثر در پيشگيري و كنترل انسان از افتادن در گناهان است همان گونه كه خداوند در خاصيت و حكمت نماز مي فرمايد: نماز را برپا دار، كه نماز (انسان را) از زشتيها و گناه بازمىدارد«5»
3: دعا و نيايش: دعا وسيله مؤثرى براى خودسازى و پيوند ميان انسان و خدا است، دعا شناخت كسى است كه انسان او را مى خواند. دعا جلب رضا و خشنودى كسى است كه انسان از او تقاضائى دارد. دعا آن است كه انسان تمام قدرت، نيرو و توان خويش را به كار گيرد و حداكثر تلاش و كوشش را انجام دهد، و نسبت به ماوراى آن، دست به دعا بردارد و قلب را متوجه خالق كند.و دعا راهي موثر براي اصلاح نفس است همان گونه كه از اميرمؤمنان على عليه السلام نقل شده است كه حضرت مي فرمايد: دعا كليد پيروزى، مفتاح رستگارى است و بهترين دعا دعائى است كه از سينه پاك و قلب پرهيزگار برخيزدم«6»
منابع:
1: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّى بِالنَّاسِ الصُّبْحَ فَنَظَرَ إِلَى شَابٍّ فِي الْمَسْجِدِ وَ هُوَ يَخْفِقُ وَ يَهْوِي بِرَأْسِهِ مُصْفَرّاً لَوْنُهُ قَدْ نَحِفَ جِسْمُهُ وَ غَارَتْ عَيْنَاهُ فِي رَأْسِهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص كَيْفَ أَصْبَحْتَ يَا فُلَانُ قَالَ أَصْبَحْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مُوقِناً فَعَجِبَ رَسُولُ اللَّهِ مِنْ قَوْلِهِ وَ قَالَ لَهُ إِنْ لِكُلِّ يَقِينٍ حَقِيقَةً فَمَا حَقِيقَةُ يَقِينِكَ فَقَالَ إِنَّ يَقِينِي يَا رَسُولَ اللَّهِ هُوَ الَّذِي أَحْزَنَنِي وَ أَسْهَرَ لَيْلِي وَ أَظْمَأَ هَوَاجِرِي فَعَزَفَتْ نَفْسِي عَنِ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا حَتَّى كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى عَرْشِ رَبِّي وَ قَدْ نُصِبَ لِلْحِسَابِ وَ حُشِرَ الْخَلَائِقُ لِذَلِكَ وَ أَنَا فِيهِمْ وَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى أَهْلِ الْجَنَّةِ يَتَنَعَّمُونَ فِي الْجَنَّةِ وَ يَتَعَارَفُونَ عَلَى الْأَرائِكِ مُتَّكِؤُنَ وَ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَى أَهْلِ النَّارِ وَ هُمْ فِيهَا مُعَذَّبُونَ مُصْطَرِخُونَ وَ كَأَنِّي الْآنَ أَسْمَعُ زَفِيرَ النَّارِ يَدُورُ فِي مَسَامِعِي فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص هَذَا عَبْدٌ نَوَّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ بِالْإِيمَانِ ثُمَّ قَالَ لَهُ الْزَمْ مَا أَنْتَ عَلَيْهِ فَقَالَ الشَّابُّ ادْعُ اللَّهَ لِي يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْ أُرْزَقَ الشَّهَادَةَ مَعَكَ فَدَعَا لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص فَلَمْ يَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ فِي بَعْضِ غَزَوَاتِ النَّبِيِّ ص فَاسْتُشْهِدَ بَعْدَ تِسْعَةِ نَفَرٍ وَ كَانَ هُوَ الْعَاشِر«بحار الانوار ج 67 ص 159»
2: «الْجاهلُ اسيرُ لِسانِهِ « بحار الانوار، جلد 75، صفحه 368.»
3: َ قَالَ رسول الله صل الله عليه و آله: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى عِنْدَ لِسَانِ كُلِّ قَائِلٍ وَ قَالَ لَا يَسْتَقِيمُ إِيمَانُ عَبْدٍ حَتَّى يَسْتَقِيمَ قَلْبُهُ وَ لَا يَسْتَقِيمُ قَلْبُهُ حَتَّى يَسْتَقِيمَ لِسَانُه« بحار الانوار ج 68 ص 287»
4: يا ايُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ الَّذِى خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
5: اتْلُ ما أُوحِيَ إِلَيْكَ مِنَ الْكِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ «عنكبوت آيه 45»
6: الدُّعاءُ مَفَاتِيحُ النَّجاحِ، وَ مَقالِيدُ الْفَلاحِ، وَ خَيْرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَنْ صَدْرٍ نَقِيٍّ وَ قَلْبٍ تَقِيٍّ«« اصول كافى»، جلد 2، صفحات 468 و 469»
نظرات
واقعا همینطوره زبان یک عضو ولی باعث خیلی از گناهان میشه